Тақырып №8. Балалар мекемелерін жоспарлаудың және жабдықтаудың гигиеналық принциптері және санитарлық нормалары мен ережелері.

Арқалық дистанциясы – бұл стол қақпағының артқы жағынан орындықтың арқалығына дейін ара қашықтық.

Орындықтың дистанциясы – бұл орындықтың алдыңғы қырымен столдың артқы қырынан түсірілген перпендикуляр арасындағы қашықтық.

Теріс дистанция столдың артқы қыры орындықтың алдыңғы қырына 3-5 см кіріп тұруы.

Оң дистанция столдың артқы қырымен орындықтың алдыңғы қырының арасында белгілі бір ара қашықтық .

Нөлдік дистанция столдың да орындықтың да қыры бір сызықта болады.

Дифференция – столдың оқушыға қараған жағындағы қырынан орындықтың бетіне дейінгі қашықтық.

Орындықтың тереңдігі – оның алдынан артына дейінгі өлшемі.

Отырғыштың биіктігі- аяқ басымен сирақтың ұзындығына өкшенің биіктігіне 1,5-2 см қосқанға сәйкес келуі тиіс қашықтық.

Мектептердің жабдықталуына қойылатын талаптар. Оқу бөлмелерін подвалда, цокольдық бөлмелерде орналастыруға болмайды. Оқу бөлмелерінің секциясы – 1,2-4 сыныптардың, сондай-ақ, 5 – 9 сыныптардың блоктары оңашаланған және басқа жастағы балалар тобы үшін өтпелі болмауы керек. Осылайша балаларды жасына байланысты бөлу іске асырылады. Орта және жоғары сынып оқушыларын оқыту класс-кабинеттік жүйе бойынша жүргізіледі, кабинеттердің саны жоғары сыныптардың санына байланысты анықталуы тиіс.

Тақырып №9. Тамақтану адекваттылығын тағамдық статусы бойынша гигиеналық бағалау.

Тамақтану гигиенасы - денсаулықты сақтау мен нығайту, әр түрлі аурулардың, оның ішінде тамақтанумен байланысты емес аурулардың да алдын алу мақсатымен, рационалды салауатты тамақтану және тағамдық азықтар мен тағамның залаласыздығын қамтамасыз ету мәселелеррін әзірлеумен айналысатын гигиена ғылымының саласы.

Тамақтану адамның негізгі биологиялық қажеттілігі.

Рациональды (латынша Ratіonalіs- саналы) тамақтану - ағзаға тағамның саны мен сапа жағынан қажеттілігін толық қамтамасыз етуге қабілетті, сөйтіп барлық қуат шығынының өтелуін, бүкіл физиологиялық қызметтерінің оптималды өтуін, ағзаның дұрыс өсуі мен дамуын, жұмысқа қабілеттілігін, қоршаған ортаның зиянды факторларына қарсылық күшін жоғары деңгейде қамтамасыз етуге, сондай-ақ, кәрілікті кешеуілдетуге және өмірін ұзартуға қабілетті ғылыми тұрғыдан негізделген тамақтану.

Тамақтанудағы дисбаланс дұрыс тамақтанбаумен байланысты спецификалық синдромдардың пайда болуына және онымен қоса этиологиясы басқа аурулардың - жүрек-тамыр, асқазан-ішек жолдарының, бауыр, бүйрек ауруларының - дамуына, зат алмасуының бұзылуына т.б. ертерек білінуіне және тез үдеуіне ықпал етеді.

Физиологиялық нормалар - нақты тамақтануды бағалаудың критериясы.

Негізгі алмасу - тыныштық жағдайында ағзаның негізгі өмірлік қызметтерін сақтауға, тыныс алуға, жүректің, бүйректің т.б. жұмысына кететін энергия шығыны.

Тағамның спецификалық-динамикалық әсері - тағамның әртүрлі құрам бөліктерінің - белоктардың, майлардың, көмірсулардың әсерінен энергия шығынының бірдей емес өсуі.

Дене жұмысына активтілік коэффициенті - бұл жалпы энергия шығынының негізгі алмасу мөлшеріне қатынасы.

Бюджеттік әдіс отбасының бюджетін және тамақтануға кететін шығынын зерттеу негізінде адамдардың тамақтануын шамамен бағалайды.

Анкеталық әдіс салмағын өлшеу және сұрау-салмағын өлшеу әдістері отбасының және жеке адамдардың тамақтануын гигиеналық тұрғыдан бағалау үшін қолданылады.

Салмағын өлшеу әдісі тағам дайындауға кететін азықтардың, одан шығатын қалдықтардың, дайын тағамдардың, тағам қалдықтарының салмағын өлшеуге содан соң салмағын ескеріп тәуліктік рациондағы энергиялық құндылығын және құрамындағы негізгі тағамдық заттарды есептеуге негізделген.

Сұрау-салмағын өлшеу әдісі анкеталық сұрауды және тағам дайындау кезінде азықтарды таразыға тартып өлшеуді қарастырады.

Тағам статусы - белгілі бір дәрежеде тамақтанудың құндылығын көрсететін адамның денсаулық жағдайының көрсеткіштері.

Тікелей калориметрия әдісі-калориметриялық камерада ағзадағы барлық жылу өнімін есепке алудан тұрады, бірақ камера құрылысының күрделілігі және онда көп тәжірибе жүргізуге мүмкіншілік жоқтығы бұл әдістің қолданылуын шектейді.

Жанама калориметрия әдісінің принципі тамақтық заттарды тотықтыруға кететін оттегінің саны бойынша энергияны анықтаудан тұрады (газ алмасу әдісі).

Құнды белоктар амин қышқылдық құрамы адам ағзасындағы белоктардың амин қышқылдық құрамына жақын және барлық алмастырылмайтын амин қышқылдарды қамтиды.

Құнды емес белоктар бір немесе бірнеше амин қышқылы болмайды немесе аз болуы мүмкін.

Реттелмейтін энергия шығынына негізгі алмасуға және тағамның спецификасына-динамикалық әсеріне кететін энергия шығындары жатады.

Реттелінетініне - барлық жұмыс түрін орындауға кететін энергия шығыны жатады

Дене жұмысына активтілік коэффициенті - бұл жалпы энергия шығынының негізгі алмасу мөлшеріне қатынасы.

Тамақтанудың құндылығын гигиеналық тұрғыдан бағалау жеке адамның немесе ұйымдастырылған ұжымның тағам рационының саны мен сапасы адекваттығын, оларға энергия мен тағамдық заттардың физиологиялық қажеттілігіне сәйкес келуін, балансталғандығын, тамақтану режимінің дұрыстығын, тағамдық азықтардың дұрыс таңдалып алынғандығын анықтаудан тұрады.