Сазгер, Әнші, Ақындар:

1. Біржан Қожағұлұлы (1834-1897 жж) – Көкшетауда туған, кедей отбасынан.

1865 ж – Абаймен кездесті. Біржан 40-қа жуық әндері бар. «Біржан сал», «Ғашығым», «Айтпай» әндері демократиялық бағытта.

«Жанбота» - ыза кекке толы өлені, сол заманны азулы өкілдерін түйреуге бағытталды.

Шәкірттері: Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ.

2. Жаяу Мұса Байжанұлы (1835 – 1929 жж) – Баянауылда туды.

1851 ж – Петропавл қаласында орысша білім алды. Скрипка мен гармонда ойнады.

• Шоқан Уәлиханов – Жаяу Мұсамен бірге М.Черняев әскерімен Әулиеата бекінісін алуға бірге болды.

• Ыбырай Алтынсарин – «Кел, балалар, оқылық!» өленіне ән шығарады.

• Абай Құнанбаевқа – арнап өлен жазған.

Жаяу Мұсаның көзқарасының қалыптасуына – декабристер мен петрашевшілдер тарихы әсер етті.

1860 ж – Шорман балаларының жаласымен, тобылға жер аударылды.

70-ке жуық әні бар. Шығармасы: «Ақсиса», «Хаулау», «Шорман ұлына», «Толғау»

Ауыл табиғатын бейнелеген: «Баянауыл», «Сұршақыз»

Польшада, Латвияда, Қазанда тұрақтады.

3. Ақан Сері Қорамсаұлы (1843-1913 жж) – Көкшетауда дүниеге келді. Сазгер, әнші.

«Маңмаңгер», «Сырымбет», «Балқадиша», «Құлагер»

«Құлагер» - көңіл-күйі, ашу-ызасы, үміт-сезімі жырланды.

1905-1907 жж – Ресей революциясының лебін сезінгені «Шоғырмаққа», «Сұрағанға», «Смағұлға» деген ысқақ өлендерінен байқалады.

Достары: Балуан Шолақ, Жаяу Мұса, Естай.

4. Ықылас Дүкенұлы (1843-1916 жж) – күйші,қобызшы, сазгер.

«Қоныр күй», «Жарым Патша». Баласы Жүсіпбек оның Қорқыт сияқты туындыларын кенінен насихаттады.

Ұлттық мүде, ұлттық сананың қалыптасу ерекшеліктері.

1915 ж – тамыз – Екібастұз көміршілерінің ереуілі. Талаптары жағынан саяси ереуіл болды.

1916 ж – тамыз – Қарсақпай мыс кеніштерінің ереуілі - саяси күрестің өрлеу кезеңі болды.

Революцияның өрлеу кезеңі – Ұлттық демократиялық күштердің патша үкіметіне қарсы күрестің шындала бастаған кезеңі.

Ахмет Байтұрсынұлы (1873-1937 жж) – Қарқаралыда оқытушы болды.

1909 ж – Семей түрмесіне қамалды.

1910-1917 жж – Орынборда тұрды.

1911 ж – Орынборда «Маса» жинағы шықты. «Қазақ салты», «қазақ халқы», «жиған-терген» сияқты өлендері бар.

1917 ж – шілде – «Қазақ» газеті Алаш партиясының ресми басылымына айналды.

Міржақып Дулатұлы (1885-1935 жж)

1910 ж – Қазан қаласында «Бақытсыз Жамал»

1909 ж – Уфада, 1911 ж – Орынборда – «Оян, қазақ!» шықты.

1913 ж – Орынборда «Азамат» атты өлендер жинағы шықты.

1915 ж – «Терме» шықты.

ХХ ғ басындағы Қазақстан мәдениеті

ХХ ғ басында өмірден белгілі бір орын алған – баспа ісі.

Семейде, Оралда, Омбыда, Орынборда кітап басып шығару нақты қолға алынды.

Қазақ зиялыларының: Шәкәрі Құдайбердіұлы, Міржақып Дулатұлы, Сәбит Дөнентайұлы, Ахмет Байтұрсынұлы, Мұхамеджан Тынышпайұлы, Әлихан Бөкейханұлы – шығармалары ХХ басында жарық көрді. (1905-1907 жылғы революциядан кейін)

1909 ж – Абайдың шығармалары жарық көрді.

ХХ ғ басында – демократиялық бағыттағы жазушылар:

1. Сұлтанмахмұт Торайғыров – «Бір адамға», «Шәкірт ойы», «Адасқан өмір», «Қамар сұлу»

2. Сәбит Дөнентайұлы

3. Тұрмағамбет Істілеуов

4. Мәшһүр Жүсіп Көпеев

Бейімбет Майлин – «Шұғаның белгісі», Спандияр Көбеев – «Қалың мал»

ХХ ғ басында әдебиеттің ірі тұлғалардың бірі – Ш.Құдайбердіұлы (1858-1931 жж)

Араб, Парсы, Түрік тілдерін жетік білді. Семей статистикалық комитетіне мүше болды.

Шығармалары: «Мұсылмандық шарт», «Түрік, қырғыз-қазақ һәм хандар шежіресі».

«Қазақ айнасы» өлеңі.

Поэмалары : «Қалқаман-Мамыр», «Еңлік-Кебек»

Ағарту ісінің жағдайы:

1906 – ағарту ісінде ұлттық аймақтарда орыс-қазақ мектептерінің кенеюіне жағдай жасалды.

Ағарту ісін дамытуда, оны уағыздауда «Айқап» журналы, «Киргизкая степная газета» зор үлесін қосты.

Белгілі орын алған басылымдар: «Қазақ» - Орынборда, «Степной край», «Сибирская жизнь»

Нүрпейіс Байғанин – халық дастандарын ел арасында насихаттаушы.

ХХ ғ басында – жан-жақты дамыған сала – музыка.

Кенен Әзірбаев, Балуан Шолақ Баймурзин, Дина Нүрпейісова «Көңіл ашар», атақты Сүгір.

ХХ ғасырдың бұлбұлы – Майра Шамсутдинова.

Әншілер – Қали Байжанов, Манарбек Ержанов, Әміре Қашаубаев.

Халық сазгерлері: Естай «Майдақоныр» әні-күйі; Үкілі Ыбырай «Гәкку».