1837-1847 Жж Кенесары Қасымұлы көтерілісі.

19 ғ- 20 жылдары – Ұлы жүздің бір бөлігі, кіші жүздің оңтүстік бөлігі Қоқанд бектерінің билігінде болды.

19 ғ- 20-30 ж- Хиуа хандығында шекті, табын, төртқара, байұлы руларына қысым көрсетіп, Сыр өзенінің бойында бірнеше бекініс салды.

1822 жылғы жарғы бойынша қазақтар өз жерлерінен ығыстырылды. Көкшетау мен Ұлытаудың манынан қысым көріп Қоқан билеушілерінің жеріне жақындайды.

19ғ- 20 ж- Ұлт азаттық көтерілісті Саржан Қасымұлы бастайды.

1836 ж – Саржанды Қоқан ханы зұлымдықпен өлтіреді.

Жоламан Тіленшіұлы көтерілісінің басталуына себеп болған оқиға – Жаңа Елек өзенінің бойында әскерир бекіністің тұрғызылуы.

1738 ж - жаз-күз – Көтеріліске орта жүз қатысты.

1838 ж - күз – кіші жүз қатысты.

Көтеріліске қатысқан округтер:

1. Көкшетау. Шеген, Қанқожа Уәлиұлы. Таны Тортайұлы. Айғаным (Шоқан әжесі).

2. Ақмола. Күшік, Жадай, Жанат Айшуақұлдары.

3. Құсмұрын.

4. Баянауыл.

5. Қарқаралы.

80 сұлтан қатысты.

Көтеріліске қатысқан батырлар: Ағыбай, Иман, Жоламан Тіленшіұлы, Бұхарбай, Бұғыбай, Анғал батыр, Жеке батыр, Байсейіт батыр, Сұраншы батыр.

Көтеріліске қатысқан ұлттар: қазақ, орыс, өзбек, қырғыз.

1837 ж– қараша – К.Қасымұлы Петропавл шыққан керуенді қорғайтын Ақтау бекінісі казактарына тұнғыш рет шабуыл жасады.

1838 ж- 26 мамыр – Кенесары Ақмола бекінісін өртеді. Қонырқұлжа Құдаймендіұлы мен Карбышев Ақмоланы қорғай алмады.

1841 ж – Кенесары Ташкентке аттанды.

1841 ж – Созақ, Жаңақорған, Жүлек, Ақмешіт бекіністерін қоршады. Қоқан ханы одақ құруды ұсынды.

Кенесары көтерілісін басып-жаншуға арналған топтар:

1. 1842 ж – Орынбор губернаторы Обручев.

2. 1842 ж – Батыс Сібір губернаторы Горчаков

3. 1843 ж – І Николай патша Лебедев бастаған 300 казактан тұратын отряд жібереді. Кейін Кенесарыға қарсы күресте дәрменсіздігі үшін Лебедев Орынборға сотқа тартылады.

4. 1843 ж – Кіші жүзден Баймағамбет Айшуақұлы, полковник Геке, Бизанов, Ахмет Жантөрин.

1844 ж – 20-21 шілде – Ахмет Жантөринмен шайқас болып, 44 сұлтан қаза болды. Поколник Дуниковский көмекке келе алмай, Ахмет жантөрин Тобыл өзеніне шегінеді.

Елшілер:

І. 1838 ж – Ақбұлақ округтік приазы төнірігінде Батыс Сібір ген-губернаторы Горчаковқа және І Николайға арналаған хатты тапсыруға 5 өкілін жібереді. Бесеуі де тұтқындалып, жазаланады.

Кенесарының талабы – Округтік приказдарды жою, Абылай хан заманындағы қазақ жерінінің дербестігін қалпына келтіру.

ІІ. Талабы – әскери бекіністің қарамағына іліне қоймаған Ақтау, Есіл – Нұраға дейінгі жерді сұрады.

1844 ж – Орынбор шекаралық комиссиясының өкілі би Жаманшин Орынбор губернаторы Обручевтің хатын Кенесарыға табыс етті.

1845 ж – Кенесарының аулына Долгов пен Герн келеді. Кенесарыға Орынбор өнірігіндегі қазақтардың иелігін Ресей империясына бір бөлігі ретінде мойындаса ған кешірім жасалатынын айтты.

1844 ж – Кенесары мен патша үкіметінің арасындағы келіссөздің тоқтатылу себебі: екі жақ бір-бірінің талаптарын мойындата алмады.

1845 ж – Ырғыз, Торғай бекіністері салынды.

1845 ж – Кенесары адай руынан, Бұхар әмірлігінен жер бөлуді сұрады.

1845 ж - Қытайдан көмек сұрай мәселесі талқыланды.

1845 ж – Сарыарқадан ұлы жүзге бет алды. Ұлы жүзде Қоқан хандығының езгісіндегі қазақ руларын дербестік алуға көмек көрсетіп, өзіне тірек жасау еді.

Жетісу қазақтарының Ресейден көмек сұрауының себебі: Кенесарының сонынан ермеген ауылдарды ойрандауы.

Кенесарыны қолдаған ұлы жүздің батырлары: Тайшыбек, Сұраншы, Саурық.

Кенесарыны қолдаған ұлы жүздің билер: Байзақ, Медеу.

1845 ж – Созақ, Жүлек, Жаңақорған бекіністерін алды. Түркістан мен Ташкентке қауіп төндірді.

Кенесарыға қарсы Қоқан мен бұхара одақ құрды. Үйсіндер кенесарыны қолдайды.

Қырғыздардың жеріне кіру себебі: Қоқанд бектеріне қарсы бірігіп күресу жөніндегі ұсынысын жауапсыз қалдырды.

1847 ж – Кенесары қырғыз жеріне басып кірді. Тоқмаққа жақын жерде Майтөбе (Кекілік-Сеңгір) деген жерде қырғыз манаптарынан(феодалдарынан) қаза болады.

Рүстем сұлтан мен Сыпатай бидің ұрыс қарсанында жауынгерлерімен Кенесарыдан бөлініп кетуі қазақ жасағының женілуіне әсер етті.

Көтерілістің жеңілуінің негізгі себебі: Феодалдық топтардың Кенесарыны қолдамауы, Ресей империясынан жеңілдіктер алған сұлтандар мен билердің Феодалдық мемлекетті қалпына келтіруге мүделі болмауы.

1841 ж – Кенеасары хан болды. Билер сотын жойып, оның орнына хандық сотын енгізді. Егін шаруашылығына көңіл бөлді.

Көтерілістің барысында сауда құлдырады, көтерілісшідердің саны 20 000 жетті, жүздіктерге мен мындықтарға бөлінді. Опасыздық жасағандарға өлім жазасы берілді.

Негізгі мақсаттарының бірі – патша үкіметінің қазақтарды отарлауын тежеу.