13 Билет

1. Өлшеу жүйесі және қоюларының сызбасы, метрологиялық сипаттамасы.

Өлшеу жүйесі — өзара арасы байланыс каналымен жалғасқан өлшеу құралдары мен қосымша құрылғылар (өлшеулер, өлшеу аспаптары, өлшеу түрлендіргіштері) жиынтығы; өлшеу ақпаратының сигналын автоматты өндеуге, беруге және автоматты басқару жүйелерінде пайдалануға ыңғайлы түрінде шығару үшін қолданылады.

2. Сыйымдылықты түрлендіргіштерСыйымды өлшеу түрлендiргiштердiң жұмысында электродтардың, солардың бiрiне конденсатордың сыйымдылығының өзгерiсi сызықты немесе бұрыштық орын ауыстыру әсерінде қолданылады. 9.3-шi суретте негiзгi элементке жазық конденсаторлар болып табылған жиi қолданылатын сыйымды өлшеу түрлендiргiштер схемасы келтiрiлген. Егер аудан сызықты орын ауыстыруына пропорционал, сонымен бiрге (S = кхх ) холардың (9.3-шi сурет) түрлендiргiштiң схемасы үшiн осы сияқты, және S = срдың бұрыштық орын ауыстырулары ма?фср ), (9.3-шi сурет, д) түрлендiргiштiң схемасы үшiн

3. 

9.3-шi сурет. электродтар арасындағы қашықтықпен сызықты орын ауыстырулардың сыйымды түрлендiргiштерiнiң схемалары(а, б), сызықты (в, г) және аудандық электрондың өзгерісімен бұрыштық (д, е) орын ауыстыру.1-қозғалатын электрод; 2, 3-жылжымайтын электродтар; 4 - қозғалатын сектор (электрод ) ; 5, 6— жылжымайтын секторлар (электродтар). Сыйымды түрлендiргiштер -сызықты орын ауыстыруды өлшеу үшін пайдаланады, оның өлшемі 0,0001 мм- ден 1мм-ге дейін және бұрыштық орын ауыстыруы ±30°-қа дейiн қолданады. Өлшеу ауқымына және конструкциясына байланысты олар± (0,1—2) % аралығында қателiктерi болады.

3.Газ және сұйық түріндегі ортаның санын және шығынын өлшеу тәсілдері мен принциптері Сұйық саны мен газды ортаны олардың массасымен немесе көлемімен анықтайды. Сұйық саны немесе газды ортаның шығыны дегеніміз бірлік уақытқа қима каналы арқылы ағады.Орташа жаппай және орташа көлемді шығындар мына өрнекпен анықталады :

Мұндағы t2—t1 — уақыт интервалы, сұйық пен газдың қима арқылы ағып өткен массасы m немесе V көлеміСұйық саны мен газдың өлшеу құралы есептеуіш деп аталады.Медицинада және физиологияда шығын мен санды өлшеу жолымен адамның маңызды көрсеткіштерін анықтайды, мысалы қан айналу жүйесін, минуттық және систолалық (екпінді) қан көлемі, қан айналым жүйесін зерттеу кезінде жүрек және систолалық индекс пен басқа да көрсеткіштерді анықтайды. Сонымен қатар сұйық ортаның шығын өлшемі мен саны көптеген терапиялық аппараттарда және жасанды қан айналым аппараттарында қолданады. Шығынның өлшемі мен газдың көлемі адамның тыныс алу жүйесінде, сонымен бірге наркозды аппараттарда және жасанды жеңіл вентеляция аппараттарында кеңінен қолданылады.

14 Билет

1. Өлшеу тәсілінің кепілдігі. Өлшеу тәсілі – өлшеудің жүзеге асырылатын принципіне сәйкес өлшенетін мөлшер мен оның бірлігін салыстыруды қабылдау немесе қабылдаулар жиынтығы.

2. Индуктивті түрлендiргiштерИндукциялы түрлендiргiштердiң жұмысында орын ауыстыруларды оның элементтерiне немесе бұл элементтердiң деформациясының пайда болу әсеріндегі кейбiр магниттi жүйенiң индуктивтiлiгiнiң өзгерiсiн қолданылады.Орын ауыстыру индукциялы түрлендiргiштiң жұмысында, ферромагнитті магнит өткізгіші туралы орын ауыстырулардың әсерiнен ферромагниттi пластинасының магниттi шынжырының магниттi кедергiсiнiң өзгерiсiн қолданылады.

