Жаңадан фекальді ластанғанын анықтау

Судың жаңадан ішек таяқшасымен фекальді ластанғанын анықтау үшін судан 3-көлемде лактозапептонды су борной қышқылына егу жүргізіледі. 43°С 24сағат инкубация жасаймыз. Қышқыл мен газ болған жағдайда жаңадан фекальді ластанғанын анықтайды.

Эпидемиологиялық көрсеткіштері бойынша судан сальмонеллалар, шигеллалар, энтеровирустар анықталады.

Ескертпе. Ауыз суының фекальді ластанғанының жалпы көрсеткіші ретінде – энтерококктар қабылданды. Бактериологиялық зерттеу барысында барлық топтағы энтеро­кокктар анықталады, бірақ санитарлық маңыздысы фекальді стрептококктар болып табылады, бұлар анықталса судың жаңадан фекальді ластанғанын көрсетеді.

Бақылау сұрақтары

1. Санитарлық микробиологияның негізгі міндеті?

2. Микроорганизмдердің санитарлық көрсеткіші дегеніміз не?

3. Коли-индекс және коли-титр дегеніміз не?

4. ІТТБ анықтаудың қандай әдісін білесіз ?

Тапсырма

Зерттеу суынан жалпы микробтар санын анықтау. ГПС ортасы (Эйкмана).

Қоректік орталар

Концентрирленген ГПС (Эйкмана). 1 л суға 100 г пептонды араластырамыз, 50 г натрии хлоридін қосамыз. Ерітіндіні қайнағанға дейін қыздырамыз, сүземіз, 100 г глюкоза қосамыз, рН 7,4—7,6 келтіреміз және сиымдылығы 250 мл колбаға 10 мл құямыз, 1 мл 3 пробиркаға (концентрирленген орта) және 1 мл 3 пробиркаға қалыпты концентрациядағы (во всех емкостях среду до нужной концентрации доводят стерильной водой).

Ескертпе. Қатты ластанған суды зерттегенде үлкен ерітінділер дайындайды (мысалы, 10^-6 , 10^-7 және т.б.).

ТОПЫРАҚТЫ САНИТАРЛЫҚ-БАКТЕРИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

Топырақ микроорганизмдердің негізгі қоректенетін ортасы болып табылады. Топырақтан микробтар суға және ауаға түседі.

Топырақты микробиологиялық зерттеудің маңызы зор. Оны жүргізу себебі балалар мекемесін салуда, спорт алаңдары, аурухана, госпиталь, әскери лагерь, су құбыраларын салуда және т.б. обьектілерді салуда.

Топырақтың санитарлық-микробиологиялық анализінде анықталатындар:

1) 1 г топырақтағы бактериялардың жалпы саны;

2) микроорганизмдердің санитарлық көрсеткіштері ІТТБ мен С. perfringens-тің титрі;

3) 1 г топырақтағы термофильді бактериялар;

4) эпидемиологиялық көрсеткіштері бойынша патогенді микроорганизмдерді анықтау (саль­монелла, шигелла, сіреспе клостридиясы, ботулизм, кейбір вирустар және т.б.).

Топырақтан сынама алу. Топырақтан сынама алынатын жерді зерттеу мақсаты мен тапсырмасына байланысты санитарлық дәрігер мен бактериолог анықтайды. Зерттеу аймағының 1000 м² территориясынан, 25 м² аумақты екі аудан аламыз. Біріншісі ластанған көзіне жақын орналасу керек (қоқыс жәшігі, свалка, шұңқырлар т.б.), ал екіншісі – ластанған көзден алысырақ (бақылау). 25 м² әр аумақтан 5 нүктесінен сынама аламыз: төртеуі төрт бұрышынан және бесіншісі ортасынан немесе диагонал бойынша.

