1.Паталогиялық физиологияның пәні. Міндеттері.әдістері.

Патофизиология (грекше Pathos – ауру, дерт, physis – табиғат, қызмет, logos - ғылым) – ауруға шалдыққан организмнің қызметі туралы ғылым.

Патофизиология аурулардың пайда болуы, дамуы және аяқталуының негізгі заңдылықтарын зерттейді.

Патофизиологияның міндеттері

• Жалпы этиология сұрақтарын зерттеу

• Патогенез сұрақтарын зерттеу

• Экспериментік емдеу тәсілдерін өңдеу

• Дәрігерлік ойлауды қалыптастыру

Патофизиологияның негізгі тәсілі – патофизиологиялық эксперимент – әртүрлі аурулардың пайда болу, даму тетіктеріің заңдылықтарын зерттеу және емдеу мен алдын алудың жаңа әдістерін өңдеу және тиімділігін анықтау, дәрілік заттарды клиникаға дейін зерттеу.

Патофизиологиялық эксперименттің ерекшелігі: адам ауруларын жануарларда үлгілеу.

Үлгілеуге қойылатын талаптар:

1. Ауруды тудыратын себеп пен жағдайдың сәйкестігі және оны үлгілеуде қолдану

2. Ауру мен оның үлгісінің жүйелік, ағзалық, жасушалық және молекулалық, қызметтік және құрылымдық өзгерістерінің ұқсастығы

3. Типтік асқынуларындағы ұқсастық

4. Бірдей әсерлермен емдеудің тиімділігі

Тәжірибенің артықшылығы:

• Аурудың бастапқы (әйгіленімсіз) сатысын зерттеу

• Аурудың емделмеген түрін зерттеу

• Аурудың кезкелген сатысында ішкі ағзалардың биохимиялық және морфологиялық өзгерістерін зерттеу

• Емдеудің жаңа әдістерін өңдеу және дәрілік заттарды зерттеу

Тәжірибенің кемшілігі:

• Адамның барлық ауруын жануарларда үлгілеу мүмкін емес

• Жануар аурулары адам ауруларынан ерекшеленеді (адам ауруын жануарда толық көлемде алу мүмкін емес)

Қазіргі кезде жануарларда тәжірибе жасау төмендегі негізгі нормативті құқықтық актілермен бақыланады:

• ҚР ДС 2007 жылғы 25 шілдедегі № 442 «Қазақстан Республикасында клиникаға дейінгі, медициналық-биологиялық тәжірибелер мен клиникалық зерттеулерді жүргізу ережелері туралы» бұйрығы.

• Қазақс тан Республикасы денсаулық сақтау Министрлігінің 2005 жылғы 14 ақпандағы №51 «Қазақстан Республикасында фармакологиялық және дәрілік заттарды клиникаға дейінгі зерттеу жүргізу бойынша Құрылымды бекіту туралы» бұйрығы

• Қазақстан Республикасының «Зертханалық тәжірибе. Негізгі қағидалары» мемлекеттік стандарты. Қазақстан Республикасы сауда және индустрия Министрлігінің техникалық реттеу және метрология бойынша Комитетінің 2006 жылғы 29 желтоқсандағы №575 бұйрығы.

• ҚР денсаулық сақтау Министрінің қ.а. 2004 жылғы 13 қаңтардағы № 19 «Медициналық ұйымдардың қалдықтарын жою, сақтау және тасымалдау, залалсыздандыру, қолдану, жинауға санитарлық-эпидемиологиялық талаптары» № 2674 құқықтық-нормативті акті бойынша мемлекеттік регистрде тіркелген бұйрығы.

Бұл құжаттардың мақсаты клиникаға дейінгі және медициналық-биологиялық тәжірибелерді бақылау, құжаттық рәсімдеу, жүргізу, жоспарлауға, сонымен бірге зерттеу барысында алынған ақпараттардың дәлдігі мен парықтылығын қамтамасыз ету болып табылады.

2.Жалпы нозология.

Нозология – ауру туралы жалпы ілім ( грекше nosus-ауру).

