1968 Жылы п. Джелл, р. Кубс аллергияларды төрт турге ажыратты:

1-түрі- ДДЖС-ң анафилаксиялық түрі; 2-түрі- ДДЖС-ң цитотоксиндік түрі; 3-түрі- ДДЖС-ң иммундық кешендік (комплекстік) түрі; 4-түрі-БДЖС-түрі. Соңынан бұл жіктеуге БДЖС пен ДДЖС соңғы екі түрінің (2+3) араласқан 5-түрі қосылды.

Аллергендердің табиғаты және аллергиялық реакциялардың I, II, III, IV типтеріндегі сенсибилизация механизмдері. Аллергиялық реакциялардың кезеңдері және олардың патогенезі. Аллергиялық реакциялардың әртүрлі типтеріндегі иммундық реакциялар, патохимиялық өзгерістер және клиникалық көріністер кезеңдерінің ерекшеліктері.

Аллергиялық серпілістердің даму механизмдері үш сатыдан тұрады: 1. иммундық серпілістер сатысы, 2. патохимиялық өзгерістер сатысы және 3. патофизиологиялық бұзылыстар сатысы. Иммундық серпілістер сатысында организмде белгілі антигенге (аллергенге) арнайылыланған антиденелер немесе сезімталдығы көтерілген лимфоциттер түзіледі. Бұл сатыны сенсибилизация (лат. sensibilis-сезімтал) деп атайды.

Сенсибилизация деп организмге аллерген түскеннен кейін сезімталдықтың біртіндеп жоғарылауын атайды. Сенсибилизация белсенді немесе енжар болуы мүмкін. Белсенді сенсибилизация антиген түскеннен кейін қған жауап ретінде организмнің өзінің иммундық жүйесінің қатысуымен болады. Ол үшін аллергеннің аз мөлшері жеткілікті. Мәселен, теңіз тышқандарында сенсибилизация жағдайын алу үшін оларға бөтен қан сары суының 10^-9/л жіберу жеткілікті. Сенсибилизация жағдайы аллерген организмге түскеннен кейін 10-14 күннен соң пайда болады. Бұл кезең аллергенді тану, оған антидене және сезімталдығы көтерілген Т-лимфоциттер өндіру үшін және антиденелердің организмде таралуы, тіндерге кіріп, жасушаларда бекуі үшін қажет. Бұл антиденелер негізінен мес жасушаларға (лаброциттерге), қан базофилдеріне, тегіс ет тініне (бронхиолалар, ішектер, жатыр ж. б.) және эпителий жасушаларына жабысады.

Енжар сенсибилизация сау жануарларға белсенді сенсибилизацияланған жануарлардың қан сары суын немесе сезімталдығы көтерілген лимфоциттерін жібергенде дамиды. Бұл кезде сезімталдықтың жоғарлауы

18-24 сағаттан кейін байқалады. Бұл уақыт қан сары суымен түскен антиденелердің немесе сезімталдығы көтерілген лимфоциттердің жасушаларда бекуіне қажет. Аллергиялық серпіліс тек организмнің сенсибилизациясын шақырған антигенге ғана дамиды.

Патохимиялық өзгерістер сатысында аллерген мен арнайы антидене немесе аллерген мен сенсибилизацияланған лимфоциттер байланысулары нәтижелерінде аллергтяның бірінші дәнекерлері (медиаторлары) босап шығады. Олар аллергиялық реакциялардың түрлеріне қарай әртүрлі болады (төменде келтіріледі). Артынан қабынудың бейспецификалық екінші дәнекерлері: лизосомалардың ферменттері, комплемент жүйесінің бөлшектері ( компоненттері), белсенділігі көтерілген Хагеман факторы, калликреин –кинин жүйесі, простагландиндер ж. б. қосылады.

Патофизиологиялық бұзылыстар сатысы осы көрсетілген аллергияның бірінші және екінші дәнекерлерінің нысана жасушаларға әсерлерінен дамиды. Осының нәтижесінде қан тамырларының өткізгіштігі жоғарылайды, тіндерде микроциркуляция өзгереді, эпителий жасушаларының секрециялық қызметтері көтеріледі, тегіс ет жасушаларының жиырылуы болады. Сонымен бірге нысана жасушалардың ыдырауы немесе олардың фагоциттелінуі байқалады.

Жалған аллергиялар

Кейде аллергиялық серпілістерге адамда кездесетін кейбір серпілістер ұқсас болып келеді. Оларды жалған аллергиялар деп атайды. Бұларды гистаминді босататын дәрі-дәрмектер, бактериялардың эндотоксиндері, комплементтің белсенділігін көтеретін кейбір нәруыздар ж. б. шақырады. Сол себептен аллергиялық серпілістерден жалған аллергияларды ажырату қажет. Жалған аллергияларда аллергиялық серпілістер сияқты гистамин, серотонин, лейкотриендер, комплемент бөлшектерінің т. с. с. медиаторлардың қатысуымен болады. Бірақ бұл медиаторлардың босауы аллергиялық серпілістер кездерінде иммундық үрдістермен байланысты болса, жалған аллергиялар кездерінде олармен байланысты емес. Сол себептен соңғыларында аллергияның бірінші иммундық серпілістер кезеңі болмайды.

Дереу дамитын жоғары сезімталдықтың анафилаксиялық, реагиндік немесе атопиялық түрінің патогенезі

Бұл серпілістер бактериялық емес аз мөлшердегі аллергендерге (шөп тозаңдарына, тұрмыстық шаңдарға, дәрі-дәрмектерге, тағамдық заттарға) дамиды және олардың дамуында lgT мен ig G₄ өте маңыздыорын алады. Көрсетілген иммундық глобулиндер лаброциттерге (тінтік базофилдерге немесе мес жасушаларына) үйір болып келеді. Лаброциттердің және қан базофилдерінің сыртында ig E-нің Fc-бөлшегін байланыстыратын рецепторлар болады. Адамда лаброциттер теріде, шырықты қабықтарда, тегіс ет жасушаларында (бронхиолаларда, ішектерде, жатырда ж. б.) көптеп орналасады. Сондықтан lg E осы тіндерге жақсы жабысады. Организмге аллерген қайталап түскенде ол иммундық Е-глобулиннің Fab-бөлшегімен байланысып, комплементтің қатысуынсыз, лаброциттердің түйіршіксізденуіне әкеледі. LgE мен аллерген байланысуынан лаброциттердің ішіне Са²⁺ иондары түседі. Осыдан жасуша ішіндегі микрофиламенттердің жиырылуынан лаброциттердің түйіршіксізденуі (дегрануляциясы) болады. Лаброциттердің түйіршектерінен аллергияның дәнекерлері (медиаторлары) босайды. Оларға гистамин, серотонин, гепарин, простагландиндер, лейкотриендер, эозинофилдердің, нейтрофилдердің хемотаксистік факторлары ж. б. жатады.

