1991 Жылдың күзінде коммунистердің XIX съезі өтті. Съезде 17 облыстан келген 148 өкіл, 87 арнайы шакырылған конақтар қатысты. Онда саяси жағдай туралы баяндама тыңдалды.

Қазақстан Компартиясын жандандыру және оның кезек күттірмес мәселелері жөнінде әңгіме болды. Съезд делегаттары жүріп жаткан реформаларға карсы шықпай. демократиялык және әлеуметтік әділеттік орнату қажеттігі жайлы пікірлер айтты.

Сонғы деректер бойынша компартия катарында 55 мыннан астам мүше бар. Олардың бәрі арнайы тіркеуден өткен. Коммунистердің орта жасы 42-ге тең. Партияның жергілікті ұйымдары Республиканың Талдыкорған облысынан баска облыстарының бәрінде де бар. Казакстан Компартиясы Республика Әділет министрлігіне үш рет күн кұжаттарын дайындап, тек төртінші ретте 1994 жылы ғана ресми тіркеуден өтті. Алғашында партиянын төраға¬сы бұрынғы ККП Орталық Комитеті жанындағы партия тарихы икститутының директоры академик Б.Төлепбаев, кейін 1996 жылы сәуір айында ККП ОК бірінші хатшысы болып Казак ССР Жоғарғы Кеңесінің бүрынғы төраға¬сы С. Әбділдин сайланды. Қазір де ҚКП катары біраз өзгерген. Екінші хатшы Сорокиннің орнына Мәжіліс депу¬таты В. Косарев сайланды да, 2004 жылы ол және партия¬ның өзге де 11 мүшесі партия қатарынан шыкты. Жакында Компартияның хатшылығына жаңадан тағы бір мәжіліс депутаты - Т.Тоқтасынов сайланды.

" Желтоқсан" ұлттық-демократиялық партиясы

1992 жылғы қазаннан бері республикалық "Азат" партиясының құрамына енген. "Желтоқсан" қозғалысының негізін 1986 жылғы Алматыдағы желтоқсан оқиғасына қатысушылар калады. Ұйымдық жағынан "Желтоксан" козғалысы 1989 жылы қалыптасты. Бұл қозғалысты ұйымдастыруға тікелей себеп болған оның белсенділерінін 1986 жылғы Алматыдағы,желтоксан окиғаларының себептері мен оған берілген ресми бағамен, келіспеуі болды.

Қозғалыстың басында сазгер Хасен Қожа Ахмет түр-ды. Ол ресми саясатпен келіспеуіне байланысты жауапка тартылып, 1986 желтоксан окиғасына қатысты тағы да сотка тартылды. Дәл осы жағдай 1991 жылғы Казакстандағы президенттік сайлау кезінде "Алаш", "Азат" козғалыстарының Хасен Кожа Ахметтің кандидатурасын колдауына себеп болған.

1990 жылы мамыр айында "Әділет", "Акикат". "Аза-мат", "Жерұйык", "Кәусарбұлақ", "Форум", коғамдык ұйымдарының бастамасымен кұрылтай съезі шакыры-лып "Желтоксан ' коғамдық комитет негізінде "Желт оқсан" партиясың құру жөнінде декларация кабылданды.

Құрылтай съезіне Алматыдан республиканың бес об-лысынан, Кырғызстан, Өзбекстан, Мәскеуден, КСРО-ның баска да аймақтарынан келген 80 өкілі катысты.

Партияның лидерлері болып X.Қожа Ахмет пен А. Нәлі-баев сайланды. Партия бағдарламасында республиканыдық саяси-экономикалык тәуелсіздігі үшін күрес, желтоксан кұрбандарын ақтауға қол жеткізу, қазак тілінің мемлекеттігін бекіту, шет елдердегі қандастарымызбен тығыз байланыс орнату көрсетілген. Сонымен қатар үлкен маңыз алып келе жаткан ислам факторына да көңіл бөлген.

Қазақстан демократиялық прогресс партиясы

Құрылтай конференциясы 1991 жылы 24 қарашада өт-ті. Республиканың алты облысында, негізінен орыс тілді түрғындар басым облыстарда 1000-нан астам мүшелері бар. Партия ресми тіркеуден өтпеген. Негізгі әрекеті саяси саланы камтиды. Партия мемлекеттік құрылымдарды Жоғарғы Кеңес пен Өкіметті қатаң сынға алу мен айналысады. Партияның негізін орыс тілді зиялы-лар тобы құрайды. Партияның төрағасы А.Докучаева.