Топырақтың бетін зерттеу үшін сынаманы стерилді күрекпен аламыз немесе 20 см тереңдіктен аламыз. Әр нүктеден күрекпен топырақ кусогын аламыз. Стерильді пышақ арқылы бетінен 1,5 – 2,0 см қалыңдығын алып тастаймыз және кусоктың ортасынан стерильді пышақпен 200-300 г топырақ аламыз. Бес нүктеден алған топырақ сынамасы 1 кг аспау керек.

Топырақтың төменгі терең бетінен (0,75 – 2 м) сынама алғанда арнайы қабырғалы тескіш қолданады (специальным буром с поло­стью). Тереңдікке жеткен соң тескіштің қабырғасы ашылып, топырақпен толтырылады, одан кейін механикалық түрде жабылады және тескішті алып шығамыз.

Анализге алынған топырақ сынамасын стерильді банкаға салып мақталы-дәкелі тығынмен жауып және стерильді пергаментті қағазбен жабамыз. Әр банкаға уақыты белгіленген және сынама номері бар этикетканы жабыстырамыз. Қосымша құжат ретінде топырақ сипаттамасы, зерттеу территориясының ауданы, берілгендері, жергілікті жердің климаты және т.б.

Барлық сынамаларды ағаш жәшікке салып және дереу лабораторияға жіберіледі. Егер сол күні топырақты зерттеуге мүмкіндік болмаған жағдайда 1-2⁰С тоңазытқышта сақтауға рұқсат етіледі.

Топырақ сынамасын зерттеуге дайындау. Әр ауданның нүктесінен алынған топырақ үлгілерін жақсылап араластырамыз, ірі қосындылардан босатамыз (шыны, тас т.б.).

Орташа үлгі үшін 200-300 г аламыз және оларды стерильді ыдысқа саламыз. Сосын топырақты езетін ыдысқа салып еземіз, стерильді сито арқылы стерильді қағаз үстіне түсіреміз және содан 30 г зерттеуге аламыз. Соны стерильді колба сиымдылығы 500 г саламыз және оның үстіне 270 мл стерильді су құямыз, топырақтың 1:10 ерітіндісін аламыз. Топырақ ерітіндісін 10-15 минут шайқаймыз, сол дайындаған 1:10 ерітіндіден жалпы қабылданған әдіс бойынша тұнбаға түсірмей он еселік қатарынан жасаймыз. Таза топырақтан анализ алу үшін 3-4 ғана ерітінді дайындаймыз (дейін 1:1000, 1:10000), ластанған топырақты зерттеу үшін – 1:100000, 1:1000000 дейін ерітінді дайындаймыз.

Топырақтағы бактериялардың жалпы санын анықтау суды зерттеу әдісімен сәйкес. Бактериялардың жалпы саны әртүрлі топырақта 55 кестеде көрсетіледі

ІТТБ анықтау

ІТТБ фекальді ластанғанын анықтау екі әдіспен жүргізіледі: титрациондық және мембрандық фильтрлі әдіспен.

Кесте 55.

Топырақтың микробиоло­гиялық көрсеткіштері бойынша санитарлық жағдайын бағалау кестесі

Топырақ категориясы	1 г топырақта бактерияның жалпы саны	Титр
		коли-титр	титр С.реrfringens
Таза Ластанған Қатты ластанған	10000 100000-900000 1 000 000 жоғары	I жоғары 0,1 — 0,01 0,001 төмен	0,01 жоғары 0,001—0,0001 0,0001 төмен

Титрациондық әдіс

Зерттеудің бірінші күні

Бірінші топырақ ерітіндісінен 1:10 стерильді пипеткамен 10 мл ерітінді аламыз, ол 1 г топыраққа сәйкес келеді және оны 50 мл Кесслер ортасына егеміз. Одан кейін тағы сол сияқты 9 мл қайтатылған ортаға әр ерітіндіден 1 мл топырақ ерітіндісін егеміз. Еккен соң 37 °С термостатта 24 сағат ұстаймыз.

Зерттеудің екінші күні

Егілгендерді қараймыз (егер өсінді байқалмаса үшінші күнге қалдырамыз). 48 сағаттан соң Кесслер ортасындағы бродильді тамырда лайлану және газ түзілуі байқалмаса теріс деген жауап береміз.

