3 Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық стратегиясының мәселелері және оны дамыту тенденциялары, жолдары.

Экономикалық өзгерістер жағдайында тауарлар шығаратын немесе кызмет көрсетуші кез келген кәсіпорын  көптеген мәселелермен кездеседі. Аса күрделі басқару көздері болып, нарықтық жағдайдың жоғары дәрежелі  тұрақсыздығы, бәсекелестіктің  кушеюі  және т.б. болып  табылады. Осыған байланысты қаржылық  стратегияның негізгі мәселелері мыналар болып танылады:

-нарықтық жағдайда қаржыны қалыптастырудың заңдылықтары мен сипаттамасын зерттеу;

-кәсіпорынның қаржылық ресурстарын қалыптастыру мен кәсіпорынның қаржылық дағдарыс немесе тұрақсыздық жағдайында қаржылық басқарманың іс шараларының ықтимал нұсқаларын дайындау мен шығару;

-сатып алушылар мен мердігерлермен, бюджеттің барлық деңгейі мен банктермен басқа да қаржылық институттармен қаржылық қарым қатынасты анықтау;

-айналым қаражаттары мен негізгі қорларды және өндірістің қуатын рационалды қолдану үшін кәсіпорынның ресурстарын мобилизациялау мен резервтерді анықтау;

-кәсіпорынның өнідірістік-шаруашылық қызметі үшін қажет қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету;

-максималды табыс алу мақсатында кәсіпорынның уақытша бос ақша қаражаттарын  тиімді орналастыруды қамтамасыз ету;

-нарықтық жағдайда кәсіпорынның жан жақты кадрлық дайындығы мен жаңа өнім түрлерімен, олардың ұйымдық құрылымы мен техникалық қамтуын және қаржылық мүмкіндіктерді стратегиялық қолдану, қаржылық стратегияны тиімді жүзеге асыруды анықтау;

-ықтимал бәсекелестердің қаржылық стратегиясын зерттеу, олардың экономикалық және қаржылық мүмкіндіктерін, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша іс шараларды жүзеге асыру.

-дағдарыстан шығу жолдарын қарастыру;

-кәсіпорының қаржылық дағдарыс немесе тұрақсыздық жағдайында кәсіпорынның кадрларын басқару әдістерін қалыптастыру.

Стратегияны іске асырудың үдерісі үш үлкен кезеңге бөлінуі мүмкін:

а) Стратегиялық жоспарлау үдерісі - базалықтан бастап және атқарымдық стратегиямен және жекелеген жобалармен (бағдарламалармен) аяқтай отырып, стратегиялар жиынтығын әзірлеу;

б) Стратегиялық басқару үдерісі – уақыт бойынша нақты стратегияны іске асыру, оны жаңа жағдайлар түрғысынан  қайта тұжырымдау;

в) Орындау - жоспарланган іс-қимылдарды бағалау және бақылау

Қаржылық  жоспарлау негізі ретінде қаржылық стратегияны жүзеге асыру мен  өңдеу келесі құралдарды қолданыға  негізделеді:

- басқару – қаржылық талдау, бюджеттеу, қаржылық бақылау;

- қаржылық қызмет нарығы – факторинг, сақтадыру, лизинг.

Кәсіпорынның  қаржылық жоспары- бұл көп өнімдер  мен тауарлардың бағыттарын анықтайды, сұранысқа ие және дайын өнімді өткізу, қаржылық ресурстарды бөлу мен қаржыландыру көздерін таңдау, сондай-ақ жеке қаржылық іс шараларды (төлемдер, сметанынң орындалуы, жұмысшылардың еңбекақысы) жүзеге асыруды бақылайды. Қазіргі уақытта стратегиялық  жоспарлау  менеджмент атқарымдарының қатарынан өз орнын алды. Көбінесе ол жаңа мазмұнға ие болды, гуманизм тәсілімен синтез есебінен байыды. Бүгінде, формалды, сандық әдістермен қатар стратегиялық жоспарлауда шығармашылық, көкейкөз тәсілдері пайдаланылады. Бизнесте табысқа жетудің әмбебап тәсілдері болмайды, сонымен қатар ол фирманың табысты қызметі үшін негіз жасайды. Қазақстанда стратегиялық жоспарлау ғылым және басқару құралы ретінде әлі де қалыптасу сатысында.