3. 

Сурет 9.4. Индукциялы түрлендiргiштердiң схемалары: 1 - орам; 2-ферромагниттi магнит өткiзгiшi; 3-ферромагниттi жылжымалы пластинасы; 4-ферромагниттi қозғалатын өзегi; 5 - екiншi орам; 6-жазық орам; 7-диэлектриялық пластина; 8-жылжымалы электр өткiзетiн пластина(жалауша ); 9- пермаллойдың нәзiк парағы

3. Дросселдік шығын өлшегіш Дросселдік шығын өлшегіш (14.1,а суретте) әр түрлі қысым датчигі және құбырда орналастырған дросселден тұрады. Дросселдегі ағынды өлшеу кезіндегі ағынды, құбырдың көлемінен көлденең қималар кіші болғандықтан, сұйықтың қозғалу жылдамдығы және газ ұлғаяды. Осыдан кейін анықталған энергия ағынының шығыны пайда болады, сондықтан кірісіндегі Pi қысымына карағанда Р2 статикалық қысымы шығысында тартылу құрылғысы аз болады. Дроссель арқылы ағып өтетін, орта туралы мәліметері бар, қысымның айырымы Р1 — Pi =АР, яғни оны қысым деңгейі деп атайды. Шығын өскен сайын кысым деңгейі де өседі. Дросселдегі қысым деңгейін әр түрлі қысым датчигі өлшейді. Сол себепті, бұл датчиктің «оң» камерасына көбірек Р1 беріледі, ал «сол» камерасына – аз Р2 қысым беріледі. Сигнал датчигі шешілетін тапсырмаға байланысты тіркеуге немесе есептейтін құрылғыға жіберіледі. Дросселдік шығын өлшегіштер сонымен бірге қысымның айнымалы деңгейінің шығын өлшегіштері деп те аталады.

14.1.Сурет. Дросселдік шығын өлшегіштердің сұлбалары : 1 — құбыр ;2— дроссель ; 3 — қысым айырымы датчигі ;4 — диафрагма ;5 — капилляр ;6— тор-сүзгі ;7 – тор - дроссель ; 8 — капиллярлардың пакетіДросселдік шығын өлшегіштермен шығынның өлшеу қателігі ± (2—5) %

№ 15 Емтихан билеті

1. Электрлік өлшеудің тәсілдері және принциптері.

2. Пьезоэлектрлі түрлендіргіштер.

3. Шығын өлшегіштің жылдамдықты күші.

1. Электрлік өлшеу құралдары және қағидаларыЭлектрикалық ұзындықты өлшеу құралы өлшеу техникасында үлкен роль атқарады. Сонымен қатар тек өлшеу құралы жайында ақпаратты ғана емес қиын медициналық өлшеу хабарламасы мен t -өлшемді сигнал жайында да хабарлама алуды қамтамасыз етеді. Бұның бәрі жоғарғы жылдамдық пен электрлік сигналдардың жай берілуін қадағалайды. 3.1 таблицада медициналық практикада қолданылатын электрикалық ұзындықтар жайында анықтама берілген. Электр өлшеуіш құралының құрылымы:

• Қимылына қарай (электромеханикалық, электрондық, термоэлектрондық) 3-ке бөлінеді.

• Өлшеу әдісне қарай (тура, тура дифференциалдық, тепе-теңдіктік, сонымен қатар статикалық, астатикалық, бағдарламалық тепе-теңдік) болып бөлінеді.

• Ұзындығына қарай (аналитикалық, цифрлық, аналогты-цифрлық) болып бөлінеді.

• Көрсетілімі бойынша; (көрсететiн, тіркейтін, соның iшiнде өздiгiнен жазатын және басып шығаратын) бөлінеді.

• электр шамасы бойынша: (амперметрлер, омметрлер, ваттметрлер, жиiлiк өлшегiштер және тағы басқалар).