Гистамин тегіс еттердің (бронхиолалардың, ішектердің, жатырдың) тез жиырылуын туындатады, капилярлар кемерлерінің өткізгіштігін жоғарылатады. Осыдан бронхоспазм, ісіну, есекжем, терідегі нүктелі бөртпелер, қышыну ж. б. байқалады.

Серотонин теңіз тышқандарында, мысықтарда және егеуқұйрықтарда бронхоспазм шақырады.

Простагландин F₂ қан тамырларының кеңуіне, тегіс етердің жиырылуына әкеледі.

Лейкотриендер, бұрын шабан әсер ететін А-заты деп аталған, ағзалардың тегіс еттерінің баяу және ұзақ жиырылуын туындатады. Оладамда бронхиолалардың спазмын шақырады және оның әсері антигистаминдік дәрілермен емделмейді.

Эозинофилдердің хемотаксистік факторы өкпенің, тегіс еттердің мес жасушаларында (лаброциттерде) аллерген мен иммундық глобулин Е-нің байланысуынан босайды. Оның әсерінен эозинофилдердің хемотаксисі, содан олардың тамыр сыртына шығуы күшейеді. Эозинофилдерде арилсульфатаза, гистаминаза ферменттері бар, олар лейкотриендерді және гистаминді ыдыратады.

Жасушаның әртүрлі бөлшектерінен әртүрлі медиаторлар бөлінеді. Мысалы: гистамин, гепарин, эозинофилдердің хемотаксистік факторы лаброциттердің түйіршектерінен босайды. Простагландиндер, лейкотриендер жасуша мембранасының фосфолипидтерінен (қанықпаған май қышқылы - арахидон қышқылынан) өңдіріледі.

Жасушалардан медиаторлардың босауы- энергия пайдаланып өтетін белсенді құбылыс.

Оның негізгі механизмі болып лаброциттерде циклдік АМФ деңгейі төмендеуі есептеледі. Ол цАМФ түзілуінің азаюынан немесе оның фосфодиестераза ферментімен артық ыдырауынан болады. Осыдан цАМФ-тың түзілуін арттыратын дәрілер (адреналин,эфедрин, простаглендиндер Е ж.б.) немесе фосфодиэстераза ферментін тежейтін дәрілер (эуфилин, теофилин ж. б.) анафилакциялықреакцияларды емдеуде нәтижелі қолданылады. Керісінше, жасуша ішінде цГМФ артық жиналып қалғанда, аллергияның медиаторлары босауы ұлғаяды. цГМФ-тың көбеюі оның артық түзілуінен (гуанилатциклаза ферментінің әсерленуінен) немесе оның ыдырауы төмендеуінен болуы мүмкін. Гуанилатциклазаның артық әсерленуі м-холинергиялық әсерлерден болуы ықтимал.

ДДЖС анафилаксиялық түрінің (1-түрінің) мысалы болып анафилаксиялық шок есептеледі.

Анафилаксия құбылысын ең алғаш С. Рише мен Г. Портье ашып жазды. Тәжірибиелікиттергекөк қан тамыры ішіне бөтен нәруызды бірінші енгізгеннен кейін бірнеше апта өткен соң оны қайталап екінші рет жіберген, иттердің қатты әлсіреуі, тынысының тарылуы, құсу және кейбіреулерінің өлімі байқалған. Организмнің бұл реакциясын анафилакция деп атаған. Анафилакция (грек. аna-жоққа шығару, рhylaxis-қорғаны, б. а. қорғаныссыздық) бөтен нәруыздардың әсерінен дамитын жоғары сезімталдық жағдай. Ол жануарларда тәжірибеде жақсы зерттелген. Анафилаксиалық шок сезімталдығы көтерілген жануардың қанына антигеннің (бөтен қан сары суының) шешуші өлшемін жібергенде дамиды. Бұл өлшем сенсибилизация үшін жіберілген өлшемнен 10 есе көп болуы керек.

Анафилаксиялық шок әртүрлі жануарларда әртүрлі жолдармен дамиды. Теңіз тышқандарында бұл шок бронхиолалардың тегіс еттерінің қатты жиырылуымен сипатталады. Осының нәтижесінде өкпе әлвеолаларының қатты керілуі немесе созылуы (эмфизема) және бұл әлвеолаларда ауа алмасуы тоқтауы (ателектаз) байқалады. Осыдан келіп теңіз тышқандары тұншығудан өледі.

Иттерде анафилаксиялық шок іш қуысы ағзаларының (бауыр, ішек-қарын ж. б.) қан тамырлары кеңуімен және оларда қанның іркіліп қалуымен сипатталады. Осыдан айналымдағы қан көлемі азаяды, артериялық қан қысымы төмендейді, жүрек соғуы әлсірейді.

Қояндарда шок өкпе артериолаларының жиырылуымен, содан оң қарыншаның қызметі нашарлауымен, қанның үлкен қан айналым шеңберінде іркілуімен, жүректен қан шығу көлемінің азаюымен және артериялық қысымның төмендеуімен сипатталады.

Адамда бұл шок ауыр түрде өтеді. Ол дәрі-дәрмектердің (пенициллин, новокаин, аспирин, витамин ВІ ж. б.) әсерлерінен оларды егулердің нәтижелерінде жиі байқалады. Сонымен қатар кейде аллергендердің ауыз арқылы, тыныс жоларымен түскендерінде және ерекше сезімтал адамдарда, емдік май ретінде теріге жаққанда да дамуы мүмкін. Балаларда анафилаксиялық шок сиыр сүтіне, жұмыртқаға, балыққа, жаңғаққа ж. б. дамуы мүмкін. Бұл шоктың адамдағы көріністері әртүрлі болуы ықтимал. Жиі жүрек-тамыр қызметінің жеткіліксіздігі (коллапс) дамиды, тамыр соғуы әлсіреп, жиілейді. Тыныс алу ағзалары өзгереді, қатты жөтел, бронхыспазм, ауа жетіспеушілік сезімі, түншығу байқалады. Орталық нерв жүйесінің бұзылыстары, кейде естен тану болады. Бұл кезде қорқыныш сезімі, қобалжу, бас ауыруы, құлақ шулауы, қатты терлеу, кейде есекжем және Квинке ісінуімен қабаттасатын тері қышуы байқалады. Ас қорыту ағзаларының қызметі бұзылады. Осыдан лоқсу, құсу, іштің ауыруы, іш кебу, іш өту, кейде еріксіз дәрет бұзылуы байқалады.

