9. Кәсіпорын энергетикалық шаруашылығын басқарудың ерекшеліктері

Басқару әдістері дегеніміз – басқару процесінің маңызды элементі. Басқару әдістері ұйымды тиімді басқарудың алғы шарты болып табылады. Яғни ұжым қызметінің тиімділігін жоғарылатып, олардың ынтымақты жұмыстарын қамтамасыз етеді.

Басқару әдістері басқару процесін мүлтіксіз ұйымдасытру, осы заманғы техниканы пайдалану және еңбек пен өндірісті прогресті жолмен ұйымдастыру үшін жағдайлар жасайды, олардың барынша тиімді болуын қамтамасыз етеді. Басқару әдісі – объективті заңдардың талаптарын іске асыру болып таыблады.

Менеджменттің әдістері төмендегідей:

1. Басқарудағы экономикалық әдістер

2. Ұйымдық-әкімшілік әдістер

3. Әлеуметтік-психологиялық әдістер

Басқарудың экономикалық әдістері

Экономикалық әдістер өндірістің экономикалық заңдарын дұрыс қолдануға негізделеді. Бұл әдістің мазмұны еңбек және материал шығындарын мейлінше аз жұмсай отырып, мейлінше жақсы өндірістік нәтижелерге жету мақсатында қызметкерлердің экономикалық мүдделеріне нысаналы ықпал етуде болып табылады.

Өндірістік ұйымдар мен жекелеген қызметкерлерге белгілі бір экономикалық тұтқаларды (өзіндік құн, пайда, баға, жалақы, материалдық көмек) пайдалану жолымен ықпал ету экономикалық әдістер деп түсініледі.

Басқарудың экономикалық әдістерінің негізгі мақсаты – кәсіпорынның, коллективтің және тұлғаларды белсенділік көрсетуге ұмытылатындай экономикалық жағдайларды қамтамасыз ету.

10. Қазақстан Республикасының жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтарына түсініктеме беріп өтіңіз. Кәсіпорын салықтары Заңды тұлғаларға салық салу. Занды тұлға ретіндегі стату-сы бар ауыл шаруашылық тауар өндірушілер келесі салықтар-ды төлейді: ҚҚС, занды тұлғалардың табыс салығы, әлеумет-тік салық, жер салығы, көлік құралдарына салынатын салық, мүлік салығы. Егер өндіріс орны акдизді товарларды өндіру мен сатуға байланысты қызмет атқаратын болса акдиздер төленеді.

Егер өндіріс орны акдионерлік қоғам түрінде болса және құнды қағаздардың эмиссиясын (акдиялар) жүргізетін болса, онда ол бағалы қағаздар эмиссиясын тіркегені және мемлекеттік тіркеуге жатпайтын акдиялар эмиссиясының ұлттық бірыңғайландыру нөмірін бергені үшін алынатын алымдарды төлеуші болады.

Барлық завды тұлғалар мемлекеттік тіркеуден өтіп, осыған сәйкес алым төлеуі тиіс.

Қосылган құн салығы. Бюджетке төленетін қосылған құн салығы сатылған тауарға (жұмыс, қызмет) есептелген ҚҚС сомасы мен сатып алынған тауар (жұмыс, қызмет) құнындағы ҚҚС-ның сомасы арасындағы айырмашылық ретінде анық-талады. Мысалы: өнімді сатудан түскен кіріс ҚҚС-мен 24000 теңге, сатып алынған товарлардың қуны ҚҚС-мен 12000 теңге. ҚҚС-ның ставкасы — 20%.

Ауыл шаруашылық өнімдердің көпшіліге салық 10 пайыз ставкамен салынады, олар: тірі салмақтағы мал, тірі салмақ-тағы кұс, ет, балық, ұн, сүт және сүт өнімдері, жүмыртка, өсімдік майы, крупа, бидай, майлы тұқым, комбикорм, қант, оның ішінде қант - шикізаты, тұз, картоп, көкөніс, алма-жидек жене т.б.

Заңды тұлгалардың табыс салығы. Салық салу объектісі жылдық жиынтық табыс пен Занда көзделген шегерістер арасындағы айырма ретінде есептеледі (14-сурет).

Занды тұлғалардың жыядықжиынтықтабысының құрамына кәсіпкерлік қызметтен түскен табыстар йреді. Оларға келесілер жатады: өнімді (жұмыс, көрсетілген қызмет) өткізуден түскен табыс; үйлерді, ғимаратгарды, сондай-ақ амортизадиялауға жатпайтын активтер құнының өсімінен түскен табыс және басқа табыстар (мысалы: диввдендтер, үгыстар, мүлікті жалға беруден түскен; т.б.). Кәсіпкерлік қызметтен түскен табыстың қурамына Занда көрсетілген барлық түрлері кіруі мүмкін.