2. Пьезоэлектриялық түрлендiргiштердiң пьезоэлектриялық эффекттiң қолдануында негiзделгенiнiң әсер, пьзокерамики бақылалатын (тұз кварц, турмалин, сегнетовая тағы басқалар) кейбiр кристаллдарда және текстуралар: барий титанаты, Цирконат - қорғасынның титанаты, барий титанаты қорғасындар тағы басқалар. Пьезоэлектриялық эффекттiң түзуiн мән пайда болуда электр тұрады олардың механикалық деформациясының жанында аталған материал жасалған пластиналары шегiнде зарядталатын. Пьезоэффект аударылатын болып табылады - электр өрiсiсiнiң ескертiлген пластиналарының қырларына қосымшада соңғы өз жуандығын өзгерте деформацияланады. Керi пьезоэлектриялық эффектiнiң мәнi пьезоэлектригiнен пластинасына электр өрiсiсiнiң оның механикалық деформациясын шақырылуға қабiлеттi қосымша болады.

9.5-шi сурет. Пьезоэлектриялық түрлендiргiштердiң схемалары: 1-пьезоэлектриялық пластина; 2 - мұқабалар (электродтар ); 3 - үлкен кiретiн кедергiмен күшейткiш

3. Техникада электірлік өлшемдерден кейін, маңыздылығы мен қолдану аймағына байланысты күш және орын ауыстыру өлшемдері екінші орында, олар температура, қысым, шығын, көлем, масса, жылдамдық, үдеу және т.б маңызды физикалық шамаларды өлшеуге арналған.Дәрігерлік тәжірибеде жүректің механикалық белсенділігі, тыныстың жүйесі, тамыр жүйесін зерттеу кезінде орын ауыстырулардың өлшемдері үшін арнайы құрылғылар қолданады.Орын ауыстырудың Өлшеу нысаны бойынша өлшенетін объект және өлшейтін құрылғы арасында механикалық байланыс бар немесе жоқ болса, онда ол байланыс контактілі не контактісіз болады, ал өлшеу принципі бойынша-электромеханикалық, электрофизикалық және спектрометриялыққа (толқындық ) бөлінеді. Дәрігерлік тәжірибеде орын ауыстырудың электромеханикалық өлшеу құралдарын қолданады.

№ 16 Емтихан билеті

1. Электрлік көлемі және олардың өлшеу туралы жалпы мағлұмат.

2. Механотронды, магнитті және шекті түрлендіргіштер.

3. Ротаметрлер.

1. Электрикалық ұзындықты өлшеу құралы өлшеу техникасында үлкен роль атқарады. Сонымен қатар тек өлшеу құралы жайында ақпаратты ғана емес қиын медициналық өлшеу хабарламасы мен t -өлшемді сигнал жайында да хабарлама алуды қамтамасыз етеді. Бұның бәрі жоғарғы жылдамдық пен электрлік сигналдардың жай берілуін қадағалайды. 3.1 таблицада медициналық практикада қолданылатын электрикалық ұзындықтар жайында анықтама берілген.

Электр өлшеуіш құралының құрылымы:

• Қимылына қарай (электромеханикалық, электрондық, термоэлектрондық) 3-ке бөлінеді.

• Өлшеу әдісне қарай (тура, тура дифференциалдық, тепе-теңдіктік, сонымен қатар статикалық, астатикалық, бағдарламалық тепе-теңдік) болып бөлінеді.

• Ұзындығына қарай (аналитикалық, цифрлық, аналогты-цифрлық) болып бөлінеді.

• Көрсетілімі бойынша; (көрсететiн, тіркейтін, соның iшiнде өздiгiнен жазатын және басып шығаратын) бөлінеді.

• электр шамасы бойынша: (амперметрлер, омметрлер, ваттметрлер, жиiлiк өлшегiштер және тағы басқалар).

2. Индукциялы түрлендiргiштердiң жұмысында орын ауыстыруларды оның элементтерiне немесе бұл элементтердiң деформациясының пайда болу әсеріндегі кейбiр магниттi жүйенiң индуктивтiлiгiнiң өзгерiсiн қолданылады.Орын ауыстыру индукциялы түрлендiргiштiң жұмысында, ферромагнитті магнит өткізгіші туралы орын ауыстырулардың әсерiнен ферромагниттi пластинасының магниттi шынжырының магниттi кедергiсiнiң өзгерiсiн қолданылады.

