4 Пытанне: Характарыстыка перакладной літаратуры

Найбольш актыўна старабеларуская кніжная спадчына пачала пранікаць на Русь у канцы X – пачатку XI ст. К сярэдзіне XI ст. склаліся ўстойлівыя традыцыі і правілы пісьма, а таксама сфарміравалася арыгінальная перакладчыцкая літаратурная школа, якая выпрацавала свае прыёмы перакладу і асаблівасці стылю.

Імкненне завалодаць запатрабаваннямі чытачоў у легендарна-гістарычным і казачна-павучальным “сюжэтным” чытанні. Кніжнікі старажытнай Русі пераклалі нямала твораў, якіх у агульнаславянскім фондзе пісьменства не было. Самастойнае пашырэнне дыяпазону літаратурнай дзейнасці фарміравала і якасна адрознае стаўленне да тэкстаў розных літаратурных тыпаў – кананічныя перапісваліся літара ў літару, з твораў Айцоў Царквы рабіліся выпіскі, уносіліся фармальныя змены, творы ж чытальныя і “паўсвецкія” падвяргаліся істотнай перапрацоўцы. Адначасова фарміруецца першая бібліятэка ў Кіеве і складаюцца першыя арыгінальныя творы: “Слова пра закон і ласку Божую” мітрапаліта Іларыёна.

Узаемадзеянне паміж візантыйскай літаратурай і літаратурай старажытнай Русі змяняецца ў некалькіх кірунках: ствараюцца рэгіянальныя варыянты твораў рэлігійнага чытальнага і “паўсвецкага” зместу; па ўзоры візантыйскіх укладаюцца арыгінальныя творы; фонд помнікаў, што раней былі перакладзены ў Балгарыі, але не трапілі на Русь, дапаўняецца за кошт балгарскіх кніг толькі часткова – ажыццяўляюцца непасрэдныя пераклады з грэчаскіх арыгіналаў; узбагачаецца пераважна фонд “паўсвецкага” і прыродазнаўчага пісьменства; прадпрымаюцца буйныя перакладчыцкія мерапрыемствы (“Александрыя”); робяцца пераклады з сірыйскай, старажытнаяўрэйскай моў. Гэта фаза ахопліае канец XI – сярэдзіну XII ст., суіснуючы з развіццём арыгінальнай літаратуры.

Шэраг помнікаў стараславянскага пісьма быў перакладзены з лаціны ў Чэхіі і адтуль трапіў на Русь. Гэта – апакрыфічнае Нікадзівава Евангелле, жыцціі княгіні Людмілы, некалькі малітваў. Падтрымліваліся сувязі з іншымі краінамі, але яны істотнага значэння не мелі.

Працэс літаратурнай трансплантацыі практычна супадае з пачаткам самастойнай творчасці, г. зн. Арыгінальная літаратура не замяняла перакладную, а развівалася паралельна пад яе ўздзеяннем. У ходзе ўзаемадзеяння перакладныя творы асіміляваліся, а арыгінальныя набылі агульныя тыповыя рысы. Паміж перакладной і арыгінальнай літаратурай не існуе прынцыповай розніцы.

Роля перакладной літаратуры паступова змяняецца, і на апошніх фазах перакладныя творы выступаюць пераважна ўжо не ў якасці ўзору, а як “паскаральнік” генезісу літаратуры арыгінальнай.

Працэс літаратурнай трансплантацыі не можа быць зведзены да паняцця ўплыву. Назіраецца трансплантацыя твораў і трансплантацыя жанраў. Роля асобных перакладных жанраў была дваістай: вяла да перапрацоўкі жанра і да пачатку ўласнага стварэння летапісання (хронікі).

5 Пытанне: Біблія як помнік сусветнай літаратуры

Біблія – гэта кніга кніг, першакрыніца цывілізацыі, перакладзеная на дзве тысячы моў свету. Адным з адкрыццёў Бібліі было адкрыццё гістарычнага часу. Еўрапейская цывілізацыя атрымала вялікую духоўнасць, маральную спадчыну.

Біблія была складзена на працягу 1 тыс. да н. э. – 2 ст. н. э. на яўрэйскай і грэчаскай мовах.

У склад Бібліі ўваходзяць кнігі Старога Запавету (гэта кнігі, напісаныя ў дахрысціянскую эпоху на яўрэйскай мове) і кнігі Новага Запавету (кнігі на грэчаскай мове).

Стары Запавет: пяцікніжжа Маісея, Быцця, Ісход, Лявіт, Чысла, кнігі Прарокаў, Пісанне, Псалтыр, прытчы і г. д. У кнігах Старога Запавету распавядаецца пра стварэнне Богам свету, пра старажытную гісторыю яўрэйскага народа, даюцца маральныя прадпісанні.

Новы Запавет: Евангелле паводле Мацвея, Марка, Іаана, Лукі, Дзеянні Апосталаў, Пасланне Апосталаў, Апакаліпсіс. У кнігах Новага Запавету выкладаюцца асновы хрысціянскага веравучэння, распавядаецца пра зямное жыццё Іісуса Хрыста.

У кнігах Старога Запавету Бог – гэта ўвасабленне абсалюта. Іісус Хрыстос – гэта Богачалавек, які з’яўляецца пасрэднікам паміж Богам і чалавекам. У большасці хрысціянскіх канфесій яго лічаць Богачалавекам, які спалучае два пачаткі: Боскі і чалавечы.

Біблія ўвасобіла вопыт многіх народаў на працягу гістарычнага развіцця. Па змесце яна шматпланавая. У яе склад уваходзяць кнігі розных жанраў.

Бог выступае як майстар, які фарміруе сусвет. Падкрэсліваецца духоўнасць працэсу стварэння. Менавіта праз слова энергія творцы перадаецца свету. Дні тварэння сусвету. Упершыню ў біблейскім тэксце тварэнне чалавека прадстаўлена як асэнсаваная мэта творцы. Выраз “з праху зямнога” азначае сувязь чалавека з прыродай. Біялагічная істота становіцца чалавекам, калі набывае душу.

У другім раздзеле кнігі Быцця гаворыцца аб тым, што ў эдэме ёсць два дрэва: дрэва жыцця (сімвал усяго жыцця, несмяротнасці чалавечага духу) і дрэва пазнання дабра і зла (сімвалізуе чалавечую цывілізацыю, якая будуецца на ведах; здольнасць адрозніваць дабро ад зла). Грэхападзенне першых людзей дазволіла зразумець, што чалавек можа валодаць сваім розумам.

Першым актам драмы стаў момант, калі Кайн забіў свайго брата Авеля. Вайна ўваходзіць у гісторыю чалавецтва і становіцца спосабам вырашэння канфліктаў. Кайн – першы чалавек, які быў пракляты.

Асновы хрысціянскай маралі выкладзены ў Нагорнай пропаведзі Іісуса Хрыста (Евангелле паводле Мацвея).

У Бібліі паказаны драматычны шлях станаўлення чалавечай духоўнасці. Рух да дабра ствараюць не каты, а пакутнікі.

У Бібліі шмат пагаворак. Уся Біблія прасякнута духам супраць аўтакратыі. Упершыню кнігі бібліі на славянскіе мовы пераклалі Кірыл і Мефодзій. У пачатку XVI ст. Ф. Скарына выдаў Біблію на беларускай мове. Існуе шмат сучасных перакладаў на беларускую мову: Сёбуха, Клышка, Чарняўскі.