3. Банктің несиелік әлеуеті.

Несиелеу жүйесі келесілерді біріктіретін біртұтас сызбаны бейнелейді:

1. Несиелеу әдістері және ссудалық шоттардың формалары;

2. Банкке көрсетілетін несиелік іс-қағаздар;

3. Несие беру процедурасы;

4. Ссуданы(қарызды) өтеу тәртібі;

5. Несиелеу үрдісіндегі бақылау.

Несиелеу әдісі – банктер несиелерді беру мен орнын толтыру жұмыстарын жүзеге асыратын әдіс-тәсілдердің жиынтығы. Бұндай әдістер үшке бөлінеді: 1) айналым бойынша несиелеу әдісі; 2) қалдық бойынша несиелеу әдісі; 3) айналым-сальдолық әдіс.

Айналым бойынша несиелеу кезінде несие тапсырыс берушінің шығындарын оның ресурстарының қайтарылымына дейінгі кезге аванс береді. Ссуданың мөлшері ссудадағы объективті қажеттіліктің ұлғаюы деңгейі кезінде өседі және осы қажеттіліктің төмендеуі кезінде қысқарады. Аталған әдіс несиенің синхронды жылжуының қажеттілігінің қысқаруы мен ұлғаюы жағдайына байланысты бөлінбейтін жаңартылған үрдіс болып табылады.

Қалдық бойынша несиелеу кезінде несие ссудаға деген қажеттілікті талап ететін тауарлы-материалды пайдалылық пен шығындардың қалдықтарымен байланысты болады. Мысалы, кәсіпорын өзіне қажетті құндылықтарды өз қаражатына сатып алады және содан кейін барып банктен олардың қорғалуы үшін ссуданы талап етеді. Несие бұл жағдайда тауарлы-материалдық құндылықтары қалдығының негізінде, қажетті материалдарды қолдануға кеткен шығынға аванс бермей-ақ компенсация реттілігімен беріледі.

4. Қазақстан Республикасының несиелік жүйесі.

Тәжірибеде айналым және қалдық бойынша несиелеу айналым-сальдолық тәсілді құра отырып, қиылысады, бірінші кезеңдегі несие ондағы көрсетілген қажеттілікке байланысты берілсе, ал екінші кезеңде жіберілген ресурстардың көлемімен сәйкес келмейтін қатаң анықталған уақытта қайтарылуын талап етеді. Бірінші кезеңде несие алғашқы кезеңдегі тауарлы-материалдық пайдалылығы мен шығындары айналымының негізінде берілсе; екінші кезеңде клиенттің банк алдындағы жедел қажетті қалдықтарының базасында қайтарылады. Банк клиентке ашып беретін несиелік шоттан несиенің қозғалысы көрінеді. Несие шоты дегеніміз – клиенттің банктен алған несиелері бойынша қарызы бейнелетін шот, несие беру және оны өтеу. Кредиттің берілуі оның дебитімен өтеді, өтелуі – кредитпен.

2-кесте – Клиенттің банкке қарызы

Дебет	Кредит
Кредит беруі	Кредитті өтеуі
Несиелік шоттың сальдосы (кредит бойынша қарызы)

Несие шоттардың арасында айырмашылық болуы мүмкін: 1) ашу мақсаты; 2) өзара байланыс айналымы.

Ашу мақсаты бойынша несиелік шоттар депозитті-несиелік бола алады. Депозитті-несиелік шот – клиент нақты мөлшерде несие алу үшін банктегі депозитке салынған жеке ақшаларын жоюға алатын өзінің құқығы. Кредиттік айналымдағы шоттар – несие валютасының жұмсалу мақсаты үшін төмендетілген дебеттік сальдо арқылы алынған несиенің әртүрлі тәртібінде күнделікті несие өтеуімен жүзеге асады.

Жинақтауыш-шығынды несиелік шот – кредит бойынша қаражаттардың қозғалысымен, шоттың дебетімен де үйлеседі. Мысалы, клиенттің депозиті жаңа жинақтар арқылы толықтырыла береді, бірақ шығын әрқашан түсімнен асады, өйткені шоттағы сальдо дебиттік болып қала береді.

Айналымның өзара байланысы бойынша несиелік шоттар үш түрлі болуы мүмкін: 1. айналым-төлемдік; 2. сальдо-өтемдік; 3. сальдо-айналымдық.