«Денсаулық– бұл аурудың немесе физикалық ақаулардың болмауы ғана емес, физикалық, психикалық және әлеуметтік толық сәттілік жағдай» БДСҰ.

«Ауру – әртүрлі зақымдаушы агенттің әсерінен қоршаған ортаға бейімделуінің шектелуімен және еңбекке қабілетінің төмендеуімен организмнің қалыпты өмірінің бұзылысы» И.Петров.

Аурудың нышандары

• Науқастың шағымы

• Дерттің айғақты әйгіленімдері

• Қоршаған ортаға науқас адамның икемделіп-бейімделу мүмкіншіліктерінің төмендеуі

• Еңбекке қабілетінің төмендеуі

Ауру алды – денсаулық пен ауру арасындағы аралық жағдай.

Ауру алдының нышандары

• Жүктеме кезінде бейімділік мүмкіншіліктерінің шектелуі

• Байқалған өзгерістердің қайтымдылығы

• Жүктемелік сынамалармен анықталады (Мартине, Генче, Штанге)

Дерттік серпіліс –(re – қарсы, action - әсер, серпіліс) –

Қандай да бір әсерге организмнің қысқаша, биологиялық мәнсіз және сәйкессіз жауабы

Дерттік үрдіс – зақымдану кезінде әрі қорғану бейімделу және әрі зақымдану серпілістерінің жиынтығы

Біртектес дерттік үрдістер:

• Адам мен әртүрлі жануарларда бірдей деңгейде өтеді,

• Көп себепті (полиэтиологиялы),

• әртүрлі ағзалар мен тіндерде өтеді,

• айқындығы аз немесе жоғары қорғану-бейімделулік маңызы бар,

• эволюцияда барысында түзілген

Дерттік жағдай –организм үшін кері биологиялық мәні бар қалыптан тыс тұрақты ауытқу.

Аурудың сатылары:

• аурудың басталуы

• нағыз ауру сатысы

• аурудың аяқталуы

Жұқпалы аурулар сатысы:

• инкубациялық кезең

• хабаршы сатысы

• айқындалу кезеңі

• аурудың аяқталуы

Аурудың аяқталуы

• сауығу (толық, шала)

• созылмалы түрге ауысуы

• өлім

Өлім

• табиғи

• Патологиялық

Өлімнің сатылары: жантәсілім алды, ақтық үзіліс, агония, клиникалық өлім, биологиялық өлім

Реанимация –организмді тірілту. Өлімнің қайтымды сатыларында жүргізуге мүмкіндік бар.

Тірілтудің ұстанымдары:

• жүрек қызметін қалпына келтіру

• тынысты қалпына келтіру

• бұзылған гомеостазды қалпына келтіру

3.Біртектес дерттік үрдістер.

Біртектес дерттік үрдістер:

• Адам мен әртүрлі жануарларда бірдей деңгейде өтеді,

• Көп себепті (полиэтиологиялы),

• әртүрлі ағзалар мен тіндерде өтеді,

• айқындығы аз немесе жоғары қорғану-бейімделулік маңызы бар,

• эволюцияда барысында түзілген

Дерттік жағдай –организм үшін кері биологиялық мәні бар қалыптан тыс тұрақты ауытқу.

Аурудың сатылары:

• аурудың басталуы

• нағыз ауру сатысы

• аурудың аяқталуы

Жұқпалы аурулар сатысы:

• инкубациялық кезең

• хабаршы сатысы

• айқындалу кезеңі

• аурудың аяқталуы

Аурудың аяқталуы

• сауығу (толық, шала)

• созылмалы түрге ауысуы

• өлім

Өлім

• табиғи

• Патологиялық

Өлімнің сатылары: жантәсілім алды, ақтық үзіліс, агония, клиникалық өлім, биологиялық өлім

Реанимация –организмді тірілту. Өлімнің қайтымды сатыларында жүргізуге мүмкіндік бар.

Тірілтудің ұстанымдары:

• жүрек қызметін қалпына келтіру

• тынысты қалпына келтіру

• бұзылған гомеостазды қалпына келтіру

4.Көмірсу алмасуының бұзылыстары.Гипоглеикемия түрлері ,себептері және даму жолдары.

