6. Балалар мен жасөспірімдердің дене дамуын бағалаудың центильдік әдісі
Центильдік әдіс статистиканың параметрлік әдістердіңғ ең қарапайымдылардың бірі болып табылады. Ол үздіксіз өлшемдерді кезкелген типке бөлуімен талдау үшін қолданылады, немесе ол әр белгі бойынша қатардың шынайы шектерін есепке алады және бағаны нормадан төмендеу немесе жоғарылау жағына ығыстырмайды. Центильдік әдістің міндетті шарты, регрессиялық сияқты әр белгі бойынша (100 бақылаудан кем емес) жоғары бақылау саны болып табылады. Соның салдарынан нәтиже нақтырақ болады. Центильдік әдіс, регрессиялық сияқты, қатаң аймақтық болып табылады.
Центильдік әдістің мағынасы келесідей. Бір белгіні өлшеудің барлық нәтижелері реттелген қатар түрінде болады. Бұл реттелген қатар белгінің ауытқуының барлық диапозонын қамтиды, 100 интервалға бөледі, олардың оңтайлылығына тең, осындай центильдік интервалдар өлшемдердің абсолютті центильдік интервалдар өлшемдердің абсолютті бірліктерінде біркелкі емес (5 сурет).
1 2 3 4 5 6 7 8
3 10 25 50 75 90 97
<112,0 112,5- 116,5- 120,5- 124,5- 126,5- 129,5 > 131,5
116,0 120,0 124,0 126,0 129,0 131,0
Реттелген қатардың орталық тенденциясы. 50-центиль болып табылады (медиана). Әдетте сипаттау үшін 100 центильдің барлығын қолдана бермейді, тек жеті нақты центильді көрсетеді. 3-ші ,10-шы, 25-ші, 50-ші, 75-ші, 90-шы және 97-ші. 3-ші центиль – тандау вариантының 3℅-ында байқалатын, зерттелетін белгінің өлшемі. 10-ші центильден төмен белгі өлшемі таңдау вариантының 10℅-да кездеседі. Центильдік ықтималдылық арасындағы аралықтар центильдік интервалдар деп аталады «дәліздер», «каналдар» өлшемі бойынша бірдей емес центильдік интервалды анықтайды, оның әрқайсысы талданатын белгінің өлшеміне сай баға ретінде өз атауына ие болады. 1-ші центильдік мүмкіншіліктің көлемінің интервалы 3℅-ке тең болып келеді Көрсеткіштері бойынша, 1-ші интервалына өте төменгі бағада бағаланады.
2-ші интервал центильдік 3м және 10м аралық мүмкіншілігіне жатады, көрсеткіштері төмен бағаланады.
3-ші интервал центильдік 10м және 25м аралық мүмкіншілігіне жатады, және де көрсеткіштің төмендеуімен бағаланады.
4-ші интервал 25℅және 50℅ аралықта енеді.
5-ші интервал аралығы 50℅ және 75℅ центильді болып табылады. Мүмкіншіліктері:
4-ші және 5-ші интервалға түскендер, орташа болып бағаланады.
7-ші интервал көрсеткіші центильдік мүмкіншіліктің 90 және 97℅-тің енеді, және жоғары көрсеткіші ретінде бағаланады.
8-ші интервал центильдік әдістің 97℅-нен жоғары мүмкіншілікте өте жорғары көрстекіште бағаланады.
Центильдік әдіс мүмкіншілігі типтік көрініс ретінде бағаланады және де қадағаланады. Егер де 25-75 центильдік болып келсе. Осыған сай, норма бойынша барлық 50℅-тік талдауларды таңдап қолданады. Сигмальді әдісті норма кезінде қолданғанда интервалы М+- (δą) болып келеді, ал 68,3℅ барлық вариационды қатардың ішіне кіреді.
Морфологиялық және функциональдік көрсеткіштердің жеке бағалануы центильдік шкала бойынша бір уақытта жүреді (5 сурет).
Осы шкалалар ішінде әрбір көріністері 8 центильдік интервал көрінісі бойынша көрсетілген. Осы көрсеткіштердің бағалануы балалардың физиологиялық гормония дамуының ұздындығы және дене салмағына центильдік диаграманың екі шекарасымен бағалануы (6 сурет).
6 сурет. 7-14 жас аралығындағы қыздарға арналған номограмма мен центильдік шкала.
Центильдік шкалаға қарағанда, номаграммамен дамудың үйлесімділігін бағалау нақты болып келеді. Номограммада дене салмағының центильдік интервалы дене ұзындығының бірлігімен берілген. Үйлесімділікті бағалағанда координат осьтерінде бой ұзындығы мен дене салмағы мәндерін табады. Берілген нүктелерден перпендикуляр құрайды; бір центильдік интервалдарда қиылысу нүктесі оқушы дене салмағының іздеген мәніне сай келеді. Номограмманың 4-,5- интервалдары үйлесімді дене дамуын сипаттайды, 3-,6- интервалдар – дисгормониялық, 1-2 және 7-,8-өте дисгормониялық.
Дене дамуын нақты сипаттау үшін біркелкі центильдік шкала бойынша дене салмағы және бой ұзындығының деңгейін анықтау қажет, содан кейін номограмма бойынша олардың сәйкестік дәрежесін анықтау қажет. Осы бағалаудың негізінде дене дамуының 3 тобын ажыратады (4 кесте).