Бұл партиялардан басқа партиялар да бар. Корыта келе қазіргі қоғамның өмірінде саяси партиялар алдыңғы қатардағы орынның бірін алады. Олар осы мемлекеттік билікті қорғап, нығайту немесе оны өзгерту үшін құрылады. Партиялар бұқара халықтың мүддесін топтап, жинақтай білгенде күшейе түседі. Олар қоғамның саяси дамуының маңызды көрсеткіші болып саналады.

Қазақстанның республикалың Еңбек саяси партиясы

"Қазақстан инженерлер Одағы" қоғамдық саяси қозғалыс негізінде 1996 жылы 10 қаңтарда қүрылған. Алғашында 11 облыста филиалы жұмыс істеді. Олар өздері центристік бағыт ұстайтындарын мәлімдеді. Мақсаты -демократиялык мемлекет қүру. Әлеуметтік базаны инженер-техникалық зиялылар қауылы кұрады. Партиялык тізім бойынша Парламент сайлауына катысып,1.38 пайыз дауыс жинады. Алғаш төрағасы Мәжіліс депута¬ты Ө.Жолдасбеков, кейіннен Б.Т. Жұмағұлов болды.

Халықтық-кооперативтік партия ХКП

Өздерін аса ірі, таптык және әлеуметтік жіктеулерден ада, негізінен кооперация мен ауыл шаруашылығы саласындағы кызметкерлерге арқа сүйеп отырған бірден-бір партиямыз деп жариялады. 1994 жылы 20 ақпанда құрылды.

Қазақстанның "Дәуірлеу" партиясы

Өздерін парламенттік типтегі партия деп атады. Пар¬тия төрайымы болып 1995 жылдың қантар айының 27-де өтқен құрылтай сезъінде Алтыншаш Жағанова сайланды. КДП-ның басты ұстанар жолы руханилық пен ізгіліктің қайта жанданып дәуірлеуіне күш салу болды.

Қазаңстанның Демократиялык Партиясы

1995 жылдың 1-шілде айында кұрылды. Партияның бастапқы кезеңіндегі төрағалары президенттін кеңесшісі Төлеген Жүкеев және Алтынбек Сәрсенбаев болды. Бұларды 1999 жылы наурыз айында "Отан" партиясының құрамына кірді.

Республикалық социал-демократиялық "Отан" партиясы

1999 жылы акпан айында Алматыда өткен құрылтай съезінде Қазакстанның Демократнялык плртиясы, Қазакстаннын Халык бірлігі партиясы. Казакстаннын Либералдық және "Казакстан-2030" коғамдык қозғалыстарының бірігуі барысында құрылды. Парламент әлеуметтік базасы бюджеттік ұйымдар. мемлекеттік кызметкерлер, студенттер, ғылыми және шығармашылык зиялылар кауымы, орта және кіші бизнес өкілдерінен тұрды.

Құрылтайға 400-ге жуык уәкіл катысты. Бұрынғы экс-перимент С. Терещенко партияның төрағасы болып сайланды (казіргі уакытта республнкалык Отан" саяси партиясын партия төрағасынын міндетін аткарды Амангелді Ермегияев баскарады). 2004 жылы 12 наурызда кезектен тыс VI съезінде партия тәрағасынын орынбасары болып Казахстан Парламенті Мәжілісінің төрағасы Жармұқан Тұяқбай мен бұрынғы вице-премьер Александр Сергеевич Павлов сайланды.

"Қазаңстаннын республикалық Халықтық партиясы"

Оның төрағасы бүрынғы экс-премьер Ә. Кажыгелдин. 1998 жылы 17 желтоксанда күрылды. Оның шетелге кетуге мәжбүр болуына байланысты партияны саяси кеңесінің төрағасы Ә.Қосанов басқарады. Бір кездегі партия жетекшілігінде болған Ғ. Алдамжаров 2001 жылы қан-тар айында кенеттен бүл партиядан шығып, Президент әкімшілігіне ауысты, кейін Қазақстанның Беларусь мемлекетіндегі елшісі қызметіне ауысты. Партияның, алға койған мақсаттарының бірі адамның құқығы мен бостандығы қорғалатын құқыктык мемлекет кұру деп жарияланды. Партия мемлекеттік биліктің бір қолға шоғырлануына карсы шықты. Бұл бағытта бірнеше шаралар жасауға талпыныс білдірді. Партия мүшелерінің кайта тіркелуі үшін 50000 мүшесі болу керек деген заң талабына байкот жариялап, өз жұмысын, тіркеуден өтпей-ак астыртын жалғастыруда.

"Азамат" Қазаңстанныц демократиялың партиясы