Жылдық жиынтық табыстан жасалатын шегерістер өзінің экономикалықмөні бойынша өндіріс орнының өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру мен өткізуге жұмсаған барлық нақтылы шығындары болады. Бірақ бухгалтерлік есеіггегі өнімінің өзіңдік құнына кіретін барлық нақтылы шығывдардан шегерімдердің айырмашылығы бар. Шегерістерге тек қана салық заңывда көрсетілгендері жатады.

Негізгі өндіріс құралы жер болып табылатын ауыл шаруа-шылық тауар өндіруші занды тұлғалардың салық салынатын табысына табыс салығы 10% ставка мөлшерінде орнатылған. Қатысушының ұлесін сатудан алынатын табысқа, дивиңдент-терге, сыйақыға және үгыстарға жекешелен ставка орнатыл-ған, оның мөлшері 15%.

Әлеуметгік салық. Салық салу объектісі еңбекке ақы төлеу қоры болып табылады. Әлеуметтік салық өндіріс орнының жаддамалы жұмыскерлерінің еңбек ақы қорынан 20% ставкамен келесі схема бойынша төленеді (15 сурет).

Еңбек ақы қоры 10000 теңге

Жұмыскерлердің жинақтау зейнетақы қорына міндетті төлемдері, 10%. 1000 теңге

Әлеуметтік салық, 20%. 2340 теңге

Барлыгы: еңбек ақы шығындары 12340 теңге

Жер салығы. Жер алаңының бірлігі үшін жыл сайынғы төлем түрінде белгіленеді. Жер салығының мөлшері жер учаскесі сапасына, орналаскан өңіріне және сумен қамтамасыз етілуіне қарай анықталады және жер иесі мен жерді пайдаланушының шаруашылықжәне өзге де қызметінің нәтижесіне байланысты

болмайды.

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы салынатын жер салығының базалық ставкалары 1 гектар есебімен белгіленіп, топырақ сапасы бойынша сараланады.

Жер салығының базалық ставкаларына Қазақстан Респуб-ликасының Үкіметі жыл сайын белгілеп отыратын коэф, фидиенттері қолданылады. Жергілікті өкілді органдар өз құзыры шегінде жер учаскесінің орналасқан өңіріне, оныл сумен қамтамасыз етуіне, шаруашылық жүргізудің өндірістік және басқа жағдайларына байланысты жер салығының базалық ставкасын азайтауға немесе көтеруге құқылы. Бірақ 20% пайыздан артық көтермеуге және кемітпеуге тиіс.

Көлік құралдарына салынатын салық. Салық салынатын объектілерге көлік құралдарынын барлық түрлері жатады: жеңіл автомобильдер, жүк автомобильдер, механизмдерді және шынжыр табаңды механизмдерді қоспағанда, өздігінен жүретін машиналар және пневматикалық қозғалыстағы механизмдер, автобустар, мотодиклдер, мотороллерлер, мотошаналар, шағын кемелер, катерлер, кемелер, буксирлер, баржалар, яхталар, үшу аппараттары.

Көлік құралдарына салынатын салықтың ставкалары айлық есептік көрсеткіш (АЕК) бойынша двигательдің жұмыс көлеміне қарай есептеледі. Ауыл шаруашылық құрылымынан бөлініп шығу нәтижесінде пай ретінде алынған жук автомобильдерге және ұшу аппараттарға салынатын салық ставкасы өр киловат қуатқа продентпен есептеледі.

Жеңіл автомобильдерге салынатын салықтың ставкалары двигательдердің жұмыс көлеміне қарай бөлінеді де, оларға пайдалану мерзіміне қарай түзету коэффидиентгері қолданы-лады. Пайдалану мерзіміне қарай түзету коэффидиенттері ұшқыш аппараттарға да қолданылады. Көлік күралдарына салынатын салықты төлеуден ауыл шаруашылығы өнімін мамандандырылған ауыл шаруашылық техникасымен өндірушілер босатылады. Мамандандырылған ауыл шаруа-шылық техникасының тізбесін Қазақстан Республикасынын Үкіметі анықтайды.