ДДЖС-тың анафилаксиялық түріне атопиялық (оғаш) аурулар жатады. Бұл аурулар тек адамда ғана болатын аурулар. Оларға поллиноз (лат. pollen — өсімдік тозаңы), инфекциялық емес бронхиалық астма (грек. asthma— алқыну, түншығу), есекжем, Квинке ісінуі жатады. Атопиялық аурулардың аллергендері болып эпидермис жасушаларының антигендері, өсімдік тозаңдары, дәрілік, тағамдық заттар ж. б. есептеледі. Олар организмге тыныс алу, ас қорыту жолдары, тері арқылы түседі.

Поллиноз — өсімдіктер гүлдеп тұрғанда олардың тозаңдары тыныс жолдарына және көзге түсуіне байланысты мезгіл-мезгіл пайда болатын ауру. Өсімдік тозаңдарына сезімтал организмге олардың қайталап түсуі мұрынның шырышты қабығын, көзді қоздырып, ринит, коньюнктивит дамытады. Содан мұрыннан көп шырыш, көзден жас бөлінеді, қабақ қышиды, түшкіру болады.

Бронхиалық астма кенеттен ұсақ бронхиолалардың саңылаулары тарылудан демді сыртқа шығару қиындап, тұншығу ұстамалары пайда болуымен сипатталады. Бронхиолалардың саңылаулары тарылуы мына себептермен байланысты:

1. тегіс еттердің жиырылуынан бронхоспазм дамиды;

2. капиллярлардың өткізгіштігі жоғарылауынан бронхиолалардың шырышты қабығы ісінеді;

3. бронхиолалардың эпителий жасушаларының секрециялық қызметі көтерілуінен қою шырышпен олардың саңылаулары бітеледі.

Есекжем мен Квинке ісінуі — организмге аллергендер түсуіне байланысты тері мен шырышты қабықтардың, кейде ішкі ағзалардың өткінші ісінуі. Олар көптеген аллергендерге, дәрілерге дамиды. Бұл реакциялардың дамуында тектік ерекшеліктердің маңызы зор. Есекжем мен Квинке ісінуі даму механизмдерінде гистаминнің ж. б. биологиялық белсенді заттардың босануы үлкен маңызды рөл атқарады. Олар прекапиллярларды, капиллярларды және ұсақ веналарды кеңітіп, олардың өткізгіштігін жоғарылатады. Экссудация процесінің күшеюінен теріде, шырышты қабықтарда күлдіреу пайда болады. Есекжем кезінде қанбайтын қышу сезімі терідегі сезімтал нерв аяқшаларының қозуынан болады. Ал, Квинке ісінуі кезінде бүл өзгерістер тері астындағы қабатта болатындықтан ол байқалмайды.

Атопиялық аурулар көпшілік жағдайларда тұқым қуалаушылыққа бейімділігі бар адамдарда дамиды. Бүл адамдарда тектік ерекшелігімен байланысты, IgE түзілуі жоғары деңгейде немесе аденилатциклаза ферментінің гендік ақауы немесе секрециялық ІgА түзілуі жеткіліксіз болуы мүмкін.

Дереу дамитын жоғары сезімталдықтың цитотоксиндік (ІІ-типі) түрі

Аллергияның бұл түрі жасуша сыртындағы орналасқан антигенмен немесе гаптенмен антидененің байланысуы нәтижесінде дамиды. Бұл аутоантиген темендегі жағдайларда пайда болады.

Аллергиялық серпілістің цитотоксиндік түрінде организмнің меншік сау жасушалары мен тіндері немесе әртүрлі (ыстық, суық темпуратуралардың, химиялық заттардың, дәрі-дәрмектердің, микробтар мен олардың уыттарының, вирустардың ж.б.) ықпалдардың әсерлерінен бүлінген жасушалары мен тіндері антиген бола алады. Организмнің меншік сау тіндері мына жағдайларда антиген болуы мүмкін (33-кесте);

1. организмге тобы немесе резус факторы бойынша сәйкес емес қан құйғанда, организмнің меншік эритроциттері антиген (агглютиноген) болады да, оған қарсы антиденелер (агглютининдер) қүйылған қанмен енгізіледі;

2.әртүрлі себептерден (жарақат, қабыну, қанайналымы бүзылыстарынан ж.б.) кейбір тіндерде (ми қүрылымдары, қалқанша без, көз бүршағы, аталық без) гематоэнцефалиялық, гистогематикалық тосқауылдардың бұзылыстарынан табиғи аутоантигендерге қарсы аутоантиденелер түзілуі ықтимал;

3. кейбір ағзалар мен тіндердің (жүрек, бүйрек, буын тіңдері) антигендік қасиеттеріне стрептококктардың антигендері ұқсас болады. Сол себептен организмде бұл стрептококктарға қарсы өндірілген антиденелер керсетілген ағзалар мен тіндердің сау жасушаларымен байланысуы мүмкін. Бұндай антиген мен антиденелердің өзара әсерлерін айқасқан әсер деп атайды.

4. жоғарыда көрсетілген әртүрлі әсерлерден тіндердің нәруыздарының бүліністері аутоантигендер пайда болуына әкеледі және оларға қарсы организмнің өзінің иммундық жүйесінің қатысуымен аутоантиденелер өндіріледі.

Гаптендер (дәрілер) қан немесе басқа ағзалар жасушаларының сыртына жабысып, антигенге айналады. Қанда айналып жүрген антиденелер (ІдМ, Сз ж. б.) жасуша сыртына жабысқан аллергенмен байланысады. Осының нәтижесінде комплемент жүйесі әсерленеді, лизосомалық ферменттер босайды, калликреин — кинин жүйесі әсерленеді, полиморфты ядролы лейкоциттердің хемотаксисі, қабыну ошағына шыгуы дамиды, жасушалардың ыдырауы байқалады. Бұл кезде фосфолипазалар А және С әсерленеді, содан мембраналардағы фосфолипидтер ыдырап, мембраналардың тұтастығы бұзылады. Осы жолдармен эритроциттердің гемолизі, лейкоциттер мен тромбоциттердің ыдырауы дамуы мүмкін. Содан гемолиздік анемия, лейкоцитопения, тромбоцитопения байқалады. Жаңа туған нәрестелердің гемолиздік ауруы дамиды.

Сонымен бірге ағза жасушаларының ыдырауы антидене тәуелді жасушалардың қатысуымен де болуы мүмкін. Қанда К-жасушалары (Т- немесе В-жасушаларына жатпайтын лимфоциттер) бар. Олардың сыртқы қабықтарында ІgС-дің Ғс бөлшегін байланыстыратын рецепторлар болады. Осы рецепторларымен олар жасушаның сыртына бекіген ІgС-мен байланысып, ағза жасушаларын ыдыратады. Стрептококктарға қарсы өндірілген антиденелер жүрек, бүйрек тіндерінің антигендерімен байланысуы мүмкін. Экспериментте алынған әртүрлі тіндерге қарсы цитотоксиндік қан сары суын жіберу арқылы сәйкес ағзалардың бүлінуін шақыру, аутоиммундық адам ауруларының жануарлардағы үлгілерін алу үшін пайданылады. Бүл көрсетілгендер ДДЖС-тың цитотоксиндік түрі аутоаллергиялық аурулар дамуында маңызды екендігін көрсетеді.

