26 Пытанне: Адраджэнне на Беларусі, яго прадстаўнікі

Эпоха гуманістычнага Адраджэння, альбо Рэнесансу – гэта перыяд росквіту ВКЛ, Літоўка-Беларускай дзяржавы, дасканалага пісанага права, грамадскага і дзяржаўнага, развіцця старабеларускай мовы, самабытнай культуры, узнікнення кнігадрукарства, станаўлення свецкіх відаў мастацтва. XVI ст. называюць “залатым векам”. Эпоха Рэнесансу не была спакойна-гарманічным перыядам. Найменне “залатога веку” яна атрымала таму, што беларуская мова і беларуская культурная традыцыя мелі спрыяльныя ўмовы для развіцця і духоўна ядналі грамадства. Адкрыцце і пашырэнне кнігадрукавання садзейнічала дэмакратызацыі культуры і ўсяго грамадскага жыцця, пераадольвалася манаполія царквы і духоўнага саслоўя ў сферах навукі, асветы, літаратуры, нават тэалогіі. У Беларусі ў XVI ст. узніклі свецкая паэзія і мастацкая проза на роднай мове,а філасофская і грамадска-палітычная думка толькі часткова выдзелілася са свайго сярэднявечнага тэалагічнага ўлоння, бо арыентавалася на Біблію як абсалютны крытэрый доказнасці. Гуманісты эпохі Рэнесансу моцна паспрыялі станаўленню нацыянальнай самасвядомасці, павышэнню сацыяльнага статуса роднай мовы да ўзроўню мовы літаратурнай, рэлігійнай і навукова-асветніцекай. Пачынальнікам эпохі Адраджэння лічыцца Ф. Скарына. Беларускі асветнік і першадрукар не цураўся прафесійнай і нацыянальнай годнасці. У гістарычным плане рэнесансавая культура Беларусі падзяляецца на два этапы: ранні Рэнесанс (першая палова XVI ст.) і позні Рэнесанс, які прыпадае на другую палову XVI – пачатак XVII ст. На першым этапе рэнесансавая культура грунтавалася на веры ў рэальнасць гармоніі паміж саслоўямі, народамі, хрысціянскімі веравызнаннямі, грамадствам і асобай, чалаавекам і дзяржавай. Позні Рэнесанс зазнаў страту гэтых ідэалаў і, як вынік, – ідэалагічную, рэлігійную, літаратурна-публіцыстычную барацьбу розных рэлігійных, этнічных, літіратурных груповак і плыняў за сцверджанне сваіх спецыфічных каштоўнасцяў. Першая плынь(этап) характарызуецца хрысціянскім універсалізмам і патрыятызмам. У гэтым кірунку тварылі Ф. Скарына, ягоныя сучаснікі новалацінскія паэты Мікола Гусоўскі і Ян Вісліцкі, ствараўся Статут ВКЛ 1529 г., на беларускай мове развівалася хрысціянскае асветніцтва правасланай, каталіцкай і на першым этапе пратэстанцкай арыентацыі. На другім этапе спачатку дамінавалі дзеячы рэфармацыйнага руху. На ўсіх этапах свайго развіцця рэнесансавая літаратура захавала характэрную для эпохі Адраджэння структуру – адзінства тэалогіі і сацыялогіі, этычных і эстэтычных каштоўнасцяў, практычнай і тэарэтычнай паэтыкі. Гуманісты эпохі Рэнесансу здолелі паяднаць хрысціянскую і язычніцкую эстэтыку. Праблема красы ў іх творчасці заняла важнае месца. Рэнесансавая філасофія толькі фрагментарна закранула праблемы тэарэтычнай эстэтыкі. Асноўнай формай развіцця эстэтычнай думкі заставаліся паэтыка, рыторыка, мастацтвазнаўства, літаратурная крытыка.

27 Пытанне: Роля і месца лацінамоўнай паэзіі ў старажытнай культуры Беларусі

Лацінамоўная паэзія Беларусі першай паловы XVI ст. – вершы і паэмы Яна Вісліцкага і Міколы Гусоўскага – за апошнія дзесяцігоддзі трывала замацавалася ў кантэксце беларускай культуры дзякуючы шматлікім даследаванням і перакладам. Значна менш даследавана лацінамоўная паэзія беларусі другой паловы XVI ст.: творы Яна Мылія, Сымона Буднага, Пятра Раізія, Бенедыкта Гіяцынта. Большая частка напісаных прыезджымі аўтарамі ў ВКЛ паэтычных твораў звязана з Літвой і Беларуссю. У 50 – 60-я гады XVI ст. развіцце лацінамоўнай паэзіі ў ВКЛ звязана найперш з творчасцю Пятра Раізія. Займаўся паэтычнай творчасцю, складаючы рафінаваныя панегірычныя вершы з нагоды важнейшых урачыстасцяў на каралеўскім двары, як радасных, так і жалобных. У Кракаве П. Раізій напісаў некалькі паэтычных твораў, прысвечаных беларуска-літоўскім магнатам, у тым ліку выдатную “ Эпіталаму на шлюб Мікалая Радзівіла з Альжбетай Шыдлоўскай”. Тры вершаваныя творы ў Вільні: “Паэму ў суцяшэнне слаўнага Жыгімонта Аўгуста, караля сармацкага”, у якой суцяшае караля з прычыны смерці ў 1551 г. каралевы Барбары з Радзівілаў, паэму “Да польскай шляхты: песня пра каралеўскі шлюб”, у якой заклікае польскіх і беларуска-літоўскіх вяльмож пераканаць караля ажаніцца зноў, эпіталаму “ Пра шыкоўны шлюб жыгімонта Аўгуста і Кацярыны”, у якой з радасцю ўслаўляе шлюб Жыгімонта Аўгуста з Кацярынай Габсбургскай. Два гераічных вершаў паэта, прысвечаныя подзвігам у Інфляянцкай вайне Мікалая Радзівіла Рудога, Рыгора Хадкевіча, Рамана Сангушкі. Палітычная паэзія – “За унію”, “Пра саюз народаў Літвы і Польшчы”. Яго творчасць падзяляецца на творы афіцыйныя (для друку) і неафіцыйныя (для сябе). Яшчэ адным вандроўным паэтам-гуманістам, які ў 60-х гадах апынуўся ў ВКЛ, быў Ян Мылій. Запрашэнні Рыгора Хадкевіча ў Вільню, каб займацца навучаннем дзяцей магната. Педагагічную дзейнасць нямецкі гуманіст спалучае з паэтычнай творчасцю: піша эпініцыі, эпіталамы і эпітафіі, складае нават цэлую кніжачку на гербы літоўскай і польскай шляхты. Самым значным творчым дасягненнем віленскага перыяду пра Інфлянцкую вайну – “Перамога над Масквою, здабытая з дапамогай славутага ўладара Рыгора Хадкевіча”. Да героіка-эпічнай паэмы набліжаецца ода Я. Мылія, прысвечаная Філону Кміту-Чарнабыльскаму. Паэма “Пенегірык на ўзяяцце Полацка…” Базылі Гіяцынта. Акрамя “Панегірыка…” у кнізе змешчаны шэраг эпіграм у гонар Стэфана Баторыя.