11. Өнеркәсіпке қаржы жұмсалымдардың (капитал) масштабы мен тағайындалуы, экономикалық мазмұны

Нарықтық экономика жағдайында болатын экономикалық қатынастар жүйесінде қаржы мыңызды орын алады. Кәсіпорын қаржысы деп оның қарамағындағы барлық ақша қаражаттар жиынтығын, сондай-ақ оны қалыптастыру, бөлістіру және пайдалану жүйесін айтамыз.

Кәсіпорынның шаруашылық іс-әрекеті барысында қаржылық қарым-қатынастар қалыптасады. Қаржылық қарым-қатынастар төрт топтан құралады:

- өзге кәсіпорын және ұйымдармен;

- өзінен жоғары тұратын және бірлесіп жұмыс атқаратынсеріктестермен түзілетін кәсіпорын ішіндегі карым-қатынас;

- қаржынесиелік жүйемен қарым-қатынас.

Сонымен, кәсіпорынның қаржысын ұйымдастырудың мәні - өндірістің соңғы нәтижесіне барынша тиімді түрде ықпал ету мақсатымен ақша қорын қалыптастыру және акша ағындарының қозғалысымен байланыстырылған қаржылык қарым-қатынас ұйымдастыруды қамтитын қаржы тетігін құру және оның қызмет етуін қамтамасыз ету, яғни кәсіпорынның қаржылық тетігі ұзақ мерзімді, орта мерзімдегі және ағымдағы кәсіпорынның қаржылық даму мақсатына жету үшін қаржылық қарымқатынас пен ақша қорының оңтайлы әрекеттесуін ұйымдастыратын кәсіпорын басқарудагы ішкі жүйесі болып табылады.

Кәсіпорынның қаржы тетігінің жетекші түрде болуы материалдық өндіріс саласында қаржының жетекші рөл аткаруымен түсіндіріледі. Кәсіпорынның қаржы тетігі қаржының өз қызметін толықканды әрі барынша тиімді түрде іске асыруына жағдай жасауы тиіс. Кәсіпорынды қажетті қаржы ресурсымен қамтамасыз етуге де дәл осы қаржы тетігі көмегімен қол жеткізеді.

Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекеті дербес құрылымдық бөлімшесі қаржы бөлімімен жүзеге асырылады. Қаржы бөлімінің бастығы тікелей кәсіпорын басшысына бағынады. Қаржы бөлімінің жұмысында пайданы бөлу, өнімнің өзіндік құнын төмендету мәселелері мыңызды орын алады.

Кәсіпорынның қаржысын тұрақтандырудың негізгі жолдары пайдаланымдағы акша қаражаттарын оңтайландырумен және олардың тапшылығын жоюмен байланысты қаржылык жұмыстарды жетілдірудің басты бағыттары келесі болып саналады:

1. Кәсіпорынның іс-әрекетін ұдайы әрі жүйелі түрде талдау.

2. Кәсіпорынның стратегиялық қаржы саясатын әзірлеужәне оны іске асыру.

3. Кәсіпорында қаржылық жоспарлаудың тиімді жүйесін ұйымдастыру.

4. Кәсіпорынның мүліктік құрылымын және олардың құралу көздерін оңтайландыру арқылы нәтижесі төмен теңдестік құрылымының орын алуына жол бермеу.

5. Пайданы пайдалануды оңтайландыру және неғұрлым тиімді дивиденд саясатын таңдау.

6. Бухгалтерлік есеп жүйесін қаржыны басқару міндеттеріне қарай бейімдеу.

7. Қаржы ресурстары көздерін оңтайландыру мақсатында несие берушілер мен инвесторлармен қарым-қатынасты дамыту.

8. Кәсіпорын шығындарын оңтайландыру.

Кәсіпорынның іс-әрекетін кешенді түрде жан-жақты талдап, кәсіпорынның максатын орындауга бағдарланған бірыңғай, кешенді даму стратегиясына сәйкес кәсіпорын жұмысын ұйымдастырған жағдайда ғана жоғарыда айтылған түйткіл мәселелерді шешу мүмкін болады.

Кәсіпорынды кешенді талдау негізінде, оның борышын орындауға бағытталған кәсіпорынның бірыңғай кешенді даму стратегиясына сәйкес оның жұмысын ұйымдастыру тек жогарыда көрсетілген мәселелерді шешуді ұйымдастыру арқылы жетуге болады.

12 ҚР-дағы энергетикалық шаруашылық механизмін түсіндіріп өтіңіз өндірістік қатынастар жүйесі, өндіргіш күштер және қоғамның қондырмасы арасындағы өзара іс-қимылдарды көрсетеді. Яғни бұл механизм ең алдымен өндірушілердің, содан соң тұтынушылардың және жалпы қоғамның экономикалық мүдделерін ескере отырып әр түрлі өндіріс процестерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өйткені бұның негізгі элементтері:

- зиян шекпеу

- өнімді пайдалану тілегі

- өркендеу,өсу

Экономикамыздың нарықтық қатынастарға бет алуы ең алдымен жаңа шаруашылық механизимінің енгізілуіне байланысты.

Олар:

1. Кәсіпорындардың залалсыз жұмыс істеуі

2. Пайдасы жоқ дотацияның тоқтатылуына

3. Ғылыми техникалық прогресті енгізуді ынталандыру

4. Экономикалық мүдде категорияларын пайдалануға

5. Мемлекет арқылы қоғамның экономикалық айқындамаларын күшейтуге

6. Кәсіпорындардың ахуалын жоғары көтеру.

Тұтынушы, өндіруші және қоғам арасындағы өзара іс-қимылдарды жүзеге асрыудың механизмі басқару құрылымынан тыс өмір сүре алмайды. Ал басқару құрылымының элементтері былайша түсіндіріледі:

- Басқару қызметкерлері (адамдар)

- Басқару техникасы (еңбек құралдары)

- Басқару органдары (қызметкерлер тобы)

ә) Аймақтық басқару – аймақтық деңгейдегі шаруашылықтардың атқарушы және өкілетті органдарға берілетін орталық басқаруды айтамыз.

б) Экономиканы дамытудағы индикативтік жоспарлау – басқарудың объектісі мен субъектісінің және өндіріс дамуының перспективасын, сонымен қатар олардың алдағы уақыттағы жай-күйін көрсетеді. Жоспарлау – шешімдерді әзірлеу, негіздеу және қабылдау болып табылады.

в) Мемлекеттік реттеу – басқарудың экономикалық әдісіне жатады. Нарықты қатынастарды дамытатын бірден-бір фактор мемлекет болып табылады.Мысалы несие беру арқылы күрделі құрылысты,кәсіпорынның тиімділігін арттыруға септігін тигізеді.