Дереу дамитын жоғары сезімталдықтың иммундық кешендік (ІІІ-типі) түрі

Бұл кезде антиденелер (ІgМ, G) аллергенмен биологиялық сұйықтарда (қанда, лимфада, жасушааралық сұйықтарда) байланысады да, аллерген - антидене иммундық кешен қүрады. Аллерген болып дәрі-дәрмектер, бөтен қан сары суы, тағамдық заттар, саңырауқүлақ ж. б. есептеледі. Егер бұл кешен антигеннің шамалы артықшылығымен болса, онда ол тамыр кемерлеріне жиналады. Құрылған аллерген - антидене кешені өзіне комплементті жабыстырады. Комплементтің компоненттері (С_3а, С_5а ж. б.) нейтрофилдерге хемотаксистік әсер етеді. Осыдан нейтрофилдер аллерген - антидене кешенін фагоциттейді және коллагеннен тұратын серпімділік талшықтарын ыдырататын, қан тамырларының өткізгіштігін жоғарылататын лизосомалық ферменттерді бөліп шығарады. Лейкоциттердің ыдырауы және лизосомалық ферменттердің босауы тіндердің протеолизіне, жасушааралық сұйықта К⁺ және Са²⁺ иондарының, жасуша ішінен босап шығуынан, мөлшері кебеюіне әкеледі. Осыдан тіндердің нервтік-еттік қозымдылығы көтеріледі. Протеолиздік ферменттердің әсерленуіне байланысты тіндердің және тамыр кемерлерінің өткізгіштігі жоғарылайды, ісіну пайда болады.

Иммундық кешендер (преципитаттар) тромбоциттердің сыртына жабысып, оларды ыдыратады; қан ұюына қажетті тромбоциттік, фосфолипидтік фактор 3 босайды, тамыр ішінде қан ұюы болады, тромб құрылады, кейде қан кетулер болады.

ДДЖС-ң бұл түрі Артюс феноменінде, сарысулық ауру, анафилаксиялық шок, ревматизм, гломерулонефрит, геморрагиялық васкулит, жүйелі қызыл жегі аурулары кездерінде байқалады.

Тәжірибеде Артюс-Сахаровтың феноменін қоянда алуға болады. Ол үшін қоянға тері астына 0,5—1 мл жылқы қан сары суын әрбір 5—6 тәуліктен кейін жіберу керек. Біртіндеп жіберілген сары судың сіңірілуі азайып, гиперемия, ісіну мен лейкоциттердің эмиграциясымен сипатталатын қабыну реакциясы пайда болады. 4—5 екпеден кейін сары су енгізілген жердің тері астында және теріде қарқынды некроздық қабыну байқалады. Бұл кезде қанда тұндырғыш (преципитиндер) антиденелердің мөлшері қатты көтеріледі. Бұл преципитиндердің аллергендермен байланысуы иммундық кешендердің (преципитаттардың) құрылуына әкеледі. Олар тері капиллярларының эндотелийлерін бүліндіріп, тромбоз дамуына әкеліп, некроздық қабынуды дамытады. Осындай жергілікті серпілістер адамдарда да және ішкі ағзаларда да кездесуі мүмкін.

Анафилаксиялық реакцияның адамдардағы ерекше түрі болып сарысулық ауру есептеледі. Ол адамға емдік жылқының сары суын қайталап, кейде көп мөлшерде бір рет енгізгенде байқалады. Дерт жіберілген бетен антигенге қарсы антиденелер түзілгеннен кейін біртіндеп дамиды. Сондықтан емдік сары суды бірінші жібергеннен кейін 7—12 күн өткен соң сырқат адамның лимфалық түйіндері үлкейеді, есекжем, теріде қышитын бөртпелер пайда болады, көз қабағы, бет және буындар ісінеді. Кейде олар ауырып, дене қызуы көтеріледі. Бұл белгілердің пайда болуы организмде жылқының қан сары суына арнайы антиденелер өндірілуімен байланысты. Өндірілген антиденелер қанда бос күйінде айналып жүрген жылқының сары суымен (аллергенмен) байланысып, иммундық кешен құрады. Олар капиллярлардың эндотелий жасушаларына тері, бүйрек ж. б. тіндердің жасушаларына, лимфоциттерге жабысады. Осыдан капиллярлардың өткізгіштігі жоғарлайды, ісіну, есекжем, лимфалық түйін-дердің, бүйрек шумақтарының, жүректің қабынулары ж. б. бұзылыстар дамиды.

Сайып келгенде, сезімталдығы жоғарылаған организмге арнайы сенсибилизация шақырған аллерген қайталап түскенде аллерген мен антидененің арасында физикалық-химиялық реакциялар пайда болады, аллерген мен антиденеден түратын макромолекулалық иммундық кешен қүрылады. Осының нәтижесінде ДДЖС-ң медиаторлары пайда болады. Оларға гистамин, серотонин, простагландиндер (ПГҒ2а), лейкотриендер Д4, лизосомалық ферменттер, эозинофилдердің хемотаксистік факторы, әсерленген комплемент жүйесі, Хагеман факторы және калликреин жүйесі жатады. Комплемент жүйесінің әсерленуі тін жасушаларының және микробтардың мембраналарын ыдыратады, жаңа биологиялық белсенді заттардың босануына әкеледі, фагоцитозды, қанның протеолиздік ферменттерін, Хагеман факторын әсерлендіреді, мес жасушаларының түйіршіксізденуін туындатады. Хагеман факторының әсерленуі қан ұю жүйесін арттырады, калликреинкинин жүйесін ынталандырып, брадикинин қүрылуына әкеледі. Ол тамырларды кеңітіп, олардың өткізгіштігін жоғарлатады, тегіс еттердің жиырылуына әкеледі, ауыру сезімін шақырады.

Көрсетілген аллергияның медиаторларының әсерлерінен тіндер мен жасушалардың, ағзалардың қызметтері өзгереді, ДДЖС-тің 3-ші патофизиологиялық өзгерістерінің сатысы дамиды. Патофизиологиялық өзгерістер аллерген-антидене байланысуынан бүлінген жасушалардың, тіндердің, ағзалардың және жалпы организмнің бұзылыстарынан тұрады.