Стратегиялық жоспарлау бірқатар өзара байланысты кезеңдерден тұрады. Алдымен ұйымның ішкі және сыртқы ортасына зерттеу жүргізіледі, содан кейін корпорацияның негізгі бағдары айқындалады, ал келесі сатыда стратегиялық талдау шеңберінде корпорация бірінші және екінші кезеңдердің нәтижелерін салыстырады және стратегияның мүмкін болатын нұсқаларын анықтайды, содан соң олардың біреуін таңдайды және өз стратегиясын қалыптастырады, соңғы кезеңінде фирма бұрын жүргізілген әзірленімдерден және төмен тұрған деңгейлердің ұсыныстарынан шыға отырып түпкілікті стратегиялық жоспарды әзірлейді.

Бірлескен стратегия компанияның ниеті мен мақсатын айқындайды және көрсетеді, мақсаттарға жету үшін қажетті тәртіп бағыты мен іс-шаралар жоспарын қамтиды.

Стратегиялық жоспарлау ұтымды ойлауға негізделген жүйеге келтірілген және қисындық үдеріс. Сонымен қатар, ол болжамдау, зерттеу және баламаны таңдау өнері болып табылады және фирмаға өзінің болашақ мақсаттарына қол жеткізуге көмектесу үшін арналған нақты жағдайларды әзірлеуге  әкелетін басшылық  қабылдаған іс-қимылдар мен шешімдер жиыны ретінде қарастырылады.

Стратегияны жоспарлау мыналарды қамтамасыз етеді:

1)  даму бағыттарын айқындау;

2)  стратегиялық жоспарлау мақсаттарын тұжырымдау;

3)  тактика және жедел жоспармен стратегияға сәйкес іс-қимылдарды анықтау.

Стратегияны иелене отырып кәсіпорын қатаң бәсекелестік жағдайда өз жайғасымын негізді түрде құрай алады. Бірақ, стратегия құратын кезең де оны әзірлеудің алдында тұр, көптеген факторларға байланысты, ол қандай да бір оңтайлы стратегиялық шешімдерді қабылдаудың әдісін іс жүзінде пайдалануды мүмкін емес етеді. Сондықтан өзінің даму жоспарын бірнеше жылға ілгері жасайтын және бұл ретте оларды егжей-тегжейлі есеп айырысуларға негіздейтін, фирмалармен қатар жылына өз стратегиясын бірнеше рет өзгертетін және қалыптасқан жағдайға сәйкес әрекет ететін компанияларда аз емес.

Стратегияны жоспарлау тек қана оң ықпал емес, сонымен қатар теріс ықпал етуі мүмкін, өйткені даму бағытын анықтау фактісінің өзі ұйымды жоспардың қатаң шеңберіне қоюы мүмкін және жағдай өзгерген кезде көзделген және негізделген іс-қимылдар бағытынан бас тарту өте қиын болады (әсіресе, жоспарларды әзірлеу үдерісі әдетте уақыт пен қаражаттың үлкен шығындарына байланысты)

Бұған қарамастан, нарықтық экономикада жоспарлау үлкен рөлге ие және ол жеке, сондай-ақ мемлекеттік секторға тән. Стратегияны әзірлеу миссияны тұжырымдаудан (егер бұл бұрын жасалмаған болса) және ұйымның стратегиялық бейінін бағалауда, яғни, алдындағы стратегиялық уақыт кезеңінде анықталған мақсаттар, салалар, бәсекелес артықшылық пен синергиядан басталады. Бұл бағалаудың нәтижелері жаңа стратегияға бастау сәтін беретін бастапқы көзқарас ретінде қарастырылуы мүмкін. Бұл үдеріс өзара байланысқан зерделеу мен мұқият талдауды талап етеді:

-    ұйым басшылығының мақсатты нұсқаулары;

-    сыртқы орта беретін мүмкіндіктер;

- ұйым әлеуеті мен оның күшті жақтары бейім және оның болашақтағы жағдайдың көрінісі арасында алшақтық болуын ескереді.

