Өлшеу құрылғысының қателіктері.
Өлшеу қателігі-өлшенетін шаманың(нақты Хд) Х-нақты мәнінен Хм-өлшеу нәтижесінен ауытқу:
А=Х-ХИ(3,1)
3.1.формуладағы қателікті анықтау үшін, өлшенетін шама бірліктеріндегі бейнеленген көрсеткіштерді,өлшем бірліктері еселеніп кететін жағдайды, оны абсолютті өлшемдер ағаттығы деп атайды.Өлшемнің салыстырмалы қателігі-өлшенетін шаманың шынайы мәнінен ауытқуы:
8=А\хи
Өлшемнің кездейсоқ қателігі-(таңба және мән бойынша)бір кездейсоқ бір шаманың қайтадан өлшемі өзгеретін өлшеу қателіктері.Кездейсоқ қателік өзгеретін қарқынмен жүйесіз көрсетілген факторлармен анықталады.Кездейсоқ қателіктің мәні мен таңбасын анықтау мүмкін емес,қателіктер тәжірбие жүзінде бірдей жұмыс атқарады.Кездейсоқ қателік өлшеу нәтижесін шығара алмайды.Математикалық санақтың әдістері олардың өңдеуі үшін қайтадан өлшемдердің қатарының өткізуі және қолданумен кездейсоқ қателігі бар өлшенетін шаманың мәндерін анықтайды, бір өлшем үшін кішірек және кездейсоқ қателікпен анықталатын статистикалық өлшемдердің ұйымдарының жанында жұмыс істейтін факторлардың қарқыны қателіктің құрастыруына аз-кем ықпал етіп сипаттайтын шарттарды құрайды.Бұдан басқа қателік дөрекі және мүлт кетулерді орындайды.
Дөрекі шарт- күтілетін өлшеу қателіктерін айтарлықтай артық деп атайды. Дөрекі қателіктердің себептерімен өлшемдер және ықпал ететін шамалардың өлшеу құралы, шарттардың өзгеруі ақаулық бола алады.
Мүлт кету-осы шарттар үшін бұл қатардың өзге нәтижелерінен айырмашылығы болатын өлшемдер кіретін жеке өлшемнің қателігі.Мүлт кету кездейсоқ жеке қате болып табылады.Оның пайда болуы экспериментшінің бұрыс амалдарының салдары.Дөрекі қателіктер және мүлт кетулер экспериментальды мәліметтер жататын өңдеулерден әдетте шығарады.
Кездейсоқ қателіктердің жеке мәнін болжау мүмкін емес.Кездейсоқ қателіктердің ылғи бір шаманың қандай болса да өлшемдері жиынтық болып табылған заңдылыққа бағынады.Олар ықтималдылықтар және математикалық санақ метралогияда теориялары,әдістері арқылы суреттеледі. Өлшеу натижесі кездейсоқ қателіктерде болатын физикалық шаманы, сонымен бірге кездейсоқ қателікке оның мандері сияқты қарайды.
3.1Сурет.Өлшеу қателіктерінің классификациясы
Жүйелік қателік-тұрақты шаманың өлшеу заңдарын бірнеше рет өлшеу арқылы алады.Қателіктердің өзгерісін 3.3 суретте көруге болады.Жүйелік қателіктердің нақты мәнін анықталуы үшін оны қайталап есептеуді қажет етеді.Жүйелік қателіктерді анықтау мен баға беру,түзетуді енгізу нәтижеден шығарылады.
3.3Сурет.Кездейсоқ қателіктердің дефференциалды тарату заңдары
Әдісінің кемшілігі өлшеу ,қателігін құрайды. Өлщемдер әдісінің мерзімді кемшілігі инструменталды әдістің кемшілігі –өлшеу әдісінің қолданылатын өлшеу құралының мерзімді қателігі болып табылады.
Ықпал ететін шамалардан болатын қателік объектке әсердің салдары және(жылулық және ауа ағыны,магнитті,электр,гравитатциялық және атмосфералық қысым)сыртқы факторлардың өлшеу құралы.
Субъективті қателік-адамның жеке қасиеттерін орындайтын өлшемді қолданады.Жүйелі қателіктің әсері сипаты бойынша тұрақты және айнымалыға ұқсайды.
Тұрақты қателіктер өз мәнін қайтадан өлшеу барысында өзгертпейді.Бұл қателіктердің себептері,теріс бөліктеу немесе өлшеу құралдарын дәлелдеу,теріс қойып есептеу және тағы басқалары.
Айнымалы қателіктер-әр түрлі мәндерді қайта өлшемдерде қабылдай алады.Егер айнымалы қателікті қайтадан өлшемдері өсіп немесе кемісе,онда ол озық деп аталады.Айнымалы қателік қайтадан өлшемдерде мерзімді өзгере алады немесе күрделі заң бойынша.