Антигенділік

Антигенділік, яғни антитела түзе алатын қабілеттілік. Антигендерге төмендегідей қасиет болы қажет: 1) ағза бөгделігі (жатталығы). Ағзаға антиген енгенде спецификалық қорғаныштық механизм пайда болуы, бөгдемен күресудің биологиялық заңдылығы; 2) макромолекуладағы –антигендердің молекулярлық салмағы 10000-нан жоғары. Ірі молекулалы заттар ағзада антигендік қасиет көрсетеді. Сондықтанда антигеннің молекуласын ірілеу үшін коллодия, каомин беттеріне желімдейді; 3) коллоидтылығы (кристалданған түрде болуы). Антигендік қасиеті бар заттар омыртқалылардың клетка ішіндегі ферменттермен гидролизденеді. Антигендердің ерекшелігі оған иммуногенді қасиет береді; 4) химиялық қасиеті-ол антигендік қасиет береді. Антигеннің химиялық структурасы генетикалық информация тасымалдау функциясын атқарады. Барлық бірдей белоктар антитела түзу процесін тудырмайды. Мысалы, желатина клетка мен бірікпейді, соның салдарынан клеткадан шығып кетеді.

Спецификалығы. Табиғи антигеннің молекула структурасы екі бөліктен тұрады: біріншісі антигенге спецификалық қасиет береді, оны детерминнантты топ немесе спецификалық фактор деп атайды, екіншісі молекулярлық структура бөлшегі деп аталады, ол антигендік тітіркенуді тасымалдау функциясын атқарады. Детерминанттық топ пептид молекула тізбегін айналдырғанда пайда болады. Детерминант тобы спецификалық қасиет пен қатар белгілі антителамен байланысу орнын анықтайды. Антигендер көп молекулалы, сондықтан да антилеланың бірнеше молекуласымен байланысады. Антиген молекуласындағы детерминанттар тобы антигендердің валенттілігі деп аталады.

Қағаздағы хромография тәсілімен Штауб және Фестфаль (1960 ж. ) сальмонелланың құрамынан дезоксисахарлардың бес тобын анықтайды. Оған жататындар: абекоза, аскарилоза, колитоза, паратоза, тивелоза. Бұл дезоксисахарлар тізбектің соңында орналасқандықтан антителалармен жанасады. Оның әсерлесуі дезоксисахарлардың молекуласындағы гидрофобты СН₂ -тобының болуы, оның антителаның белсенді орталығымен байланысуы. Бұл басқа көмірсуларда кездеспейді. Сальмонелланың иммунологиялық белсендігімен спецификалығы дезоксисахарларға байланысты.

Антигендердің химилық структурасының өзгеруі. Антигендерге физико-химилық факторлармен (жылу, сәулелер, қышқыл, спирт, эфир, және т.б.) әсер еткенде белокты антигендердің денатурациялануы; химиялық структурасының өзгеруі байқалады. Нәтижесінде спецификалығы өзгергенмен, антигенділігі сақталып қалады. Жануарларды денатурацияланған белокпен иммунизациялағанда оларда нативті және денатурацияланған белоктарға қарсы антитела пайда болады. Экзотоксинге формалин қосса (3-5 мл-ді 1 мл-ге, 39-40°С) 3-4 аптада токсиндері бейтарапталынады да экзотоксиннің антигенділігі сақталып қалады.

Конъюктивті антиген

Конъюктивті антиген- бұл химилық затпен (бром, иод және т.б.) қосылысқан белок. К.Ландштайнер жануарларды тауық сары суынан алынған тест-антигенмен және жылқы сары суын конъюктивтеген антигенмен және жылқы сары суын конъюктивтелген антигенмен иммунизациялады. Бұл тәсілдің көмегімен реакциялардың спецификалық антиген-антитела екендігін анықтауға мүмкіндік береді.

Тежеу реакциясы. Егерде антисары суға қарсы конъюгацияланған антигенді прециптация реакциялары алдында химиялық затпен (гаптен) өңдесе, онда реакциялар жүрмейді. Өйткені, спецификалық антителаны гаптен өзіне қосып алып, конъюктивтелген тест-антиген преципитацияланбай қалады.

Аутонтигендер. Бұл ағзалы антигендер. Ағзаның өзінің клеткалары мен ұлпаларына иммуногендік әсер ететін заттар. Бұндай қасиеттер көз жанарында, сперматозоидтар, май, бүйрек, тері-ұлпаларында т.б. болады. Әдетте бұл антигендер антитела түзетін механизммен әрекеттеспейді. Бұндай ұлпалардың зақымдануы аутоантиген макромолекуласын көп мөлшерде беруге немесе олардың экзогенді заттар комплексін түзетуіне әкеліп согғады. Бұндай жағдайда микроағзалар осындай микромолекулаға қарсы антитела синтездей бастайды.

Гетерогенді антигендер. Әр түрлі жануарларда биологиялық тұрғыдан туыстығы жоқ жалпы антигендер болады. Бұндай антигенді гетерогенді антиген деп атайды. Бұл антигенді Д.Форсман (1911 ж.) ашты. Ол май, бүйір, бауыр ұлпаларын иммунизациялап, оның қан сары суынан қой эритроцитынан гемолизин тапты. Қой эритроцитына гемолизин түзуші гетерогенді антигендер жылқының сары суында, мысықтың эритроцитында және т.б. жануарларында болады.

Изоантигендер. Изоантигендер (isos- біркелкі), бұл жануарлардың бір түрінде болып, осы түрдегі жататын екінші лерінде болмауы мүмкін. П.Эрлих және Моргенрот (1900 ж) ешкіні ешкі эритроцитімен иммунизациялағанда антигеннің пайда болғанын бірінші рет тапты. Осы жолмен алынған изогемолизиндер ешкі, сиыр эритроциттары ерітетіндігін және иммунизацияға пайдаланатындығы анықталды. Ешкінікіндей изогемолизиндер өгіздеоден, қояндардан, мысықтардан, иттерден табылды. Адам эритроцитінде екі антиген болады: А,В, ал сары суында – екі антитела: а, в болады.