Сыртқы ортада зерттеу объектісі болып фактордың екі тобы табылады, оның біреуі ұйым жұмысына тікелей ықпалмен (бұл топ іскер ортаға немесе ұйым міндеттерінің ортасына жатады), екіншісі - жанама, әйтсе де жеткілікті сезілетін ықпалмен (бұл топ ұйымның қоғамдық ортасы болып табылады) сипатталады. Бұл факторлардың егжей-тегжейлі құрамы бұдан бұрын қарас-тырылды, сондықтан тек қоғамдық фактордың стратегиямен байланысын көрсететін бірнеше мысалдармен шектелеміз.

Іскер ортаның айрықша факторларын талдау кезінде назарда мыналар болуы тиіс:

-       бәсекелестер;

-       саланың бәсекелестік жайғасымына ықпал ететін күштері, сол бойынша ұйымға жатады.

Бәсекелестер жайғасымы олардың бәсекелі күреске тән сипаты, экономикалық өсу қарқыны, күшті және әлсіз жақтары және мәлімделген стратегия көзқарасымен бағаланады. Бұл бүгінгі жағдай мен болашақтағы бәсекелес-фирмалар дамуының мүмкін бағыттары туралы қорытындыларға негіз болып табылады.

Саланың (немесе бизнес аясының) бәсекелес жайғасымын талдау оның өсу мүмкіндіктері, сатып алушылар мен клиенттері, алмастырушы-өнімдердің бар болуы, сала нарығында жаңа ұйымдардан күтілетін басқыншылықтар туралы біршама толық көріністі алуға мүмкіндік береді.

Сыртқы орта факторларын талдаудың жалпы нәтижелері болып, болашақта ұйым алдында ашылатын мүмкіндіктерді, соңдай-ақ, егер ұйым өзінің даму стратегиясын өзгертпесе сыртқы орта көтеретін қауіп-қатерді салмақты бағалау болып табылады.

Ұйымның күшті және әлсіз жақтарын талдау. Ұйымның ішкі факторларын талдау ұйымның бұдан бұрынғы даму және қызмет ету нәтижесінде ұйым ішінде болған өзгерістерді анықтау мақсатында жүргізіледі. Ол болашақта ұйым жұмысына ықпалын жоюға немесе ең болмағанда әлсіретуге қажетті, оның құзыреті, құрылымы, ресурстары, мәдениеті деңгейінде кемшіліктер мен әлсіз жақтарын белгілеуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ оның қандай күшті жақтары ұйымның одан әрі өсуіне және өзіндік бәсекеге  қабілеттігін арттыруға кемектесетінін мұқият зерттеу қажет.

Ұйым өсуінің ішкі факторларын екі тәсілмен талдауы мүмкін: атқарымы бойынша және нәтижелері бойынша. Біріншісінде ұйымның біршама маңызды атқарымдық шағын жүйелеріне бағалау жүргізіледі (мысалы, маркетинг, өндіріс, персонал, қаржы, жаңартпа және т.б.), ол бәсекелестердің ұқсас шағын жүйелерімен олардың көрсеткіштерін салыстыру арқылы, сондай-ақ нарықтың өзгерістерін зерттеу мен болжамдау негізінде жүргізіледі. Бұл үшін сандық өлшенетін көрсеткіштер ғана емес, сондай-ақ сарапшылардың сапалы бағасын көрсететін салыстырмалы деректерде пайдаланылады.

Атқарымдық кіші жүйе тараулары бойынша корпорация өсуінің ішкі факторларын талдау

Ұйымның күшті және әлсіз жақтарын айқындаудың екінші тәсілі қызметтің барлық бағыттары бойынша оның жалпы (бірінші кезекте қаржы) нәтижелерін зерттеуді және олардың арасында стратегиялық болашақты және біршама пайдалыларын бөлуді талап етеді. Бұл үшін мыналарға талдау жасалынады:

— орташа деректерден осы немесе басқа тарапқа ауытқулары бар бөлімшелерді белгілеу үшін нәтижелер серпінділігіндегі үдерістер (ұйым бойынша тұтастай және оның бизнес-бірліктері бойынша);

— пайда көздері (өнімдер, өнім топтары, географиялық аудандар, сату арналары, бөлу әдістері мен клиенттер топтары бойынша).