Аллергендердің әсерінен қан жасушалары (эритроциттер, тромбоциттер, лейкоциттер), дәнекер тін жасушалары (гистиоциттер, лаброциттер ж. б.), нерв, тегіс ет, тамыр, жүрек ж. б. жасушалар бүлінеді. Нерв жасушалары өзгеруінен қозу және тежелу үрдістері бұзылады, тегіс ет жасушалары өзгергеннен кон-трактуралық жиырылу пайда болады. Тамыр жасушаларының өзгеруінен өткіз-гіштіктің жоғарлауына, экссудация мен лейкоциттер эмиграциясының күшеюі-не әкеледі. Қан базофилдері мен лаброциттердің түйіршіксізденуі болады.

Көрсетілген жасуша өзгерістері жеке ағзалардың қызметтері өзгеруіне әкеледі. Бұған ағзалардың нервтік, гуморалдық реттелуінің бұзылыстары қосылады. Бұл кезде қан айналымы жүйесі бұзылады. Жүрек соғуы әлсірейді, артериялық қысым төмендейді, қан тамырларының өткізгіштігі қатты көтеріледі, тонусы азаяды. Бұл өзгерістерге ацетилхолин, брадикинин, гистамин, серотонин және кейбір простагландиндер әкелуі мүмкін. Сыртқы тыныс алу ағзаларының қызметтері бұзылады. Брадикинин, серотонин, гистамин, лейкотриендер бронхиолалардың тегіс еттерін жиырады, бронхоспазм дамиды, өкпеде ауа өтетін жолдардың саңылауы тарылады. Сонымен бірге эпителий жасушаларының секрециялық қызметі көтерілуінен көптеп қою шырыш шығарыла бастайды, бронхиолаларды және алвеолаларды қоршаған капиллярлар кеңиді, олардың өткізгіштігі жоғарылайды, тіннің ісінуі болады. Осы көрсетілгендердің бәрі тыныс алуды ауырлатып, экспирациялық алқыну (демді сыртқа шығарудың қиындауы) пайда болады. Адамда аллергиялық реакциялардың патофизиологиялық бұзылыстар сатысының жалпы көріністері түтас организм серпілісі ретінде әртүрлі аллергиялық аурулар мен синдромдар түрлерінде байқалады (олар жоғарыда келтірілді).

Аллергиялық серпілістердіњ ІV-түрі немесе жасушалардың қатысуымен отетін, баяу дамитын жоғары сезімталдық (БДЖС)

БДЖС-ты алғаш 1890 жылы Р. Кох ашты. Ол туберкулезбен ауыратын адамға тері астына туберкулин жібергенде 24—48 сағаттан кейін сол жерде қызару, домбығу пайда болатынын көрсетті. Демек, туберкулездің қоздырушысымен организмнің түйісуі нәтижесінде оның сезімталдығы жоғарылайды, сенсибилизация дамиды. Осыған Пиркенің туберкулезді анықтау реакциясы негізделген.

БДЖС тек XX ғасырдың 40—50 жылдары зерттеушілердің назарын аударды. Өйткені ағзалардың басқа организмге ауыстырылып отырғызылуына байланысты тін үйлесімсіздігін зерттеулерде трансплантациялық иммунитет деген түсінік қалыптасты. Бөтен трансплантатты ыдыратудың негізгі жолы жасушалық иммундық үрдіспен байланысты.

БДЖС-тың ДДЖС-тан айырмашылықтары:

1. БДЖС дамуы сенсибилизацияланған организмде антиде-нелердің немесе антиген-антидене байланыстарының болуымен байланысты емес.

2. БДЖС-ты жануарларға сенсибилизацияланған жануарлардың қан сары суын (антиденелерін) жіберу арқылы алуға болмайды.

3. БДЖС-тың енжар сенсибилизациясын жануарларға белсенді сенсибилизацияланған жануарлардың лимфалық түйіндерінің, көкбауырдың жасушаларын немесе қан лимфоциттерін жіберу арқылы алуға болады. Сенсибилизацияланған лимфоциттерде БДЖС-ты енжар түрде тасымалдайтын, Лоуренс (1955) ашқан, «ауыстыру факторы» болады. Ол трипсиннің, ДНКазаның, РНКазаның әсерлеріне тұрақты, пептид (м. м. 700—4000).

4. БДЖС антиген енгеннен кейін бірнеше сағаттың ішінде дамып, ең жоғары деңгейге 24—48 сағаттан кейін жетеді.

5. ДДЖС-тің жергілікті ошағы тез дамитын сероздық-экссудаттық қабынумен қалыптасады және оның жасушалық қүрамы полиморфты ядролы жасушалардан (нейтрофилдер, эозинофилдер ж. б.) тұрады. БДЖС-тың жергілікті ошағы ұзаққа созылатын тығыз инфилтрат түрінде көрінеді және жасушалық құрамы моноядролық жасушалардан (лимфоциттерден, моноциттерден ж. б. макрофагтардан) тұрады.

БДЖС туберкулездің микобактерияларының, туляремияның, бруцеллездің, мерездің, көкжөтелдің қоздырғыштарының антигендерімен, вирустармен (қызылша, шешек ж. б.), қарапайымдардың, құрттардың антигендерімен ж. б. шақырылады. Бүл кезде БДЖС организмнің қорғаныстық қызметтері болып есептеледі. Олар жұқпаларға қарсы жасушалық иммунитетті қамтамасыз етеді. Бірақ ұзаққа созылған қабынулық серпілістер, БДЖС-тың қорғаныстық маңызын бүркейтін, дерттік өзгерістерге әкеледі, БДЖС-қа әртүрлі гаптендер де (динитрохлорбензол, бояулар, дәрілік препараттар, өсімдік улары ж. б.) әкелуі мүмкін.

БДЖС ерекше түрі болып көптеген өндірістік және тұрмыстық жанасулық дерматиттер ж. б. аурулар есептеледі.

Ағзалар мен тіндерді басқа организмге ауыстырып отырғызганда тіндік үйлесімдікке жауапты антигендер (транс-плантациялық антигендер) БДЖС-ты жігерлендіреді. БДЖС жақсы еритін молекулалық массасы және иммуногендік қасиеті төмен антигендермен немесе кейбір бактериялық анатоксиндермен, жасуша ішінде тіршілігін ұзақ сақтайтын бактериялармен шақырылады және бүл сезімталдық даму үшін қанға антигеннің біртіндеп аз мөлшерде түсуі шарт.

