§21. Экономикалық реформаларға талпыныс.

1957 ж – халық шаруашылық кенестер құрылды. (аумақтық басқармалар).

Қазақстан жағдайында одақтық министрліктерге бағынатын және әскери өнім өнднретін кәсіпорындар аумақтық өнеркәсіптік партия ұйымының нұсқауларын тындағысы келмеді.

1964 ж қазан пленумы- Хрущев орнынан түсірілді. КОКП ОК шаруашылық мәселелерін шешуді субъективтілік (басқанын пікірмен санаспау), волюнтористікті (жеке адамның ырқымен кету) айыптады.

1965 ж қыркүйек пленумы – Өнеркәсіпті аумақтық ұстаным бойынша басқару тиімсіз деп табылды, енді салалық ұстаным бойынша басқару. Өнеркәсіптің салалары бойынша республиканың және одақтық министрліктер құру қажет деп таныды.

Саясатта реформа жасамай отырып, әкімшіліктің өктемдік әдісімен басқару жағдайында экономиканы дамытуда күрт өзгерістер жасау мүмкін емес еді.

Соғыстан кейін маман жұмысшылар дайындайтын енбек резерв мектептері мен училищелер ашыла бастады.

1950 ж ішінде – өнеркәсіпте, құрылыста, тасымалда мен байланыс жүйесніде істейтін жұмысшылар мен қызметшілердің саны артты.

1950 ж ІІ жартысында- Өндіріс техникасы мен технологиясын дамытуға көніл бөлінді.

Шымкент пресс автомат заводы 20-дан астам машина түрін шығаруды ұйғарды.

Алматы ауыр машина жасау заводы, сым созу стандарты іске қосылды.

1950 ж ішінде – жергілікті ұлт өкілдерінен шыққан маман жұмысшыларының саны аз болды, себебі қазақтар ауылды жерлерде түрді.

1947 ж – карточка жүйесі жойылды.

1947 ж – ақша реформасы жүргізілді, себебі жалған ақша көп болды. 1/10 ауыстырылды.

Жұмысшылар, қызметшілер айлығы: 1940 ж – 29,8 сом, 1950 ж-62 сом, 1965 ж – 97 сом.

1950 ж – Ұжымшар мүшелерінің айлығы 16,4 сом. Қызметшілер айлығына қарағанда 4 есе кем болды.

1950 ж бастап – әлеуметтік қамсыздандыруға арналған қаржының көлемі артты. Зейнетақы көбейді, көп балалы және жалғызбастыларға жәрдем бере бастады.

Халықтың сатып алу қабілеті төмен болды.

1950 соны – 1960 басы – адамдардың кейпінде өзгеріс болды. Киімнің сапасына, сәніне көніл бөліне бастады.

1956 ж бастап – әйелдерге босануға байланысты берген ақылы демалыс 112 күнге дейін ұзартылды.

1958 ж бастап – пәтерлерге газ беріле бастады.

§22. Ауыл шаруашылығының дамуы.

КСРО-да егіске күш малын пайдалану 1960 жылға дейні созылды.

1949 ж – мал шаруашылығын дамыту жоспарын қабылдады.

Ұжымшарларға 214 мллн сом берешегі, 540 мың гектар жері қайтарылып берілді.

1946-1950 ж- егістік жердің әр гектарынан алынған өнім орта есеппен 5-6 центнер ғана болды.

1951 ж – ірі қара малдың саны 1928 ж денгейден иөмен болды.

Ауыл шаруашылығы интенсивті түрде дамыды.

1953 ж тын игеруге қатысты мәселелер одақ денгейінде қызу талқыланды.

1949-1954 – Шаяхметов басқарды.

1954 ж – КОКП І хатшысы болып Понаморенко сайланды. Оның орынбасары болып Брежнев сайланады.

1954 көктем- Тын игеру басталды.

1954-1955 ж – егіс аумағын 13 млн г-ға арттыру жоспарланды. Ол жерден 1100-1200 млн пұт астық, соның ішінде 800-900 млн пұт тауарлы астық алуды көздеді.