Ұйымның күшті және әлсіз жақтарын бағалау әртүрлі әдістермен (мысалы, қоржынды және өнімнің өмірлік кезеңін талдауды пайдалана отырып) жүргізіледі. Өткен кезеңде орындалған факторларды талдау ұйым стратегиясын қалай тұжырымдау туралы мәселеге бір мәнді жауап береді. Әдетте, ұйым тауар мен нарықтардың әртүрлі тәсілдемелерін білдіретін даму нұсқаларын қабылдауы мүмкін. Мысалы, егер оның жоспарлары оның қазіргі уақытта шығаратын өнім түрлерімен нарыққа кіруімен байланысты болса таңдау мыналарға:

—   бәсекелестікке;

—   сатып алушылар/клиенттерге;

—   жеткізушілерге;

—   өнімді ауыстырушыларға;

—   жаңа нарықтық бәсекелестерге бағытталған стратегиядан жасалуы мүмкін.

Баламалының әрқайсысы айрықша міндеттерді шешуге байланысты және оларды іске асырудың әртүрлі әдістерін әзірлеуді талап етеді.

Әдебиетте баламалылардан стратегияны таңдау кезінде пайдаланылатын оннан астам өлшемді атайды, бірақ олардың маңыздысы болып мыналар саналады:

—   өзгерістерді жүргізу үшін талап етілетін уақыт;

—   болжамдалатын өзгерістердің таралу ауқымы, яғни, іске қосылған тұлғалар немесе ұйымдық бірліктер саны, сондай-ақ оларға стратегиялық өзгерістердің әсер ету тереңдігі;

—өзгерістер ықпал ететін адамдар тобының мінез-құлқы (олардың жұмыс мәні, өзара қарым-қатынасы, өзгерістер туғызатын, тұлғалар иеленетін ресурстар, олардың беделі, білімде алға қойылған мақсаттарға қол жеткізу қабілеттері мен кедергілерді жеңуі, адамдарға еліктеу көзқарасынан).

Компания стратегиясын талдау кезінде ең алдымен, капитал салымдары тиімділігінің көрсеткіштерін пайдаланады және қазіргі менеджментте байлық пен бәсекеге қабілеттіліктің басты көзі болып қарастырылатын адам әлеуеті мен білімінің тиімділігі бойынша салыстырмалы нұсқаларды бағаламайды.

Стратегияны әзірлеу кезінде біздің отандық кәсіпорындар ішкі мәселелерге (бұрын салық, тарифтер, заң сияқты сыртқы факторлардан сәтсіздік себептерін табуға ұмтылу басым болды), нарық қажеттіліктеріне сәйкес қызметті жосапарлауды көптеп қарай бастады.

Стратегияны әзірлеудің теориялық негіздері тәсілдің бірлігімен ерекшеленбейді әрі үдеріс стратегиялық жоспарлауды іске асыру және орындау жөніндегі шаралар жүйесіне ауысу ретінде қаралатын стратегиялық менеджменттің  қисындық үлгісімен қатар стратегияға көзқарас, төңкерістік өзгерістерге көзқарас сияқты негізделеді. Стратегиялық менеджмент саласындағы танымал маман профессор Г. Хэймел жұмыстарында стратегияны қалыптастырудың он қағидасы тұжырымдалған. Оның ішінде стратегияны әзірлеу нарықтағы ұйым тәртібінің қалыптасқан таптаурынын бұзуға әкелуі тиіс, нақ осы жүмысқа жауапты осал жері менеджменттің жоғарғы қабатында болады; стратегияны төңкеріс күйдегі адамдар (әдетте барлық ұйымда болатын) қалыптастыруға тиіс; идеялар тек жоғарыдан төменге емес, сонымен қатар төменнен жоғарыға қарай қозғалуға тиіс еді; ең соңыңда ең басынан бастап стратегиялық даму нәтижелерін көру мүмкіндігінен бас тарту болды. Шын мәнінде бұл қағидалар нақты мерзімділікпен жүріп жатқан және ішкі және сыртқы орта факторлары өзгерген жағдайда алдын ала қойылған мақсаттарға қол жеткізу тәсілдерін орнатуға бағытталған үдеріс ретінде стратегаяны жоспарлаудың қалыптасқан тәсілін жоққа шығарады.

Осындай идеяларды менеджмент жөніндегі кітаптың белгілі авторы Т. Питерс те айтады. Кез келген істе ең бастысы ұйымдастыруда басшылар дағдыланған және жайлылық туғызатын қалыпты ойлау жолынан бас тарту. Шиеленіскен бәсекелес күрестегі компанияның міндетті тіршілік ету шарты оның басқалардан өзгешілігі - айрықшалығы болашақты көре білуі болып табылады. Сондықтан, мысалы, жоғары сапалы өніммен қамтамасыз ету жеткіліксіз (барлық бәсекелес ұйымдардың күші осыған бағытталған), адамдардың таңданысын туғызатын және назар аударуға әкелетін бір нәрсені ұсыну қажет .