Сурет 9.4. Индукциялы түрлендiргiштердiң схемалары: 1 - орам; 2-ферромагниттi магнит өткiзгiшi; 3-ферромагниттi жылжымалы пластинасы; 4-ферромагниттi қозғалатын өзегi; 5 - екiншi орам; 6-жазық орам; 7-диэлектриялық пластина; 8-жылжымалы электр өткiзетiн пластина(жалауша ); 9- пермаллойдың нәзiк парағы

3. Ротаметр — прибор для определения объёмного расхода газа или жидкости в единицу времени. Ротаметр состоит из конической трубки, расходящейся вверх, внутри которой перемещается поплавок-индикатор. Измеряемый поток жидкости или газа проходит через трубку снизу вверх и поднимает поплавок. Чем выше поплавок, тем больше площадь вокруг него, через которую может течь поток. Поднявшись настолько, что сила тяжести F_G уравновешивает подъёмную силу F_r со стороны потока, поплавок останавливается. Таким образом, каждому положению поплавка соответствует определённый расход — определение этого соответствия называется градуировка (калибровка). Для отечественных ротаметров градуировка производится на заводе изготовителе по воздуху и воде при норм. условиях. Зарубежные ротаметры, например немецкой фирмы Krohne, как правило градуируются по параметрам измеряемой среды заказчика. Ротаметр часто используется для определения расхода агрессивных жидкостей.

№ 17 Емтихан билеті

1. Электромеханикалық өлшеу аспаптары.Электромеханикалық өлшегiш аспаптар- аналогты өлшеу құралы болып табылады. Олардың жұмысында тура өлшеу әдiсi қолданылады. Электромеханикалық өлшегiш аспаптардың қимылы – электр энергиясын жинап өлшеу құралына жіберу,ал механикалық түрінде құрылғыдағы қозғалыс элементтерін жинастырады. Электромеханикалық өлшегіш аспаптар (5.1 суретте) өлшеу тізбегі, өлшеу механизмі, есептеуіш құрылғыдан тұрады. Өлшеу тізбегі электрикалық өлшегіш –Х және сонымен қатар кейбір электрикалық ұзындық –У. Өлшем бірлігінің функционалдық байланысы- Х

5.1-шi сурет. Электромеханикалық өлшегiш аспаптың құрылымдық схема 1 –өлшеу тізбегі; 2-өлшеу механизмі; 3 - есептеуіш құрылғысы.

2.Күш және орын ауыстыру түрлендіргіштерінің медицинада қолданылуыТехникада электірлік өлшемдерден кейін, маңыздылығы мен қолдану аймағына байланысты күш және орын ауыстыру өлшемдері екінші орында, олар температура, қысым, шығын, көлем, масса, жылдамдық, үдеу және т.б маңызды физикалық шамаларды өлшеуге арналған. Дәрігерлік тәжірибеде жүректің механикалық белсенділігі, тыныстың жүйесі, тамыр жүйесін зерттеу кезінде орын ауыстырулардың өлшемдері үшін арнайы құрылғылар қолданады. Орын ауыстыруларды түрлендiргiштер және күш жоғарыда айтылғандай температураның өлшемi, қысым, шығын, көлем, масса және т.б әр түрлi аппараттарда және дәрiгерлiк тағайындау жүйелерiнде қолданады. . Олардан бұдан басқа сыртқы тыныс және жүректiң механикалық белсендiлiгiнiң процесстерiнiң зерттеу үшiн тiкелей қолдануға болады. Дәрiгерлiк тәжiрибедегi резистивтi түрлендiргiштер тыныстың жиiлiгiнiң өлшемi үшiн қолданады,ал түрлендiргiштер - жиiлiк және тыныстың тереңдiгi үшін пайдаланады. Олар (aneuton латынша - жеңiл) анемографтар деп атайды. Бұл түрлендiргiштер өте сезгiш болады, дегенмен погрешностью ± (5—10) % гистерезистiк статикалық мiнездемемен байланысты қателiктерге ие болады.

