80.Сұйық дәрілік формалар технологиясында қолданылатын еріткіштер.

Еріткіштер деп әртүрлі заттарды ерітетін зат.Еріткіш ретінде тазартылған суды, этил спиртін немесе сұйық майларды: зәйтүн, шабдалы, вазелин қолданады.

Еріткіштерге мынадай қасиеттері бар заттар жатады:

1) Белсендіерігіштігі бар;

2) Еритінзатқаагрессияшылемес;

3) Улылығыжәнеөрткеқауіптілігі аз;

4) Қолайлыжәнеарзан.

Әрзатбірзатқаеріткішболыпкеледі. Алайда, тәжірибежүзіндееріткіштерге тек белгіліқасиеті бар заттардыжатқызады:

1) Сақтауғақолайлыболуытиіс;

2) Жоғарыеріткішқасиеті болу керек;

3) Арзанжәнежалпықолданысқаыңғайлыболуытиіс;

4) Иісі мен дәміжағымсызболмауыкерек;

5) Өрткеқауіптіжәнеұшпалуболмауыкерек;

6) микрооганизмдердің даму ортасыболмауыкерек.

81.Сулы емес еріткіштер және сулы еріткіштер

Медициналық тәжірибеде көбінесе сулы емес еріткіштегі ерітінділер қолданылады (сулы емес ерітінділер), олар тану, шаю, сылау сияқты.

Суда ерімейтін немесе баяу еритін заттардан ерітінді алу үшін сулы емес еріткіш қолданылады. Тәжірибеде жиі кездесетіндер:

а) өсімдік майлары (миндаль және персик);

ә) жай және күрделі эфирлер (этилолеат);

б) біратомдыжәнекөпатомдыспирттер (этанол 2-30%-ды, поливинол, сорбит, маннит);

в) амидтер (диметиламид, бета-оксиэтиллактамид);

г) сульфоксидтержәнесульфон (диметилсульфоксид, сульфолан).

Мұндайерітінділердідайындаудасулыемесеріткіштерқолданылады, сондықтанкөтегендәрілер суда ерімейді. Көбінесесулфемесерітінділертысқықолданылады (мысалы,  шырыштықабықты, терінімайлау, шаю, мұрын мен құлақтамшылары). Сиреккездеішкіқолданыстаболады.

Сулыемесерітінділермынадайқасиеттергеие:

а) Тұнық,

ә) Қызцғашыдамды (температура 100 °С-танасады, ал қату +5 °С);

б) Биологиялықүйлесімдік;

в) Химиялықтазалық;

г) Тұрақтылық.

Бұлерітінділертобынаәртүрлідәрілікзаттаркіреді, алайдаоларантисептиктер, бактериағақарсыжәне ауру басатындәрілер.

Технологиялықжағынансулыемесеріткіштерекігебөлінеді:

1) Ұшпалыеріткіштер (этил спирті, хлорформ, эфир, бензин, скипидар жәнет.б.)

2) Ұшпайтынеріткіштер (майлар, сұйық парафин, глицерин, димексид, эсилрндаржәнет.б.)

3) Құрастырылғанеріткіштер (этанол глицерині, глицерин димексидіжәнет.б.).

Олардыңбасымдылығыдәрілікформадаәртүрлізаттарменқоспалыжәнеерігіштігіболыпкеледі. Сулыеріткіштергеқарағанда, сулыемесеріткіштердідайындаужеңілжәнесақтауғақолайлыболыпкеледі. Сулыемесеріткіштердіңсапасыолардыфизикалық-химиялыққұрамынабайланысты.

Сулыеріткіштер

Су еңарзанеріткіш.

Минералсызданғансу (Aqua demineralisata)

Дәріханалықыдыстардыжәнебасқадаыдыстардыжууғақолданылады. Кейдекөзгетамызатынтамшыларжасаудақолданылады.

Инъекциясуы (Aqua pro injectionibus)

Инъекциялықдәрілержасаудақолданылады. Оныерекшежағдайдасақтайды, микроағзалардансақжерде. Олдәріжасауға 24 сағатішіндеқолданутиіс.