«Уақыттың нақты ауқымындағы стратегиялық басқару» атауын алған және стратегияны жоспарлауға шоғырланудан ұйым тетігін әзірлеуге көшуді білдіретін тәсіл көп мойындауға ие болып отыр. Ол жиілік пен сыртқы ортадағы алдын ала болжамдалмайтын өзгерістер тез арада әсерлесуді талап ететін салаларға тән. Сондықтан ұйым бір уақытта стратегияны нақтылауға және туындаған жаңа стратегиялық міндеттерді шешуге мәжбүр.

Стратегияны іске асыру үдерісі (басқару тактикасы) стратегиялық даму мақсаттарын және бағыттарын белгілегеннен шешімдерді қабылдау үшін іс-қимылдар жоспарын жасауға көшу, жүзеге асыру, оны қалыптастыру сатысында-ақ басталады. Саясат ұйым миссиясы мен құндылықтар көзқарасынан қолайлы болып табылатын мақсаттарға қол жеткізу жолдарын мынадай бағыттар бойынша нақтылайды:

- маркетингілік ұстаным (тауарлар мен қызметтер дәрежелері, тұтынушылар, клиенттер, нарықтар сипаттары);

- өнімділік және қосылған құн;

-   пайдалылық және шығындар арасындағы өзара қатынас;

-   әлеуметтік жауапкершілік;

-  өсу;

-  кірістер, жұмыс шарты, беделділік, ұйым қызметкерлерінің басқарушылық және өндірістік қызметкерлерінің мәртебесі мен өкілеттіктері.

Стратегиялық жоспардың құрамдас бөлігі құрал болып табылады. Бұл жоспар, өйткені, мәні бойынша онда оның  көмегі арқылы бастапқы жай-күйден мақсатқа көшуге жүретін әдісті суреттеу қамтылған. Ол мақсат ішкі және сыртқы күштерге ықпал ететін факторларды, осы факторларға ықпал етушілерді; өңдірісті басқару үшін қажетті шешімдерді қабылдау үшін жарамды қадамдардың саналы тізбектілігі мен мүмкін болатын жай-күйді қамтуы тиіс. Факторлар экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, технологиялық, саяси болуы мүмкін.

И. Ансофф стратегияның бірнеше ерекше өзгешеліктерін атап көрсетеді:

1.   Стратегияны әзірлеу үдерісі қандайда бір жедел іс-қимылмен аяқталмайды. Әдетте ол бойынша жүру өсуді және фирма ұстанымының күшеюін  қамтамасыз ететін жалпы бағыттарды орнатумен аяқталады.

2.   Жасалған стратегия іздеу әдісі арқылы стратегиялық жобаларды әзірлеу үшін пайдаланылуға тиіс. Іздеудегі стратегия рөлі көңілді жеке учаскелерге немесе мүмкіндіктерге жұмылдыруға және барлық қалған мүмкіндіктері сыйыспау сияқты тастаудан тұрады.

3.   Берілген стратегияның қажеттілігі болмай қалады, тек нақты оқиғалар кезінде ұйымды қажетті дамытуға алып келеді.

4.   Стратегияны қалыптастыру барысында нақты іс-шаралар жобасын жасау кезінде берілетін барлық мүмкіндіктерді алдын ала көре алмайсың. Сондықтан, әртүрлі баламалар туралы қорытындыланған, толық емес және нақты емес ақпаратты пайдалануға тура келеді.

5.   Біршама нақты ақпарат пайда болған кезде бастапқы стратегияның негізділігіне күмән келуі мүмкін. Сондықтан, кері байланыс қажет, ол стратегияны уақытылы  қайта  қалыптастыруды қамтамасыз етеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясы – бұл фирманың олардағы жоспарлы қажеттілігінің механизмін анықтау болып табылады. Яғни, қызметті ұлғайту үшін немесе оның қызметін әрі қарай ұстап тұру үшін шығындар жұмсау болып саналады. Қазақстан Республикасындағы «Богатырь Көмір» ЖШС мысал ретінде ала отырып, фирманың қаржылық жағдайы мен қаржылық стратегиясы бойынша теоретикалық және әдістемелік, басқаруды тиімді қолданудың ұйымдық-экономикалық, технологиялық мәселелері жиынтығының жан-жақты анализі, бұл мәселелерді шешудің негізгі жолдарын айқындауға мүмкіндік береді.