3. Электромагнитті шығын өлшегіштерЭлектромагнитті аспаптың әрекетінің ұстанымы магниттік өрістің әрекеттестігінде құралады және де жылжымайтын катушкамен өске магнитті өрістен тұрады

№ 18 Емтихан билеті

1. Аналогты электронды өлшегіш аспаптар және түрлендіргіштер. Аналогты электрондық өлшегiш аспаптар және түр өлшеу белгiлерiнiң өрнектеуi әр түрлi аналогты электрондық құрылғылар көмегiмен іске асырылатын өлшеу құралыболып табылады. Мұндай өлшеуіш құралдардың шығыс сигналы өлшелетiн шаманың үздiксiз функциясы болып табылады. Қоректену көзінің электр энергиясын қолдануы әр түрлi электрондық құрылғылардың өлшеу белгiлерiнiң өрнектелуi үшiн өлшеу құралдарының функционалдық мүмкiндiктерiн кеңейтедi және олардың метрологиялық мiнездемелерiнiң жоғары деңгейiн қамтамасыз етедi. Аналогты электрондық өлшегiш аспап: 1 - сезгiш элемент; 2 - әсер ететiн құрылым; 3 - шкапа; 4-индикатор элементi; 5 - индикатор элементiнiң бөлiгiнен турады.

3.Ультрадыбысты шығын өлшегіштер. Сұйықта және газды ортада ультра дыбысты таратуға ультра дыбысты шығын өлшегіштердің жұмысы әр түрлі құбылыстарды қолданылады. Ультра дыбысты шығын өлшегіштерде ультра дыбысты тербелістер тарату үшін әдетте пъезоэлектрлік түрлендіргіштер қолданылады. Бұл түрлендіргіштердің көмегімен электрлік сигналда ультра дыбысты түрлендіргіш іске асады. Допплерлі шығын өлшегіш әдетте екі пъезоэлектрлік түрлендіргішті болып келеді немесе бөлек-сәйкесті түрлендіргіш. Бұл түрлендіргіштердің өлшем өрісі және қабылдағышы ағын өсін кесіп өтеді. П түрлендіргіш, f0 жиілікпен электр гармониялық тербелістер генератормен қозады. Үздіксіз ультра дыбысты тербелістер біртекті емес ағынға шашырап жатады және олардан ішінара көрінеді, сондықтан ультра дыбысты тербелістердің қабылдағышына қатысты қозғалатын біртекті емес екінші ультра дыбыс шығару ретінде қарастыруға болады. Бұл тербелістердің қабылдағышы ретінде П2 пьезоэлектрлік түрлендіргіш қызмет етеді.

№ 19 Емтихан билеті

1. Сандық электронды өлшегіш аспаптар.

2. Электромагнитті шығарулар және оның сипаттамасы және бірліктері.

3. Спирометрлер және спирографтар.

Сандық электронды өлшегіш аспаптар. Сандық электрондық өлшегiш аспаптар - бұл кiретiн өлшенетiн электрлiк белгiге дискреттi электр шығу белгiсiне өзгертетiн және цифрлық қалыпта көрiнетiн өлшегiш аспаптар тiкелей қабылдау үшiн ыңғайлы. Сандық аспап кiруге берiлетiн сигнал қабылдануға қабiлеттi (аналогты ) үздiксiз шама болып табылады.

A B

5.6-шы сурет. ( a) цифрларға вольтметр және тұрақты ток болып табылады, Көпiрлік (b ) схемалары:1 - кiретiн құрылым; 2 - аналогтық-цифрлық түрлендiргiш; 3 - дешифратор; 4-цифрларға есептеу құрылғысы; 5 - басқару құрылғысы; 6-электрондық нөл-индикатор; 7 - тұрақты тоқтың қоректену көзi; R - белгiлi кедергiлердiң жиыны.

