29. Трансформатордың сыртқы сипаттамасы.

60. Тұрақты ток машиналарында якорь реакциясының алдыналу?

 Компенсациялық орама

 Якорь реакциясының әсерін ең эффектілі басу – компенсациялық ораманы қолдану. Бұл ораманы полюстің ұштықтардың ойықтарына жатқызады да, якорь орамасымен тізбектеп қосады. Компенсациялық ораманың МҚК-і F_Қ якорь орамасының МҚК-і F_а-ға қарсы бағытталған болу керек.  Компенсациялық орама якорь орамасымен тізбекті қосылғаны машинаның жүктемесіне тәуелсіздік туғызады, яғни якорь орамасының МҚК-ін автоматты компенсациялайды. Компенсациялық орамалар жүктемелері кенет шайқалатын орташа және үлкен қуатты (150-500кВт) машиналарда қолданады, мысалы прокат стандардың қозғалтқыштарында. Мұның себебі компенсациялық орама машинаның құрылысын қиындатады және бағасын өсіреді.

Компенсациялық орамалары жоқ кіші қуатты машиналарда якорь реакциясының зиянды әсерін әлсірету үшін негізгі полюстердің астындағы ауа саңылауын да үлкейтеді. Бірақ та есте сақтау керек – ауа саңылауды үлкейткен кезде негізгі полюстердің МҚК-терін үлкейту керек, яғни полюс ораманың орам сандарын көбейту керек. Бұл жағдай машинаның габариттерін үлкейтеді.

59. Тұрақты ток қозғалтқышын тиристорлы басқару?

Вентиль ретінде ашылу уақытын өзгертуге болатын вентилдер – тиристорлар қолданылады. Айнамалы кернеудің тұрақтыға түрлену процессін үшфазалы көпір схемасымен жасалған басқарылатын түзеткіш мысалымен қарастырайқ. Тиристорларды ашатын басқарушы импульстер тізбегімен 60⁰ ығысып беріледі, яғни m = 6 және , тиристорлары фазалық кернеудің оң жартыпериодында, ал және - тиристорлары теріс жарты периодында беріледі.

Әрбір тиристордың өткізгіштік интервалы 120° болғандықтан, әрбір уақытта екі тиристор ашық болып табылады және якордағы кернеу трансформатордың екіншіретті екі орамдарындағы фазалық кернеулердің айрымы арқылы анықталады, яғни сызықты кернеу арқылы. Жүктемедегі кернеудің орташа мәні (5.9) теңдікке сәйкес:

(6.1)

мұндағы - трансформатордың екінші ретті ормадарындағы сызықты кернеудің әсерлік мәні.

31.Асинхрон.Қозғ.Құрылымы мен жұмыс принципі

Электр энергиясын механикалық энергияға түрлендіруге арналған электр машинасы. Айналу магниттілігі деп аталған құбылысты алғаш рет 1824 ж. француз физигі Р.Ф. Араго тәжірибе жүзінде көрсетті. Ал бұл құбылыстың ғыл. негізін 1888 ж. а Г.Феррарис (Италия) пен хорват ғалымы Н.Тесла (АҚШ) әрқайсысы өз бетінше ашты. Алғашқы үш фазалы А. э. қ-ты 1889 ж. орыс электротехнигі М.О. Доливо-Добровольский жасады. А. э. қ-тың жұмыс принципі ротор мен статордың магнит өрістерінің өзара әрекетіне негізделген. Статор орамдары арқылы ток өткенде, айнымалы магнит өрісі пайда болады. Бұл өріс ротор орамында ток тудырады. Пайда болған ток айнымалы өріспен әсерлесіп, роторды ілестіре айналдырады. Оның бұрыштық айналу жылдамдығы полюстер жұбының санын ауыстырып қосу, қоректік ток жиілігін, ротор тізбегіндегі кедергіні өзгерту, сондай-ақ бірнеше машинаны тізбекке қосу арқылы реттеледі. А. э. қ-тың айналу бағытын статор орамасының кез келген екі фазасын ауыстырып қосу арқылы өзгертуге болады. А. э. қ-тың құрылымы қарапайым әрі сенімді болғандықтан электр жетегіндегі негізгі қозғалтқыш ретінде қолданылады. Оның қуаты бірнеше Вт-тан ондаған МВт-қа дейін жетеді.  Электр қозғалтқыштарының ішінде ең көп тарағаны үш фазалы асинхронды қозғалтқыш болып табылады. Бұл қозғалтқышты бірінші рет белгілі  орыс электрнгі И. О. Доливо-Добровольский  құрастырған. Асинхронды қозғалтқышта жұмыс процесі тек асинхронды жиілікте, яғни ротордың айналу жиілігі магнит өрісінің айналу жиілігіне  тең  емес  кезде  өтеді. Ротордың айналу жиілігінің өрістің  айналу жиілігінен аздап болса да айырмашылығы болады, ол қозғалтқыштың жұмыс жасауы кезінде өрістің айналу жиілігінен әрқашан кіші (n₂<n₁). Асинхронды қозғалтқыштың жұмысы «Араго-Ленц дөңгелегі» (83-сурет) деп аталынған құбылысқа негізделген. Бұл құбылысты  былай түсіндіруге болады, егер тұрақты магнит полюстерінің алдына осьте еркін отыратын мыстан жасалған дөңгелекті (дискіні) 1 орналастырып, магнитті тұтқасы 3 арқылы өз осінің бойымен айналдырсақ, онда мыс дөңгелек сол бағытта айналады, өйткені магнитті айналдырғанда оның магнит өрісі дөңгелектен өтіп онда құйынды токтар туғызады.

Асинхронды қозғалтқыштарда тұрақты магнит өрісі айнымалы магнит өрісімен ауыстырылған. Бұл магнит өрісі қозғалтқышты айнымалы ток желісіне қосқан кезде үш фазалы жүйе арқылы жасалынады. Статордың айналмалы өрісі ротор орамасының өткізгіш сымдарын кесіп өтіп оларда ЭҚК-терін индукциялайды. Егер ротор орамасын кедергіге тұйықтаса немесе қысқа тұйықтаса, онда тізбекте индукцияланатын ЭҚК-тер әсерімен ток жүреді. Ротор орамасындағы ток пен статор орамасының айналмалы магнит өрісінің өзара әрекеттесуі нәтижесінде айналмалы момент пайда болады. Айналмалы момент роторды магнит өрісінің айналу бағытымен айналдыра бастайды. Ротордың айналу бағытын өзгерту үшін, яғни қозғалтқышты реверстеу үшін, статор орамасы тудырған магнит өрісінің айналу бағытын өзгерту керек. Мұны статор оралма  фазаларын алмастыру арқылы жасайды. Ол үшін статор орамасын желіге қосатын үш сымның кез келген екеуінің орнын ауыстырып желіге қосса болғаны.