Жүргізілген зерттеу барысында келесідей қорытындылар мен нәтижелер айқындалады:

1. Кәсіпорын қызметіндегі қаржылық стратегияның ерекшеліктері мен сипаттары анықталды. Қаржылық стратегия кәсіпорынның нарықтағы ұстанымының түрлеріне, бәсекелестерімен күресу әдістеріне, кәсіпорынның өмірлік кезеңінің сатыларына және сыртқы ортадағы белсенділік дәрежесіне және т.б. ерекшеліктерге қарай қалыптастырылып және жүргізіліп отыратындығы айқындалды.

2. Қойылған мақсатты бағыт, өзіне стратегиялық сипатты кіріктіреді. Ол бойынша ағымдағы қызметті оптималды түрде сақтап тұру үшін, фирманың айналым капиталын керекті көлемде ұстап тұру болып табылады. Осы жерде фирманың қаржы-шаруашылық сипатының ұстанымы (позициясы) оның өтімділігі, яғни қысқа мерзімді міндеттемелерді уақытында және мерзімінде жабу мүмкіндігі. Кез келген фирма немесе шаруашылық жүргізуші субъект үшін өтімділіктің қажетті деңгейін ұстап тұру, оның шаруашылық деңгейінің тұрақтылығын көрсетеді. Өтімділікті жоғалту фирма үшін қосымша шығындардың пайда болуымен қатар, сонымен бірге өндірістік процестің жиі тоқталуына алып келу мүмкін.

3.Кәсіпорындардың даму стратегиясын кең көлемді талдау нәтижесінде қаржылық стратегияны жүргізуге әсерін тигізетін факторлар анықталып, оларды шешу жолдары ұсынылды. Стратегияны жүргізу кәсіпорынның ресурстарына келетін қауіптіліктерге сыртқы  ішкі жағдайларға және т.б. факторларға байланысты. Факторларға талдау жасау қаржылық стратегияны жүргізуге қажетті қаржылық , интеллектуалдық , еңбек және т.б. ресурстармен қамтамасыз етуді бағалауға мүмкіндіктер береді.

4.Кәсіпорынның экономикалық стратегияларын ұтымды жүргізу бағыттары анықталып, тиімдісіне таңдау жасалды. «Богатырь Көмір» ЖШС-нің экономикалық стратегиясын жүргізудің ұтымды бағыттары ретінде табыстары мен түсімдері, шығыстары мен қаржылық аударымдары және несиелік қарым-қатынастары бойынша ұсыныстар берілді. Ұсынылып отырған: аяқталмаған өндіріске кеткен шығындарды қысқарту, өнім өндіруге жұмсалатын шығындарды төмендету, бөлінбейтін пайданы қалыптастыру, кәсіпорын қызметкерлері үшін акциялар мен басқа да құнды қағаздар шығару, өндіріс кезеңін қысқарту үшін ноу-хау сатып алу, компьютерлік технологиялар сатып алу және шетелдік банктің ұзақ мерзімді несиесін алу немесе мүдделі инвесторды тарту іс-шаралары кәсіпорын балансының бөлімдеріне о т ң әсерін тигізеді.

5 . Қазақстан Республикасындағы «Богатырь Көмір» ЖШС фирмасының айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін қарастыра отырып, біз фирмалардың өндірістік және қаржылық циклына келесідей факторлар әсер ететінің анықтадық:

- фирманың спецификасы;

- жабдықтаушылардың фирманы несиелендіру кезеңділігі;

- шикізат пен материалдардар қорларының тұру кезеңділігі;

- өндіріс кезеңділігі мен дайын өнімді қорларда сақтау мерзімі.

Экономикалық анализдердің әдістерін қолдану басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін керекті мәліметтер береді. Келесідей көрсеткіштер анализдерді жүргізуге көмектеседі және айналым қаражаттарының қолдану тиімділігін анықтайды:

-          ағымдағы активтердің көлемі мен меншікті айналым қаражаттары;

-          айналым қаражаттарының құрылымы;

-          айналым қаражаттарының белгілі элементтерінің айналымдылығы;

-          ағымдағы активтердің өтімділігі;

-          қаржылық циклдың ұзақтығы.

