5. Активтер мен пасcивтерді басқару әдістері.

Несие құжаттары:

1. Жазбаша өтініш (белгілі мақсаттарға несие қажеттілігінің техника-экономикалық дәйектемесі, белгілі пайызбен, белгіленген уақытқа);

2. Жыл басына баланс;

3. Пайда мен шығынның есебі;

4. Жедел міндеттеме белгіленген уақытқа беріледі, нақты мақсаттарға алынған несиені белгіленген сомада және дәл уақытында қарызгерге міндеттеуді тіркейді;

5. Несиелік келісімнің қатысушыларының міндеттері мен құқықтарын несиелік келісім анықтайды;

6. Келісім туралы кепіл ;

7. Кепілдеме, үшінші тұлғаның тапсырмалары.

Несие беру үрдісі.

Президент немесе басқа жауапты адамның бұйрығы клиент шоттары бойынша есептік және несиелік бөлімге келеді. Онда клиенттің аты-жөні, несие берілетін сома, шот көрсетіледі. Бағыты бойынша несие беру үш түрлі болуы мүмкін:

1. Несие клиенттің есеп шотына түседі;

2. Есеп шоттан алынған несие тауарлы және тауарлы емес операциялар бойынша түрлі төлем құжаттарының төленуіне беріледі.

3. Несие басқа, оның алдында берілген кредиттерді өтеуге түседі.

Несие мөлшеріне қарай үш түрге бөлінеді:

1. Несие толық сомада есепті шотқа түседі, содан оның күнделікті шығындары шығады

2. Несиенің барлық көлемін алу құқығына клиент қосымша ақша ресурстарының қажеттілігінің пайда болуына байланысты асықпай жүргізеді,

3. Клиент алдын-ала белгіленген несиелік келісімдегі несие көлемінен бас тартуға құқығы бар.

Несие көлемі экономикалық жағдайларға тәуелді:

1. Қарыз алушының төлемдік айналымының ажырау үлкендігі;

2. Несиені қамтамасыз етуге түсетін және оның өтімділігінің деңгейінің тауарлы-материалды құндылықтарының жинағы.

3. Маржа деңгейі;

4. Клиенттің банкке сенуі және тәуекелділік деңгейі

5. Банктегі нақты көлемдегі ресурстардың бар болуы;

3-кесте – Несиені өтеу варианттарының классификациясы

Қайтарымның толықтығымен	1) Несиені толық өтеу; 2) Несиені жиілеп өтеу.
Өтеудің жиілігімен	1) Бір реттік несие өтеу; 2) Көп реттік несие өтеу.
Өтеудің жүзеге асу уақыты бойынша	1) Несиені өтеудің жүйелілігі; 2) Несиені өтеудің эпизодтылығы.
Өтеу уақыты бойынша	1) Жедел несиені өтеу; 2) Кешіктіріп несие өтеу; 3) Уақытын өткізіп несие өтеу; 4) Мерзімінен бұрын несие өтеу.
Өтеу көздері бойынша	1) Клиенттің жеке қаражаттары; 2) Жаңа несиенің қолданылуы; 3) Гаранттың шотынан қаражаттар алынуы; 4) Басқа кәсіпорынның шотынан қаражаттардың келуі; 5) Бюджеттік түсімдер және тағы да басқа.

6. Активтер мен пасcивтердің даму стратегиясы.

Банктің активті операциялары оның нақты және анықтауыш бөлігін құрайды. Активтер құрылымында банк балансының сапасы бойынша әртүрлі баланстық қорытындылар түсіндіріледі. Банктің сапалы активтері өзінің активтерінің мақсатты құрылымымен,активті операцияларының диверсификациясымен, тәуекелділік активтерінің көлемімен, қауіпті және толық емес активтер көлемімен және актив өзгермелілерінің белгілерімен анықталады. Коммерциялық банктің активтерін төрт топқа бөлуге болады:

- Кассалық қолдағы ақша және оған теңдестірілген қаражаттар;

- Құнды қағаздар және инвестициялар;

- Ссудалар;

- Ғимараттармен жабдықтар;

- басқа да активтер.