Иммундық әсерленістер сатысында организмге сырттан түскен немесе өзінде құрылған аллергендер макрофагтармен байланыстырылып, өңдеуден өт-кеннен кейін, сыртында антигенді танитын рецепторлары бар жәрдемші Т_х-лимфо-циттерге беріледі. Бұлар интерлейкин - 2 өндіріп, Т-жендет және жады жасушаларының өсіп-өнуін жігерлендіреді. Организмге аллерген қайталап түскенінде жедел иммундық жауап қайтаруда Т-жады жасушаларының маңы-зы өте зор. Т_к-жендет лимфоциттер бетен аллергендер (бактериялар, дәрілер, химиялық заттар) орналасқан немесе аутоаллергендері бар ағзалар мен тін-дерге немесе ауыстырылып отырғызылған ағзаға жабысады. Содан керсетіл-ген аллергендер мен жендет лимфоциттер байланысады. Осының нәтижесінде БДЖС-тың екінші, патохимиялық өгерістер сатысы дамиды. Бұл кезде жасу-шаларға жабысқан Т-лимфоциттері лимфокиндер (медиаторлар) шығарады. Бұл лимфокиндер — нәруыздық заттар және олардың көпшілігі гликопротеи-дтер. Нысана — жасушалардың сыртқы беттерінде әрбір лимфокинге рецептор-лар болады. Лимфокиндер әртүрлі әсер етеді. Олар жасушалардың қимылын өзгертеді, қабынуға қатысатын жасушалардың белсенділігін арттырады, жасу-шалардың есіп-өнуі мен жетілуіне ықпал етеді, иммундық қабілетті жасу-шалардың бірігуін реттейді. Олар макрофагтарға .және нейтрофилдерге, лим-фоциттерге, фибробластарға, сүйек кемігінің бағаналы жасушасына, ісік жа-сушаларына, ауыс-тырылып отырғызылған ағза жасушаларына, аутоаллергені бар ағза жасушаларына ж. б. әсер етеді.

Лимфокиндер әсер ету түрлеріне қарай: жасушалардың белсенділігін төмендететін (макрофагтар мен лимфоциттердің миврациясын тежейтін фактор, макрофагтардың агглютинациясын туындататын фактор, лимфотоксиндер ж. б.) және арттыратын (макрофагтар мен лимфоциттерді белсендіретін фактор, митогендік фактор, ауыстыру факторы ж. б.) болып бөлінеді.

Лимфокиндердің әсерлерінен аллерген орналасқан жерде бірнеше сағаттың ішінде макрофагтар, лимфоциттер, моноциттер жиналып қалады, қан тамырларының өткізгіштігі жоғарылайды, қабыну процесі дамиды. Иммундық қабілетті тіндерде (лимфалық түйіндерде, сүйек кемігінде, көкбауырда ж.б.) бласстрансформация (лимфоциттердің жас түріне ауысуы) байқалады, антиденелердің түзілуі және Т-лимфоциттердің құрылуы артады.

Аллергия медиаторлары; олардың шығу тегі және биологиялық эффектілері

Ары қарай БДЖС үшінші патофизиологиялық өзгерістер сатысы дамиды. Бұл кезде жендет Т-лимфоциттер аллерген орналасқан ағзаның жасушаларын шабуылдап, оларға жабы-сады. Олар жабысқан жерлерінде өздерінің нәзік жалған аяқта-рын енгізіп, жасушаға бүліндіруші әсер ететін әртүрлі лимфо-киндерді шығарады. Осыдан жасуша өзінің қозгалысын жоғалтады, бөлінуін тоқтатады, онда қабыну үрдістері дамиды, жасуша ыдырайды. Сонымен олар жасушаға патогендік немесе уытты әсер етеді. Медиаторлардың негізгі қызметтерінің бірі болып, антигенді (микробтарды немесе бөтен жасушаларды) ыдырататын үрдіске макрофагтарды жүмылдыруы есептеледі. Макрофагтарда лизосомалардың саны үлғаяды, олардың фаго-циттік және бактерицидтік әсерлері күшейеді. Осыдан ауысты-рылып отырғызылған қондырым ыдырап, организмнен аластанады.

Бұл кезде жасуша ыдырауының механизмі әлі толық анықталмаған. Тік-жасушалары нысана-жасушаларда бекіген арнайы ІдС мен Ғ_с-рецепторлары арқылы байланысады. Осыдан жасу-шаның еруін шақыратын заттар бөлініп шығады деген болжам бар. Кейде Тжендет жасушалары өзінің жасушаны ыдырататын қызметін антидене мен комплементтің қатысуынсыз-ақ атқаруы мүмкін. Бірақ бүл кезде макрофагоциттің қатысуы міндетті түрде қажет. Сонымен лимфоциттердің нысана-жасушаларды ыдыратуының белсенді көмекшілері болып макрофагоциттер есептелінеді. Сайып келгенде, Т-жасушаларының әсер ету механизмі екі түрлі болуы мүмкін:

1. макрофагтардың кемегімен;

2. антиденемен (ІдС) байланысу арқылы нысана-жасуша-ларды ыдыратуға деген ықтималдығымен.

53.Стоматологиялық практикада кездесетін аллергиялық әсерленістер.

54.Пародонт, ауыз қуысының шырышты қабығы, сілекей бездері ауруларының патогенезінде аллергияның маңызы.

55.Стоматологтарда аллергиялық аурулар дамуында кәсіптік жайттардың маңызы.

56.Өспелер, анықтамасы (қатерлі және қатерсіз).Өспелердің этиологиясы.

Ісік µсуі – организмде жаңадан қабылданған қасиеттерін шексіз буындарға бере алатын ісік клеткаларының пайда болуы жєне кµбеюі.Қазіргі жағдайда жер шарының єрбір тµрттен бір т±рғыны ісікпен ауруы м‰мкін жєне қатерлі ісіктердің дамуы жиілеп келеді.Мєселен, б±рынғы республикалар одағында µкпенің рак ауруымен ауруы соңғы 50 жылда 10 есе кµбейді.Сонымен бірге ісік ең к‰рделі процестің бірі жєне қарқынды зерттеулерге қарамай єлі к‰нге дейін, кµпшілік жағдайлары танылмаған медицинаның тарауы болып келеді.Бірқатар елдерде қатерлі ісіктер µлім себептерінің арасында ж‰рек-тамыр ж‰йелерінің ауруларынан кейінгі екінші орында, шамамен 16-23% қ±райды.

Сонымен, ісік паталогиялық, организмнің бақылауына бағынбайтын, белгілі зат алмасуының автономиясы мен қ±рылымында жєне қасиеттерінде ‰лкен алшақтықтары бар клеткалардың µсіп-µнуі.

Ісіктердің этиологиясы

Р.Вирхов кµзқарасы бойынша ісік µсуінің себебі болып клеткалардың тым артық жиі тітіркенуі есептеледі.Ткєндердің ±зақ мерзімде қайта-қайта тым қатты тітіркеністері жиі ісік дамуына єкелуі м‰мкін. Мєселен, Индияда Кашмир индустары киім астында қыздырыну ‰шін ішінде қыздырылған кµмірі бар сары топырақтан жасалған ыдыстарды байлап ж‰ретін болған. Осының нєтижесінде жиі қайталанған к‰йіктерден іш терісінде рак дамитыны байқалған. Б±л рак «Кангри рагы » деп аталған.