2 жылдың ішінде республикаға 600 000 адам келді. 150 000 механизаторлар болды.

Материалды ынталандыру.

Әр отбасына 500-1000 сом берілді, әр мүшесіне 150-200 сом, үй салу үшін мемлекет несие берді. (35 ℅ мемлекет өзі төледі).

2-5 жылға ауыл шаруашылық салығынан босатылды.

1954 ж бастап – егіске жарамды жерлерді зерттеу жұмыстары басталды. Мәскеуден, петербург,Укранина, Қазақстанның топырақ-зерттеуші ғалымдары, ботаниктері, гидрогеологтары қатысты.

Ғалымдардың болжамына басшылық құлақ аспады.

Тынның алғашқы табыстары. Ақмола, Көкшетау, Қостанай, Павлодар, Торғай, Солт.Қазақстан.

1954-1955 көктем 337 кеншар, савхоз құрылды.

1954 – 6,5 млн жер гектар жыртылды.

1956 ж – бірінщі миллиард тонна жиналды деп айтты, ал шынында 16 млн тонна астық жиналды.

Енбек ерлері:

1. Қостанай облысындағы Украинский кеншарының механизаторлары егінді топтау жинау әдісін тиімді қолдана білді.

2. Довжик – Ақмола облысының Ераславский кеншарының бригадирі.

3. Демеев – Қостанай облысының Павлов атындағы кеншарының комбайншысы.

4. Музыка – Павлодар облысының, Буденый атындағы ұжымшарының комбайншысы.

5. Ы.Жақаев – Күріштен рекорд жасады. Қызылорда облысы, Шиелі ауданы «қызыл ту» ұжымшарының звено мүшесі.

Демографиялық ахуал.

1940-1950 Қазақстанда 15 қала, 36 қала типтес поселка болды.

Топырақ эрозиясы ұшырады, құнарлы қара шірік қабаты Гумус ұшты.

1956-1960 – 6-ншы бесжылдық. Жоспардың орындалуын көрер көзге жасыру үшін, жетыжылдық (1959-1965) жоспарды қабылдады. Ол да орындалмады.

Республика бойынша жалпы өнім өндіру 70℅-ға арттыру көзделгенімен, іс жүзінде 15℅-ға артты.

1960 ж – Қазақстанға 2млн-ға жуық адам қоныс аударды. Славян тектес болды.

1958 ж –Теміртауда салынып жатқан металлургия комбинаты- бүкіл одақтық комсомолдың екпінді құрылыс деп жарияланды. 1958 – 132 мың адам келсе, 1959 ж – 170 мың адам келді. Жалпы саны – 300 мың.

Қала халқы: 1939 ж – 28 ℅ қала халқының үлесі. 375 мың қазақ қалада тұрды.

1959 ж - 44℅ қала халқының үлесі. Республикада тұратын қазақтардың үлесі 29℅ (2 млн 787 мың)болды. 1939 жылғы денгеймен салыстырғанда 3 млн 216 мың адамға өсіп, 1959 ж жалпы республикада 9 млн 295 мың адам болды.

1950 ж – ортасы – ҚХР-дан қазақ диаспорасының бір бөлігі тарихи отанына оралуға мүмкіндік алды.

1960 ж – Қытайдан 200 мың қазақ оралды.

Мал шаруашылығының жағдайы. 1950 ж – мал шаруашылығының жағдайы өте ауыр болды.

1956 жлмен салытырғанда, 1965 жылы мал басы 67,4℅ көбейіп, жалпы саны 39 млн жетті.

Жағдайды жақсартуға бағытталған шешімдер: салалық жем-шөп базасын кенейту, мал бағудың жаңа әдістерін енгізу, жемдік дақылдар егістігінің көлемін ұлғайту, малшыларды материалды ынталандыру шаралары жүргізілді.

1954-1952 жж- малдың шығыны көп болды.

Атақты шопандар: Абжанов – Семей облысы, «Қарақол» кеншарының шопаны.

Көкиев – Қызылорда облысы, «Коммунизм» ұжымшары.

Ж.Қуанышбаев – Жамбыл облысы, «Айдарлы» еншары.