5.Бірфазалы асинхронды қозғалтқыш

Бір фазалы асинхронды қозғалтқыштардың статорында әдетте бір фазалы кернеуге есептелген бір орама да, ал ротор орамасы қысқа тұйықталған болады. Статор орамасына бір фазалы кернеу берілетіндіктен (8.4. а-сурет) ондағы магнит өрісі айналмалы емес, солықтамалы болады (магнит өрісі айналмалы болу үшін орама токтарының фазалары ығысқан болуы керек). Мұнда магнит полюстерінің орны өзгермейді, тек қана күш сызықтарының бағыты 180⁰-қа, яғни қарама-қарсы бағытқа өзгереді. Жарты периодтан кейін тоқ таңбасын өзгерткен кезде магнит өрісінің ағыны да бағытын өзгертіп (8.14, б-сурет), период ішінде +Ф_m -нен –Ф_m-ге дейін өсіп-кеміп отырады. Магнит полюстері тез алмасып отыратыңдықтан (бір секунд ішінде жүз рет) орамаларға әсер ететін күштің (иінкүштің) де бағыты тез өзгеріп (бір секунд ішінде жүз рет) отырады. Сондықтан ротор айналып үлгермейді — оны әрі-бері жұлқылаған күштің (иінкүштей) әсерінен орнында халып қояды, өйткені қорытқы күш (айналдырушы иінкүш) нөлге тең.

8.4-сурет. Бір фазалы қозғалтқыштағы магнит өрісінің (а) және магнит ағынының (б) өзгерістері.

Егер роторды қолмен бір жағына аздап айналдырып жіберсе, онда осы айналдырған бағыттағы иінкүш қарсы иінкүштен артық болады да қозғалтқыш жұмыс істеп кетеді, яғни айналу жылдамдығы мен айналдырушы иінкүші біліктегі жүктің шамасымен анықталатын мәндеріне жетеді. Сонымен, бір фазалы орама айналмалы магнит өрісін тудырмайды, сондықтан да бір фазалы қозғалтқыштың бастапқы иінкүші-жіберу иінкүші болмайды. Ендеше бір фазалы орамамен айналмайлы магнит өрісін қалай тудыру керек? Бір фазалы асинхронды қозғалтқыштардың негізінен екі түрі көбірек тараған. Оның бірінші түрінде негізгі жұмысшы орамаға 90° жасап орналасқан жіберу орамасы деп аталатыи орама болады (8.5-сурет). Жіберу орамасына бірізді етіп конденсатор жалтайды.

8.5-сурет. Бір фазалы қозғалтқыштың жалғану схемасы (а) мен векторлық диаграммасы

Конденсатордың сыйымдылығын жіберу орамасынын тогы мен негізгі жұмысшы ораманың тоғы І_і-дің фазалары 90⁰-қа ығысатындай етіп тандап алады (8.5, б-сурет). Ендеше айналмалы магнит өрісін алудың екі шарты да орындалып тұр: орамалар статор бойымен кеңістікте бұрыш жасап орналасқан және ондағы тоқтардың фазалары ығысқан. Сондықтан статорда айналмалы магнит өрісі пайда болады да, ол ротор орамасында ЭҚК тудырады. ЭҚК-тің әсерінен ротор орамасында магнит өрісін коздыратын тоқ жүреді. Ротордың магнит өрісі мен статордың магнит өрістерінің өзара әсерлесуінен роторға айналдырушы иінкүш түседі. Бір фазалы асинхронды қозғауышқыштың екінші бір түрінде магнит полюсінің ұштамасында тұйықталған орама болады (8.6-сурет). Мұндай бір фазалы асинхронды қозғалтқыштарды полюстері жіктелген қозғалтқыштар деп атайды.

8.6 сурет Полюстері жіктелген бір фазалы асинхронды қозғалтқыштың схемалық құрылысы.

Тұйықталған орамалардағы индукция ЭҚК-інің әсерінен пайда болатын ток полюс ұштамасының бір магнит өрісін қоздырады. Осы тұйықталған ораманың магнит өрісінің ағыны Ф₂ мен полюстің негізгі магнит ағыны Ф₁ - дің фазалары болып шығады. Ал орамада тоқтың бағыты өзгеріп отыратындықтан қорытқы магнит өрісі де орнын өзгертіп, ығысып отырады, ягни айналмалы магнит өрісі пайда болады. Ал айналмалы магнит өрісі пайда болса, оның роторды айналдырушы иінкүш туғызатыны белгілі.