2 Елдегі электрлендіру және материалдық техникалық базасын құрыңыз

Бір кәсіпорында әртүрлі сапаларда өңделетін өнімдерді өндірістік біріктіруді айтамыз. Құрамдастырудың еңбек заттарын өңдеудің жеке кезеңдерінің бірігу сипаты бойынша үш негізгі формаға бөлеміз:

• шикізаттың кезектегі өңделуіне негізделген форма;

• өндіріс қалдықтарын пайдалануға негізделген форма;

• шикізатты кешенді өндеуге негізделген форма.

Бірінші жағдайда, соңғы өнім бір реттік өңдеу нәтижесіне құралмай, бірнеше өндіріс кезеңдерінен кезек-кезек ретімен өңдеуден өту нәтижесінде алынады. Бұл құрамдастыру қара металлургия, химия өнеркәсіптеріне тән.

Екінші жағдайда, шикізаттың көптеген түрлерін өңдеу барысында әртүрлі қалдықтар мен жанама өнімдер алынады. Бұл құрамдастыру формасы тамақ, ағаш өңдеу, мұнай өнеркәсіптеріне тән.

Үшінші жағдайда, ғылым мен техниканың дамуымен шикізатты кешенді өңдеу мүмкіндігі ұлғаяды, нәтижесінде шикізаттың бір түрінен алынатын пайдалы өнімдер көлемі арта түседі. Шикізатты кешенді өңдеу құрамдастырылған кәсіпорындарда жүзеге асырылады. Құрамдастырылған кәсіпорындарда бір технологиялық процестен екіншісіне үздіксіз өтуі және бір өндірістің өнімдері басқа өндірістер үшін шикізат, жартылай фабрикаттар, отын ретінде қызмет етуі жүзеге асырылады. құрамдастыруды дамытудың маңызды жағдайы өндіріс мамандануы есептеледі.

Құрамдастыруды дамытудың маңызды шарты өндіріс мамандануы есептеледі. Мамандандырылған өндірістер мамандандырылмаған өндірістермен салыстырғанда бір бірімен жеңіл құрамдасады.

Өндірісті құрамдастыру процесіне әсер етуші өнеркәсіптің саласының техникалық-экономикалық ерекшеліктеріне байланысты салаларды келесі топтарға бөлеміз:

• өндіруші өнеркәсіп;

• механикалық процестері басым өңдеуші;

• химиялық процестері басым өңдеуші;

• электро-энергетикалық өнеркәсіп.

Өндіруші өнеркәсіп салалары арасында құрамдастыру мүмкін емес. Бұл жерде еңбек заттарының реттік өңделуі жүргізілмейді, себебі пайдалы қазбаларды өндіру бір циклдік процесс болып есептеледі. Бұл топ салаларының өнімдері мен өндіріс қалдықтарын өңдеу мен пайдалану өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарына жатады.

Өндіруші мен өңдеуші өнеркәсіптің өндіріс бірліктерін құрамдастыру көптеп кездеседі. Мысалы: мүндай өңдеуші зауыттары мен мұнай кен орындары мен құрамдастырылуы нәтижесінде еңбек заттарын реттік және кешенді өңдеу базасында бірлестіктер пайда болады.

Механикалық процестері басым өңдеуші өнеркәсіпте құрамдастыру еңбек заттарының формасын өзгертуге бағытталған өндірістерді қамтиды. Бұл топта еңбек заттарының реттік өңделуі негізінде құрамдастыру орын алады. Мұндай салаларға машина жасау саласы жатады.

Бірақ бұл саладағы құрамдастырудың даму мүмкіндіктері шектеулі, өйткені бұл саладаға негізгі шикізат – болат, ал ол кешенді өңдеуге жатпайды. Сондай-ақ механикалық процестері басым жеңіл өнеркәсіп салаларында да құрамдастыру мүмкіндіктері шектеулі. Себебі өндірісті шоғырландыру деңгейінің төмендігі және осының нәтижесінде жеңіл өнеркәсіп өнімдерін тұтынушы халық болып есептелетіндіктен, бұл жерде өндірісті құрамдастыру мүмкін болмайды.

Сонымен, механикалық процестері басым өңдеуші салаларда өндірісті құрамдастыру бірқатар шектеліп келеді. Бұл салаларда өндірістік байланыстардың формалар ішінде өндірісті кооперациялау басымырақ болып келеді.

Химиялық процестері басым өңдеуші өнеркәсіптегі құрамдастыру кең тараған. Мұндай салаларға тек химия өнеркәсібі емес, сондай-ақ қара мен түсті металлургия, тамақ өнеркәсібі т.б. жатады. Бұл салалардың өндірістік процестері еңбек заттарының химиялық құрамын өзгертуге бағытталған. Ал бұл өз кезегінде шикізатты кешенді өңдеу негізінде құрамдастыруды дамыту үшін мүмкіндіктер құрады.

Қазіргі кезде барлық қоғамдық өндірісте электр энергия негізінен отынды пайдалана базасында (75-80%) алынады. Электр станцияларын отын өндірісімен құрамдастырудың қолайлы жағдайы ретінде аз тасымалданатын отынды пайдалану есептеледі. Осыған байланысты электр станцияларын көбіне электр энергиясын тұтыну аудандарында емес, ал отынды өндіру аудандарында құру экономикалық тиімді болып табылады және электр энергия өндірісін отын өндірісімен құрамдастыру тиімдірек болып табылады