Көмірсулардың асқазан – ішек жолдарындағы қорытылу және сіңірілу бұзылыстарының себептері:

• Ішектің шырышты қабатының зақымдануы

• Амилолиздік ферменттердің (амилаза, мальтаза, сахараза, лактаза) тұқым қуалайтын және жүре пайда болған тапшылықтары

• Ішектің шырышты қабатында глюкозаның фосфорлануының бұзылыстары ( ауыр металдардың тұздарымен, флоридзинмен, моноиодоацетатпен уыттанғанда гексокиназаның белсенділігінің төмендеуі).

Гипогликемия, дене салмағының төмендеуі. Осмостық диарея

Гликогеннің түзілуі мен ыдырауының бұзылыстары.

1.Гликогенолиздің жоғарылауы, гликоген түзілуінің төмендеуі

• Гипоксия

• ОЖЖ және симпатикалық жүйке жүйесінің қозуы. Контринсулиндік гормондардың түзілуі артуы.

• Бауыр жасушаларының зақымдануы

2. Гликогеннің түзілуінің жоғарылауы. Гликогеноздар

Гирке дерті ( гликогеноздың І түрі). Глюкозо-6- фосфатазаның тапшылығы → гликогеннің ыдырауының бұзылуы, гликогеннің бауыр мен бүйректе жиналуы, гипогликемия.

Қанда сүт және пирожүзім қышқылдарының көбеюі (СҚ, ПЖҚ).

Себептері:

• Анаэробтық гликолиздің белсенденуі;

• Бауыр жасушаларының зақымдануы ( Кори орамының бұзылуы);

• В₁ витаминінің тапшылығы ® кокарбоксилаза тапшылығы®ПЖҚ-ның Ацетил КоА-ға ауысуының бұзылуы ® ПЖҚ-ның СҚ-на ауысуы артуы ® СҚ және ПЖҚ көбеюі ® полиневриттер.

Гипогликемия – қанда глюкозаның төмендеуі ( қалыпты мөлшері – 3,3 – 5,5 ммоль/л)

Түрлері:

• Қауырт ( инсулиннің мөлшерден көп болуы, ауыр қол жұмысы)

• Созылмалы ( ішекте глюкозаның сіңірілуінің бұзылуы, ашығу, инсулинома, контринсулярлық гормондардың тапшылығы (бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігі, гипотиреоз, гипофизарлық жеткіліксіздік).

Гипогликемиялық команың патогенезі:

• Нейрондарға глюкозаның түсуінің төмендеуі  субстраттық гипоксия АҮФ түзілуінің бұзылуы нейрондардың зақымдануы  кома

• Жасуша сыртындағы секторда осмостық қысымның төмендеуі  судың жасушаға ауысуы  жасуша ішілік ісіну

5.Гипоглеикемия кезінде физиологиялық қызыметтердің бүліністері,гипогикемия кома.

Гипогликемия – қанда глюкозаның төмендеуі ( қалыпты мөлшері – 3,3 – 5,5 ммоль/л)

Түрлері:

• Қауырт ( инсулиннің мөлшерден көп болуы, ауыр қол жұмысы)

• Созылмалы ( ішекте глюкозаның сіңірілуінің бұзылуы, ашығу, инсулинома, контринсулярлық гормондардың тапшылығы (бүйрек үсті безінің жеткіліксіздігі, гипотиреоз, гипофизарлық жеткіліксіздік).

Гипогликемиялық команың патогенезі:

• Нейрондарға глюкозаның түсуінің төмендеуі  субстраттық гипоксия АҮФ түзілуінің бұзылуы нейрондардың зақымдануы  кома

• Жасуша сыртындағы секторда осмостық қысымның төмендеуі  судың жасушаға ауысуы  жасуша ішілік ісіну

6.Гипергликемия түрлері,себептері және даму жолдары.

Гипергликемия - қанда глюкоза мөлшерінің көбеюі.