Егер ортада газ бөліну немесе лайлану байқалса немесе тек қана лайлану байқалса бактериальді ілмекпен алып Петри шынысындағы Эндо ортасына егеміз. Шыныдағы егілгендер термостатта 37⁰С 24 сағат инкубация жасалынады.

Зерттеудің үшінші күні

Егілгендерді қараймыз. Эндо ортасында өсінділер байқалмаса теріс деген жауап береміз.

Егер Эндо ортасында ішек таяқшасына ұқсас колониялар байқалса, онда олардан жұғын жасап, Грам әдісімен бояп және микроскоптан қараймыз. Егер жұғыннан грам теріс таяқшалар көрінсе оксидаза тестісін қоямыз. Егер оксидаза сынамасы теріс болса, онда жартылай сұйық глюкозалы ортаға егіп ферментативтік қасиетін анықтаймыз. Егілгендер термостатта 37⁰С 24 сағат инкубация жасалынады.

Зерттеудің төртінші күні

Егілгендерді қараймыз. Ортада газ бен қышқыл пайда болса топырақтың зерттеу ерітіндісінде ішек таяқшасы бар екендігін дәлелдейді.

Топырақтың коли-титрі ІТТБ анықталған ең аз көлемінен анықталады (әртүрлі топырақтың коли-титрі 55 кестеде берілген).

Мембранды фильтр әдісі

Мембранды фильтр әдісі аз ластанған топырақты зерттегенде қолданады. №3 стерильді мембранды фильтр арқылы 1:10, 1:100, 1:1000 ерітіндісінен 10 мл жібереміз. Әрі қарай ішек таяқшасын анықтау судағы ішек таяқшасын анықтаған сияқты. Мембранды фильтр әдісі зерттеу уақытын екі күнге дейін қысқартады. Анализ нәтижесі коли-индекс түрінде беріледі. Топырақтың коли-индексі — бұл 1 г топырақтағы ішек таяқшасының саны.

Ескертпе. Кесслер ортасының құрамында ІТТБ ашытатын лактоза бар, және генциан фиолеті бар грам теріс микрофлораның өсуін тежейді.

С. perfringens-тің титрін анықтау

Барлық топырақ ерітінділерінен (1:10-нан 1:1000000) дайындалған ерітіндіден әрқайсысынан 1 мл паралельді екі қатарлы стерильді пробиркаға құямыз. Бір қатардағы пробиркаларды 80⁰С 15 минут қыздырамыз, себебі спора түзетін бактериялардың спорадан ажырату үшін. Одан кейін пробиркаға Гетрогеден дайындалған 9 мл 45⁰С қыздырылып және ерітілген Вильсон – Блер ортасын құямыз. Қоректік ортада егілген материалдың біркелкі жайылу үшін алақанның ортасына салып айналдырамыз, одан кейін тез суық суға саламыз себебі ондағы оттегінің жойылуы мен ортаның салқындауы үшін. Содан кейін 43⁰С 24 сағатқа қалдырамыз.

С. perfringens ортаның түбінде қара колониялар түзеді. Қоректік ортаның жарылуы газ бөлінгенін білдіреді. Колониядан дайындалған жұғында грам теріс ірі таяқша спорасы овальді пішінді, спора орталықта немесе субтерминальді орналасқан.

Вильсон — Блер ортасында өскен топырақ ерітіндісінің салмағы С. perfringens-тің топырақтағы титрі болып табылады (55 кесте). Топырақта С.perfringens-тің болуы ол басқа да клостридиялардың бар екендігін анықтайды – сіреспе қоздырғышы (С. tetani), ботулизм қоздырғышы (С. perfringens).

Сонымен қатар 1 г топырақтағы термофильді бактерияларды да анықтайды. Топырақта егерде көптеген ішек таяқшасы мен аз термофильді бактериялар кездессе, топырақ фекалиямен ластанған деп танылады.