7. Оқушылардың биологиялық даму деңгейін анықтау (биологиялық жас)

Биологиялық жас онтогенетикалық даму процесіндегі ағзаның әртүрлі мүшелері мен жүйелерінің даму дәрежесін көрсетеді. Биологиялық даму дәрежесі бойынша 1 паспорттық жасты 3 топқа бөлуге болады:

- биологиялық жас паспорттың жастан қалып дамыған;

- биологиялық жас паспорттық жасқа сай дамыған;

- биологиялық жас паспорттық жастан оза дамыған;

Ұл балалардың биологиялық жетілуі паспорттық жаспен 6-10жас, ал қыз балаларда 6-9жас, оларда бой ұзындығы, бойға жылдық қосуымен және сүт тістерінің тұрақты тістерге ауысуының көрсеткіштерімен бағалайды.

Ұл балада 11 жастан және қыз балаларда 10 жастан бастап морфологиялық жетілудің маңызды критерий болып, екінші жыныстық белгілерінің дәрежесі табылады.

Биологиялық жасты анықтау үшін, оны сипаттайтын әр критериін бағалайды, сосын нәтижелерді қосып оқушыны жоғарыда келтірілген топтардың біріне жатқызады. Биологиялық жетілуі қалыпты оқушыларды денсаулықтың ІІ тобына жатқызады.

Дененің ұзындығы. Оқушылардың дене ұзындығын бағалау кезінде жеке көрсеткіштер стандарт бойынша бағаланады. Дене ұзындығының ауытқу шкаласы М+- 1 қалыпты деп саналады. Оңтайлы М+- 0,67 шамасында болады. Центильді әдіспен бағаланған кезде бұл мағыналар 4-5 центильмен шектеледі. Жылдық бой қосу айырмашылығы жылдық интервалмен анықталады.

«Тістік жасы» 5 кесте бойынша бағаланады, онда 7-13 жас арасындағы ұл балалар мен қыз балалардың тіс дамуының типтік формуласы көрсетілген.

Жыныстық даму дәрежесі 6 кесте бойынша бағаланады, онда типтік жыныстық формулалар және олардың жетілу ерекшеліктері бойынша ауытқулары келтірілген.

8. Балалар ұжымдарында дене дамуын бағалау

Дене дамуы денсаулық, балалар арасында сауықтандыру жұмыстарының тиімді көрсеткіші ретінде.

Ғылыми антропометриялық зерттеулерде зерттеуші контингенттің дене дамуын бағалау орташа арифметикалық мәнін есептеу жолымен жүреді және оны дене дамуының региональды стандарттармен салыстырады. Тәжірибеде денсаулық мониторингын, ұжымда дене дамуын бағалау, дене дамуы әртүрлі дәрежедегі зерттелген ұжымда балалардың үлестік салмағына байланысты беріледі. Жақсы дене дамуы 1 дәрежедегі мүшелердің 70% болуымен сипатталады.

Кесте 5

Қыз балалар мен ұл балаларда тістерің дамуы («тіс жасы»)

Паспорттық жас	Паспорттық жасқа сәйкес тістердің жетілуі
	ұлдар			Қыздар
	Қалып дамыған	Сәйкес дамыған	Оза дамыған	Қалып дамыған	Сәйкес дамыған	Оза дамыған
7	6 7 және аз	10 8-11	12 12 және көп	6 6 және аз	10 7-11	12 12 және көп
8	8 8 және аз	12 9-13	14 14 және көп	9 9 және аз	12 10-13	14 14 және көп
9	10 10 және аз	13 11-16	19 17 және көп	10 11 және аз	13 12-17	19 18-28
10	12 12 және аз	14 13-21	24 22 және көп	12 12 және аз	17 13-23	24 24-28
11	15 15 және аз	19 16-25	28 26-28	16 16 және аз	22 17-25	28 26-28
12	19 19 және аз	26 20-28	29 және көп	20 21 және аз	26 22-28	29 және көп
13	24 24 және аз	28 26-28	29 және көп	24 24 және аз	28 26-28	29 және көп
14	26 26 және аз	28 27-28	29 және көп	26 26 және аз	28 27-28	29 және көп
	26	28	29 және көп	26	28	29 және көп
15	27 және аз	28		27 және аз	28
16	26 27 және аз	28 28	29 және көп	26 27 және аз	28 28	29 және көп
17	26 27 және аз	28 28	29 және көп	26 27 және аз	28 28	29 және көп

Ескерту: Бөлшектің алымындағы – тұрақты тістерінің орташа саны.

Бөлшектің бөліміндегі – тұрақты тістерінің сандарының өзгеруі.