Осылайша, айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерді басқару кез келген фирманың күнделікті жұмыстарының бірі болып саналады және оларға ұқыпсыз көз қарау фирманың құлдырауына алып келу мүмкін. Біздің ұсынысымыз бұндай маңызды көрсеткіштерге шешім қабылдамас бұрын фирма тексерілген және қазіргі Қазақстан Республикасының экономикасына сай келетін белгілі бір саясатты немесе стратегияны таңдау керек. Себебі, кез келген саясатты таңдау немесе нақты экономикалық сыртқы және ішкі факторларды ескермеу, фирманың тұрақтылығын бұзу мүмкін. Сондықтан да біз өзіміздің жұмысымызда Қазақстан Республикасындағы «Богатырь Көмір» ЖШС мысал ретінде ала отырып, қазақстандық фирмалардың проблемалары мен даму перспективаларына көп көңіл бөлдік. Ал олардың басқарылуын дамыту үшін нақты шешімдерді ұсындық. Ұсынылып отырған кәсіпорын қызметін жандандырудағы қаржылық стратегияны жақсарту үлгісі тәжірибелік тұрғыдан мәнді екені негізделді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.      ТОО «Богатырь Комир», международные стандарты финансовой отчетности, Консолидированная финансовая отчетность и отчет независимого аудитора, 31 декабря 2011 года, 31 декабря 2012 года, 31 декабря 2013 года.

2.      Жуйриков К.К., Раимов С.Р., Корпоративные финансы. Алматинская академия экономики и статистики, 2004, 512 бет.

3.      Өсербайұлы С., Корпоративтік қаржы: Оқу құралы-Алматы: Қазақ университеті, 2005, 108 бет.

4.      Баймұхамбетова С.С., Асрандин А.Ш., Мұсаева С.С., Шәріпова Р.Х., Қаржылық менеджмент: Оқу құралы, Алматы-Қазақ университеті, 2000, 87 бет.

5.      Дуламбаева Р., Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы, Алматы: Қазақ университеті, 2009, 132 бет.

6.      Шеденов О.К,.,  Конягин Б.И. Жалпы экономикалык. теория. Алматы-Актебе, 2001

7.         Кадерова Н.Н., Корпоративные финансы: Учебное пособие.-Алматы: Экономика, 2008, 376 бет.

8.      Құлпыбаев С. Ілиасов Қ.Қ. . Қаржы Окулық - Алматы, 2005.

-9. Купешова Б.К., Корпоративные финансы, Алматы-Қазақ университеті, 2008, 78 бет.

10. Моляков Д.С. Финансы предприятий и отраслей народного хозяйства.-Москва, 2002, 200 бет.

11. Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий.-Москва.: ИФРА-Москва, 2005, 500 бет.

12. Самсонов Н.  Ф., Баранников Н. П., Володин А. А. и др.Финансовый менеджмент. М.: Финансы, ЮНИТИ, 2000.

13. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности: Учеб. пособие.-4-ое., испр. и доп.-Москва.:ИФРА-Москва, 2007, 288 бет.

14. Балабанов И.Т. Анализ и планирование финансов хозяйствую¬щего субъекта: Учебн. пособие. - М.: Финансы и статистика, 1994.

15. Поляк Г.Б. Финансовый менеджмент. Учебник для вузов, Москва: Прима, 2003, 527 бет.

16. Шуляк П. Н. Финансы предприятия. Учебник. - М.: ИТП  "Дашков и К", 2003.

17. Федотов И.П. Экибастуз на переломе, краткая летопись событий, Издание осуществлено за счет средств ТОО «Богатырь Комир», 2009, 215 бет.

18. Джаксыбаев С.И., Екибастуз – светоч индустрии Казахстана, Екибастуз: PrimaLux, 2009, 24 бет.

19. Бюджетное управление предприятием, Алиев Муслим, Руководитель отдела консалтинга компании «ИНТАЛИЕВ-Казахстан», Казахстанская правда, 2009.

20. Личный сайт ТОО «Богатырь Комир», www.bogatyr.kz.

29