Актив баптары тұрады:

- Орталық банктің касса және почталық чектік есептері;

- Банкаралық операциялар;

- Қаржы мекемесінің облигациялары;

- Вексельдер;

- Қарыздар;

- Басқа да құнды қағаздар;

- Қатысуға қатысты және филиалдардың құжаттары;

- Транзит;

- Негізгі капитал;

- Басқа активтер.

Активтердің құрамы банктің заңдық және есептік ерекшеліктерімен, сонымен қатар сыртқы ортаға әсерімен анықталады. Қызметтің негізгі түрлеріне байланысты активтердің ірі құрылымы:

- Кассалық активтер;

- Ссудалар;

- Құнды қағаздар;

- Басқа активтер.

Несие операцияларында банктік активті операциялардың негізгі орны 19,9 %-дан – 83,25%-ға дейін. Екінші орында банк активтерінің арасында құнды қағаздардың инвестициялары – 2,15%-дан – 23,87%-ға дейін. Үшінші орында – кассалық активтер 0,2%-дан – 12,94%-ға дейін. Басқа активтердің үлесі есеп ерекшеліктеріне себепші және негізгі қорларға (ғимарат және құрал-жабдықтар) салымдар есепті әртүрлі банк операцияларына (2-ден 78%-ға дейін) дейін кең спектрді қосады. Әрбір банк сапа активіне тәуелді рационалды актив құрылымын құру керек.

Банк активтерінің сапасы оның өтімділігімен, тәуекел активтерінің көлемімен, қауіпті және толық емес активтер салмағымен, кіріс әкелетін актив көлемімен анықталады. Банктің күнделікті қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін коммерциялық банктің құрылымдар активі тиімділіктің сапалы талаптарына сәйкес келу керек.

Бұл мақсатпен банктің барлық активтері өтеу уақытына байланысты өтімділік деңгейі бойынша топтарға бөлінеді.

Қысқа өтімділікті активтерге қолма қол ақша және оған теңдестірілген қаражаттар, орталық банктің шоттарындағы қаражаттар, мемлекеттік қарыздық міндеттемелер, ішкі валюталық қарыздың облигациясына салымдар жатады.

Пайда болған ұзақ мерзімді өтімділікке несиелік ұйымдар берген барлық несиелер, гарантиялар және бұйрықтар жатады.

Өтімділікті актив құрамына барлық жоғары өтімділікті активтер несиелік ұйымдардың пайдасына есептелінетін салымдар қосылған.

Тәуекелділік деңгейі бойынша активтерді өлшеу баланстық шоттағы қалған қаражаттарды тәуекелділік коэффициентіне көбейтіп, 100-ге бөліну арқылы жүргізіледі.

Өз-өзін бақылау сұрақтары

1. Коммерциялық банктердің ресурстары.

2. Активтер мен пассивтердің құрылымы.

3. Банктің несиелік потенциалы.

4. Қазақстан Республикасының несиелік жүйесі.

5. Активтер мен пасcивтерді басқару әдістері.

6. Активтер мен пасcивтердің даму стратегиясы.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1. Маркетинг в банке: Учеб. пособие / Спицын И.О., Спицын Я.О. – Тернополь: Тарнекс, 1993. - 656 с.

2. Банковский маркетинг: Учеб. пособие / Уткин Э.А. – М.: ИНФРА-М, Метаинформ, 1995. - 304 с.

3. Банковский маркетинг: Учеб. пособие / Нургалиев К.Р., Тулембаева А.Н. – Алматы: Қазақ университеті, 1998. - 120 с.

4. Тулембаева А.Н. Банковский маркетинг. Завоевание рынка: Учебное пособие. – 2-е изд., испр. И доп. – Алматы: Триумф «Т», 2007. - 448 с.