Мүлік салығы жыл сайын амортизадиялатын активтердің құнынан 1% ставка бойынша жыл сайын төленеді. Салық ағымдағы жылдың жиырмасыншы ақпанында, жиырмасыншы мамырыңда, жиырмасыншы тамызыңда және жиырмасыншы карашасында тең үлеспен теленеді. Төленетін нақты салықтық сомасы есепті жылдың 31-желтоқсанындағы жағдай бойынша есептеледі.

Салық жылының

басындағы қайта = мүліктің -енсептелген

бағаланған қалдық ағымдағы құны амортизадия

кұн

Ескерту: Айлық есептік көрсеткішін (АЕК) жыл сайын ҚР Үкіметі белгілейді. 2000 жылдъш АЕК 725 теңге.

Амортизадиялауға жататын активтер кұны 40 айлық есептік көрсеткіштен астам болатын және бір жыддан аса мерзімге пайдаланатын негізгі құрал-жабдықтар.

Мысал: Өндіріс орнының негізгі құрал-жабдықтарының (көлік құралдары есепке кірмейді) қайта бағалауды ескерген-дегі 2000 жылдың 1-ақпанындағы құны 1,0 млн. теңге. Есептелген тозуы 200,0 мыңтеңге. Негізгі күралдардың жыддың басыңдағы қалдық құны, ягаи салық салу базасы 800,0 мың теңге. Бюджетке төленетін салықтық сомасы 8 мың теңге (800 мың теңге х 1%). Ағымдағы төлем сомасы 2 мың теңге (8 мың теңге: 4).

Салықты төлеудің қарапайым тәртібі. Негізгі өндіріс құралы ~ жер болып табылатын завды тұлғалар немесе қызметі жермен байланысты ауыл шаруашылық өнімін өндіру болса, сонымен қатар өзі өндірген ауыл шаруашылық өнімін өндеу болып табылатын заңды тұлғаларға салықты патент негізінде төлеуіне рүқсат етіледі. Патент календарлық жылдың екінші айының 1-ші құні бүкіл салықжылына беріледі.

Патенттің құнына бюджетке төленетін ҚҚС-ға, заңды тұлғалардың табыс салығы, жер салығы, көлік құралдарына салылатын салық, мүлік салығы, елеуметтік салық кіреді. Бұл салықтардың сомасының қосындысы 80 пайызға төмендетіліп жеңілдік беріледі.

Жұмыскерлердің еңбек ақысынан жұмыс орнывда үсталатын табыс салығы және зейнет аш>і жинақтау қорына төленетін міндеті төлемдер бойынша жеңілдік берілмейді.

Шаруа кожалықтарына салық салу. Шаруа қожалықтары кәсіпкерлік қызметпен шүғылданатын жеке тұлғалар болған-дықтан салық азаматтар деңгейінде салынады.

2000 жылдың 1-қаңтарына сөйкес шаруа қожалықтар бірыңғай жер салығын төлеуші болып есептеледі. Сондықтаң ҚҚС-нан, жеке тұлғалардың табыс салығынан, жер салығынан, одан басқа көлік құралдарына салынатын салықтан және мүлік салығынан нормативті қажеттілік деңгейінде босатылады.

Бірыңғай жер салығы. Салық салынатын объекті - және меншігіңдегі немесе жер пайдалану қүқындағы жер учаскесінің бағалау құны болып табылады.

Бірыңғай жер салығы жыл сайын жер учаскесінің бағалау құнының 0,1 пайыз ставкасы бойынша инфлядияны ескере отырып есептеліп төленеді. Салық есепті жылдың екі мерзі-мінде төленеді: салық төлеудің кемінде ХА бөлігі — 1-қазанға дейін, салықтың жалпы сомасынан қалған бөлігі — 1-наурызға дейін.

Мысал. Алматы облысының тау бөктеріндегі 2 га жер учаскесінің әрбір гекгарының бағалау құны 119500 теңге. Түзету коэффидиенті 1,57 (шартты). Салықтың сомасы 375 теңге болады (119500 х 2 х 0,1% х 1,57).

Бірыңғай жер салығын төлеушілердің мүліктегі нормативті қажеттілігіне меншік иесі, меншікті сенім біддіріп басқару, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару қүқығындағы мүлік кіреді, егер ол ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге, сақтауға және өңдеуге қолданатын болса.

Бір шаруа қожалықтың көлік құралдардағы нормативті қажеттілігін шарушылықтың меншік иесі, меншікті сенім білдіру басқару, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару қүқығындағы, оның ішінде:

- бір жеңіл автомобиль;