Сонымен қатар темекіні трубкамен тартатын адамдарда ерінде, насыбай ататындарда тіл мен ауыз қуысы ткєндерінде рак жиі дамитыны байқалады. Бірақ, қазір тітіркенудің бєрі бірдей ісік дамуының себебі болмайтыны анықталды.

Қазіргі кµзқарас бойынша ісік дамуына єрт‰рлі факторлардың єсерлері єкелуі мп‰мкін.

57.Канцерогенез, сатылары (инициация, промоция, прогрессия) Канцерогенезде жасушалық онкогендердің , антионкогендердің, апоптозды реттеуші гендердің, ДНҚ қалпына келтіруші гендердің маңызы.

Химиялық канцерогендер, олардың жіктелуі (кесте 2)

1775 жылы Англияда Персивал Потт «м‰ржа тазалайтындардың рагін» хабарлады: бала к‰нінен кµп жылдар т‰тін шығатын м±ржаларды тазалайтын адамдардың ±ма терісінде, санының ішкі жақ жєне іштің терілерінде рак ауруы пайда болатынын байқаған. Б±л рактың себебі пештің к‰йесі болады леген пікір айтылды. Осыдан кейін кµп зерттеушілер ракті жануарлардың терісіне тас кµмір смоласын жағу арқылы тєжірибеде алуға кірісті. Тек, 1918 жылы жапон зерттеушілері Ямагива мен Ишикава осы жолмен қоянның тері ісігін алды. Осыдан бастап химиялық канцерогенезді жуйелі т‰рде зерттеу басталды.

Артынан єрт‰рлі химиялық заттардың єсерінен ісіктің басқа т‰рлері де дамитыны белгілі болды. Мєселен, адамдардың кєсібіне қарай ісік жиірек дамитыны анықталды.

Ісік дамуына єкелетін химиялық затар онкогендер, бластомогендер немесе канцерогендер деп аталады.

Барлық канцерогендер экзогендік жєне эндогендік болып бµлінеді. Экзо-гендік канцерогендерге кµптеген (1000 астам ) қосындылар жатады: кµнциклді ароматты кµмірсутегілер,циклдік аминдер, аминдік азоқосындылар, анилин ж.б.

Кейбір канцерогендер жіберілген жеріне қарамай тек белгілі органдар мен ткєндерде ісік дамуына єкеледі. Мєселен, ортоаминоазотолуол жєне димети-ламиноазобензол тек бауыр ісігін шақырады. Бензидин немесе β-нафтиламин тек қуықтың ісігі дамуына єкеледі. Неге б±лра белгілі органдарға ғана ісік ту-ғызады деген с±раққа жауап жоқ. Ал, кµп циклді кµмірсутегілері жиі жіберілген жерінде кез келген ткєндердің ісігін шақырады. Канцерогендік зат организмге т‰скен соң ±зақ уақыттан кейін дамиды. Латенттік кезең организм µмірінің 1:3 – 1:7 ±зақтығына теңеледі. Ол адам ‰шін 12-18 жылға жуық болады.

Химиялық қосындылардың єсерінен ісік дамуымен байланысты канцеро-генезбен қатар коканцерогенез жєне сиканцерогенез деген екі т‰сінік қалып-тасқан. Коканцерогенез деп онкогендік єсері жоқ заттардың канцерогендердің єсерін к‰шейтуін айтады. Мысалы, тышқандардың терісіне метилхолантреннің ісік дамытпайтын аз мµлшерін (25 мкг) жақса, содан кейін µз бетімен ешқашан ісік туғызбайтын кротон майымен майласа, соңғысы метилхолантереннің єсе-рін к‰шейтіп, ісік дамуына єкеледі. Сиканцерогенез деп єрт‰рлі канцероген-дердің бірінің к‰шін бірі арттыруын немесе єлсіретуін ±ғады.

Қоршаған ортада канцерогендердің пайда болуы. Олардың ішінде ең к‰шті канцерогендерге жататын кµп циклді ароматты кµмірсутегілер автомобилдердің шығаратын ғаздарының қ±рамында болады. Кµптеген зерттеушілердің есебі бойынша сыртқы орталастануының 60-80 проценті автомобильдердің шығаратын газдарына келеді. Сондықтан ірі қалалардың т±рғындары к‰ніне осы газдармен 0,6 мкг бензпиренді демімен қабылдайды. Қазіргі ±шақтардың ±шуы кезінде сыртқы ортағы минµтіне 2-4 мг, ал жерден кµтерілгенде 40 мг-ға дейін бензпирен шығарады. Сыртқы ортаның ластануында µндірістің, єсіресе химиялық µндірістің қалдытары, µндіріс пен ауыл шаруашылығында кейбір химиялық заттардың пайдаланылуы екінші орында болады. Кейбір инсектицидтердің (ДДТ) канцерогендік қасиеті бар екендігі белгілі болды. Жылыту ж‰йелерінің ж±мысы нєтижесінде сыртқы ортағы канцерогендік заттар бµлінеді.

Атмосферағы бµлінген канцерогендік заттар топыраққа қонады, суға т‰се-ді.Олардан б±л заттар µсімдіктерге, жануарлар мен адам организмдеріне т‰седі.

Эндогендік канцерогендік заттар. Кµп циклді кµмірсутегілердің химиялық қ±рылымы кейбір стероидтардың қ±рылымына µте ±қсас болып келеді. Осыған байланысты белгілі жағдайларда организмнің µзінде онкогенездік қасиеті бар заттар µндірілуі м‰мкін деген пікір айтылды. 1925 жылы адам терісін 800-920 С қыздыру арқылы канцерогендік зат алынды. Б±л затты ақ тышқандарға енгізген кезде ісік дамитыны дєлелденді. 1934 жылы адам µтінде болатын дезоксихол қышқылының канцерогенді зат метилхолантрен алынды.

Қазір жануарлар мен адам организмінде єрт‰рлі қ±рылымы бар канцерогенді заттар пайда болуы м‰мкін екені белгілі. Оларға стероидты гормондар (эстрон, эстрадиол), холестерин туындылары – холестадиендер, карцинолипиндер, амин қышқылдарының (триптофан, тирозин) ыдырау µнімдері ж.б. жатады. Эндогендік канцерогендік заттар лейкозбен ауыратын сыртқаттардың зєрінде табылған. Организмде гормондық жағдайлардың б±зылуы ісіктердің кейбір т‰рлерінің дамуына єкеледі. Б±л ісіктер «дисгормондық ісіктер» деп аталады. Б±л кµрсетілген эндогендік канцерогендер организмде ешқашан µз бетінше пайда болмайды. Олар экзогендік факторлардың єсерінен пайда болуы м‰мкін. Канцерогендердің єсері олардың ерекшеліктерімен, организм жағдайларымен (жасы, зат аламасу ерекшеліктері, гормондық балансы, иммундық жағдайы ж.б.) байланысты.