Түрлері	Сипаттамалары
Алиментарлық	Тамақтан кейін 0,5 – 1 сағаттан кейін дамиды. 2 сағаттан соң қалпына келеді. Патогенезі: Ішекте глюкозаның сіңірілуі  қанда глюкоза деңгейінің жоғарылауы инсулиннің бөлінуі қалыпты гликемия
Эмоциялық (нейрогендік)	ОЖЖ және симпатикалық жүйке жүйесінің қозуы  адреналиннің  гликогенолиздің   гипергликемия
Гормондық	Инсулиннің тапшылығы а) инсулин тәуелді тіндер жасушалары мембраналарынан глюкозаның өтуінің  б) гексокиназа және глюкокиназаның белсенділіктерінің  ® глюкоза фосфорлануының бұзылыстары ® глюкозаның жасушалармен қамтылуының бұзылыстары в) гликогенсинтетаза белсенділігінің  ® гликогеногенездің  г) глюкозаның майға айналуының тежелуі г) глюконеогенездің белсенденуі. Контринсулиндік гормондардың ( адреналин,глюкагон, АКТГ және кортизол, ТТГ және тироксин, трийодтиронин, СТГ) гиперпродукциясы Гликогенолиз және/ немесе глюконеогенездің (глюкозаның нәруыздан және майдан түзілуі) белсенденуі

7.Қантты диабет,жіктелуі,этиологиясы.Диабеттік синдром,жекелеген әйгілімдерінің патогенезі.

Қантты диабет (ҚД)

ҚД – организмде зат алмасуының бұзылыстарын тудыратын инсулиннің шынайы және/немесе салыстармалы жеткіліксіздігімен сипатталатын ауру.

Инсулин жеткіліксіздігі:

Ұйқы бездік (шынайы), Лангерганс аралшығының бета-жасушалары зақымданғанда дамиды. Қантты диабеттің І түрінің негізін құрайды

Ұйқы безден тыс (салыстырмалы), инсулин өндіріледі, бірақ әсері болмайды Патогенезі: жасуша бетіндегі инсулиндік рецепторлардың азаюы және/ немесе зақымдануы, инсулиннің пострецепторлық әсер етуінің бұзылуы; инсулиннің қан нәруыздарымен тығыз байланысуы; инсулиннің антиденелермен ыдыратылуы инсулиннің антагонистерінің (контринсулиндік гормондар, БМҚ) артық болуы инсулиннің бауыр инсулиназасымен ыдыратылуы Қантты диабеттің II түрінің негізін құрайды

ИТҚД патогенезі:

Тұқым қуалауға бейімділік (HLA жүйесі гендерімен байланыс)

80% жағдайда ИТҚД HLA-DR-3, HLA-DR-4-лары бар адамдарда кездеседі

Қалыпты және/немесе зақымданған бета жасушаларының иммундық зақымдануы  бета жасушаларының зақымдануы  инсулиннің түзілуі мен бөлінуінің бұзылуы (инсулиннің шынайы жеткіліксіздігі)  диабет

Патогендік жайттар: вирустар (паротит, қызылша, қызамық, коксаки В) химиялық жайттар (аллоксан, ауыр металл тұздары ж.б.)

ИТҚД жастық шақта пайда болады, қанда инсулин мөлшері азайған. Тез үдейді, полиурия, полидипсия, полифагия, дене салмағын жоғалтуы, кетоацидоз дамиды. Асқынулар міндетті түрде.

ИТзҚД (80-90% жағдайда кездеседі), 40 жастан кейін көрінеді, баяу дамиды, семіруге шалдыққан адамдарда жиі кездеседі. Полиурия, полидипсия, әлсіздік дамиды. Инсулин деңгейі жоғары немесе қалыпты. Асқыну және кетоацидоз сирек кездеседі.

ИТзҚД этиологиясы мен патогенезі:

• Тұқым қуалауға бейімділіктің жоғары дәрежелілігі. Егіздер арасында кездесуі – 60-80%.

• HLA гендерімен байланыссыз. Кейбір жағдайларда аутосомды-доминантты түрмен тұқым қуалайды, басқа жағдайда көбіне семірудің әсерінен тұқым қуалауға бейімділікті реттейтін гендердің ақаулары.

Инсулиннің безден тыс (салыстырмалы) жеткіліксіздігі