Дистилденгенсу (Aqua destillata)

Олішетінсу. Олдәріжасауғажарамсызболыпсаналады. Олиіссіздәмсізболуытиіс.

82.Ұшпалыеріткіштер және ұшқыш еріткіштер

ҰшпалыеріткіштерМедициналықэфир (Aethesmedicinalis)

Медициналық эфир – түссіз, тез ұшпалы, өзінетәниісі мен дәмі бар сұйықтық. Спиртпен, эфирмайларыменжақсыараласады. Эфирдіеріткішретіндеқолданудақауіпсіздікшараларынқатаңұстаукерек, өйткеніол тез өртенгішжәнеатылғышболыпкеледі.

Эфирдітысқыжәнеішкіқолданыстабелгілейді.Эфирдіқызғылтшыныыдыста,салқын күн түспейтін жерде сақтайды.

Хлороформ ( Chloroformium)

Хлороформ – түссіз, тұнық, ауырұшпалысұйықтық. Оныңөзінетәниісі мен тәттідәміболады. Сусызспиртпен, эфирмен, бензинменараласады. Суда аз ерігішболыпкеледі (1:200). Тығыздығы 1, 474 — 1, 483. Қайнаутемпературасы +59 — 62 ‘С. Жарықтабаяубөлшектеніпсутегіхлориді мен фосген бөліпшығарады. Хлороформдытығызжабылғаныдыстардасақтайды. Тысқықолданыстағыдәрілікформалардақолданылады.

Этил спирті (Spiritusaethylicis, Spiritusvini)

Этилспиртікрахмалыбаршикізаттардыңашуыкезіндепайдаболады, негізіненкартоппенбидай. Әртүрлітехнологиялықтазартуларданөткенненкейінспирттінкеректітүріналады.

Тазаэтилспиртітұнық, өзінетәниісіменкүйдіргідәмібарсұйықтық. Олұшпалы, тезөртенгішболыпкеледі. Жтилспиртікөптегендәрілікзаттарғажақсыеріткішболыптабылады – эфирмайлары, органикалыққышқылдар, смола, йод, жәнебасқаеріткіштерменжақсыараласады – сумен, глицеринмен, флороформменжәнет.б.

Спирттісуменараластырғандақызужәнемөлшеріазайғанынбайқауғаболады. Еріткішретіндеэтилспиртінфармацевтикалықтехнологиядатысқыжәнеішкідәрілержасауда, кейдеинъекциялықдәрілержасаудақолданылады.

Спирттіңеріткішретідесипаты

Суғақарағандаторларданқиынөтеді, спирттіңконцентрациясыазболсаторлардыңарасынантезөтеді. Спиртөртенгіш.

Ұшпайтынеріткіштер

Вазелинмайы, сұйықпарафин (Oleumvaselini, Paraffinumliquidum)

Вазелинмайы, сұйықпарафин – түссіз, иіссіз, дәмсізжабысқақсұйықтық. Вазелинмайысудажәнеспирттеерімейді. Хлороформмен, майлымайлармен, касторовыймайданбасқасыменжақсыараласады. Медициналықтәжірибедевазелинмайыішжүргізетіндәріретіндежәнебасқатысқықолданыстағыдәрілікформаларжасауда (тамшы, мазь) қолданылады. Вазелинмайыншыныыдыста, күнтүспейтінжердесақталады.

Глицерин (Glycerinum)

Медициналықтәжірибедеглицерин 12-16% суқоспасыменқолданылады. Олтүссіз, иіссіз, тәттідәмібар, жабысқақсұйықтық. Глицериндітығызжабылатыныдыстасақтайды.

Диметилсульфоксид, димексид, ДМСО (Dimethyl sulfo-xidum, Dimexidum, DMSO)

Әдеттеолартүссізәлсізиісіащыдәмібарсұйықтық. Оныбөлметемпературасындатығызжабылғаныдыстакүнтүспейтінжердесақтаукерек.

Майлымайлар (Oleapinguia)

Майлыерітінділер, майлымайларжақсыеріткіштер, құлақдәрілеріндекеіңқолданылады. Олардытығызжабылғаншыныжәнеметаллыдыстардасақтайды.