Канцерогендік заттардың ісік шақыратын єсері олардың организмдегі µзгерістерімен анықталады; µйткені олардың кµпшілігі проканцерогендер (канцерогендерді тудырушылар) болып есептелінеді. Ал осы проканцерогендер клеткалардың микросомдарында µздерінің алмасу µзгерістерін ынталандыратын ферменттердің шығуына себепткер болып, єсерлі канцерогендерге айналуы м‰мкін.

Олардың канцерогендерге айналатын негізгі органы – бауыр. Онда қан айналымдағы проканцерогендердің 99 проценттен астамы ±сталып қалады. Проканцерогендердің єсерлену реакциясының бірінші сатысы олардың гидрооксилазалармен жєне эндоплазмалық ретикулумның микросомдарында моноксидазалармен (соның ішінде Р-450 цитохромымен) тотығуы. Соның салдарынан тек майда еритін проканцерогендер суда жақсы еритін болып шығады. Єдетте эпоксидтер пайда болады, ары қарай олар эпоксидигидролазалардың єсерімен µте қауіпті диолэпоксидтерге айналады. Айта кететін бір жай, ол проканцерогендердің канцерогендерге айналуын организмнің тіршілігінде µте ‰лкен маңызы бар, майда еритін заттарды суда еритін т‰ріне айналдырып, сол арқылы организмнен сыртқа жеңіл шығаруына м‰мкіншілік жасайтын ферменттер қамтамасыз етеді. Сонымен бірге б±л қалыпты жағдайда байқалатын проканцерогендердің суда еритін т‰рлерге ауысуы олардың канцерогендік қасиетін к‰шейтеді.

Қазіргі кезде канцерогендер ең алдымен ДНК молекуласымен байланыстатыны белгілі. Олар азотты негіздермен (ең алдымен гуанинмен) хмиялық байланыс қ±рады. Мєселен, алкилдейтін қосындылар жиі гуаниннің С-7 молекуласымен, ал ароматты аминдер жиі гуаниннің С-8 молекуласымен байланысады. Олардың басқа байланыс т‰рлерінде естен шығаруға болмайды, мысалы, полициклді ароматты кµмірсутегілер ДНК молекуласының негіздерінің арасындағы қуыстарға енеді. Сонымен қатар канцерогендердің молекулалары басқа қ±рылымдармен байланысуы м‰мкін, мысалы, реттеуші белоктармен немесе РНК молекуласымен. Қазіргі уақытта ең ықтимал болып мына жағдай есептелінеде. Канцергендердің єсерімен сипатталатын клеткалардың геномы µзгереді. Б±л µзгерістер соматикалық мутация болып есептеледі жєне клетка бµлінгенде бар туындыларға, яғни туынды клеткаларға беріледі.

58.Тіс-жақ аймағы өспелерінің этиологиясы және патогенезінің ерекшеліктері

59.Жүйке жүйесі патофизиологиясы.

60.Жүйке жүйесі қызметтері бұзылыстарының этиологиясы.

Жүйке жүйесі қызметі бұзылуының этиологиясы

Экзогенді жайттар: Физикалық оттегі жеткіліксіздігі иондаушы радиация электр ағымы вибрация механикалық жарақат жоғары - төменгі температура шу Химиялық - нейротропты улар (қорғасын, ванадий, кураре, есірткі, этил және метил спирті , дәрі-дәрмектер) Биологиялық - микробтар - сіреспе, ботулизм қоздырғыштары, менингококк, - вирустар - құтыру, полиомиелит, тұмау Әлеуметтік нәруыз, витаминдер тапшылығы психогендік

Эндогенді жайттар: Туа біткен: тұқым қуалаушылықпен негізделген зат алмасу бұзылыстары (гликогеноз II түрі, липидоздар, фенилкетонурия) тұқым қуатын аурулар (Даун ауруы) даму ақаулары, туылу жарақаттары Жүре пайда болған: мый ишемиясы гипогликемия қышқылдық-сілтілік үйлесімділіктің бұзылыстары электролит алмасуының бұзылуы бүйрек, бауыр жеткіліксіздіктері кезіндегі нейрондардың зақымдануы. өспелер және т.б. дерттік үрдістер

Жүйке жүйесінің қорғаныстық тетіктері

• Мый қабықтары, нейронды қоршаған глиальды және шванн жасушалары

• микроглия (мононуклеарлы фагоциттер жүйесі)

• гематоэнцефалдық тосқауыл

• қарсы жүйелер (антиноцицепті, антиэпилепсиялық)

• жүйкелік түзілістердің қызмет етуінің жоғарғы дәрежесі.

Этиологиялық жайттар әсерінің ерекшеліктері

• күшті және ұзақ болған сайын әсері маңызды болады

• жалпы мөлшерде аз, әлсіз, бірақ ұзақ және ұдайы әсер ететін жайттар бір реттік әсер еткенге қарағанда зақымдаушы әсер көрсетуі мүмкін ( Беринг эффектісі).

• қызметі бұзылуының дәрежесі зақымданған нейрондар санына ғана байланысты емес, қызметтік ақауды жоғарылататын тежелу аймағының түзілуіне де байланысты

Жүйке жүйесіне дертті агенттердің түсу жолдары

• гематоэнцефалдық тосқауыл арқылы

• жүйке бағанасы бойымен.

Жүйке жүйесі қызметі және жүйке қызметі реттелуі бұзылуы шартты-рефлекторлы түрде шақырылуы мүмкін.

Экзогенді және эндогенді этиологиялық жайттар

эндогенді тетіктер зақымдануының қалыптасуы(салдарлық ішкі этиологиялық жайттар )

• нейрондар зақымдануы

• нейрон аралық байланыстардың зақымдануы

• ДКҚО- дерттік күшейген қозу ошағының қалыптасуы

• дерттік детерминанта және жүйе қалыптасуы

Нейрондар зақымдануы

• нейрондар денесінің зақымдануы

• аксондардың зақымдануы.

• дендриттердің зақымдануы

• синапстық аппарат қызметінің бұзылысы

Нейрондар зақымдануының патогенезінде маңызы бар :

• мембрана және ферменттік жүйе зақымдануы

• қажыммен қамтамасыз етілуінің бұзылысы

• иондық теңсіздік

• жасуша реттелуінің бұзылысы

61. Патогенді агенттердің жүйке жүйесіне ену жолдары.

62.Нейронның зақымдануы (денесінің,аксонның,дентриттердің) ,патогенезі,салдарлары.

НЕЙРОНДАР МЕМБРАНАСЫ ЗАҚЫМДАНУЫНЫҢ патогенезІ

• ЛАТ әсерленуі

• мембраналық фосфолипаза және басқа гидролазалар белсенділенуі

• осмостық зақымдануы

• иммундық зақымдануы