2. Электромагнитті шығарулар және оның сипаттамасы және бірліктері. Өлшеуіш ақпаратты алу үшін электромагнитті сәулеленудің оптикалық ауқымы маңызды рөл атқарады, оған спктрдің орта бөлігін жатқызады. Оптикалық ауқым толқын ұзындығы 0,01-ден 0,38 мкм дейінгі көрінбейтін ульракүлгін (УК) сәулеленуден құралған; көрінбейтін инфрақызыл (ИҚ) сәулеленудің ауқымы 0,78-ден 340 мкм және көрінетін (К) сәулеленудің жіңішке ауқымы 0,38-ден 0,78 мкм. Оптикалық сәулеленудің жартылай өткізгіш қабылдағышының жұмысында қолданатын ішкі фотоэффектің мәні жартылай өткізгіште еркін заряд тасымалдаушылардың пайда болуында. Жартылай өткізгіште арнайы зиянды қоспалардың бар болуы арқылы электрондар қоспалы деңгейден өткізгіш ауданға немесе валентті ауданнан қоспалы деңгейге өте алады.Оптикалақ сәулеленудің жылу қабылдағышының жұмыс кезінде кейбір денеде немесе сезімтал элементің өзінде сәулелену энергиясының жұтылуы болады, ол температураның өзгеруіне әкеледі фотоағын өлшеміне қызмет етеді. Оптикалық сәулеленудің термоэлектрлік қабылдағыштары. Оптикалық сәулеленудің қабылдағыштарында сезімтал элемент ретінде бір ізді жалғанған термоэлектрлік түрлендіргіш элемент немесе бірнеше ұқсас элементтер қолданылады, сонымен қатар элемент батареясы.

3.Спирометрлер және спирографтар. Спирометрлер (лат. spirare — дем алу, дем шығару+ грек. metreo — өлшеймін) – сыртқы (өкпе) тыныс алуды (өкпені желдету) өкпені өлшеу жолымен зерттеу құралы. Кеуде бұлшық етінің клеткасының қызметі нәтижесінде атмосферадағы ауа айналымы жеңіл (дем алуға) және кері (дем шығаруға) жүреді. Спирометрлер жабдықталған жүйемен өлшемдердің нәтижелерін тіркейтін спирографтар деп аталады. Өкпе көлемінен басқа спирометрлер (сәйкес әдістемелерді қолдану кезінде) өкпені желдетудің негізгі көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді, тыныс механикасын зерттеу және терапиялық әсерлердің нәтижелерін бағалау керек. Өлшенетін шамаға тәуелділігіне қарай волюмоспирометрлер (фр. volume — көлем) газдың көлемін өлшеу үшін және пневмотахометрлер немесе флоуспирометрлер (лат. Fluor — ағым), көлемді газдың шығынын өлшеуге арналған (көлемді жылдамдық) интегралдау жолымен газ көлемі анықталуы мүмкін.

№ 20 Емтихан билеті

1. Медициналық электрөлшегіш аспаптар.

2. Оптикалық шығаруларды қабылдағыштар.

3. Плетизмографтар.

Медициналық электрөлшегіш аспаптар. Медициналық электр өлшеуiш құралдар - бұл өлшеуіш құрылғысы, биоэлектр процесстерiнiң пайда болуындағы электр потенциалдарының (биопотенциалдар ) тiркелуi үшiн қолайлы құрылымдар.

Бұл құралдар көмегiмен алынатын өлшеулiк ақпараттар үлкен диагностикалық мәндi береді.Қазiргi диагностика жүрек ауруларының биопотенциалдық өзгерiстерiнiң талдауында үлкен дәрежеде негiзделедi (грек Kardia – жүрек; grapho - жазамын) оны- электрокардиография зерттейді.Ми биопотенциалдарының өзгерiстерiн - электроэнцефалография (грек enkephalosтер - ми), бұлшық еттер - электромиография (грек mys— бұлшық еттер) зерттейді. Медициналық электр өлшеуiш құралдардың шығыс сигналының өзгеруінің белгісі специализорланған диаграммалық таспаға немесе аналогты цифрлы осциллограф түрiнде жазылады.Көп медициналық электр өлшеуiш құралдары микропроцессорлар немесе құралдардың мүмкiндiгiн айтарлықтай кеңейтетiн компьютерге қосуымен қамтамасыз етілген.

2.Оптикалық шығаруларды қабылдағыштар. Ішкі фотоэффктке негізделген оптикалық сәулеленудің қабылдағышы. Оптикалық сәулеленудің жартылай өткізгіш қабылдағышының жұмысында қолданатын ішкі фотоэффектің мәні жартылай өткізгіште еркін заряд тасымалдаушылардың пайда болуында. Жартылай өткізгіште арнайы зиянды қоспалардың бар болуы арқылы электрондар қоспалы деңгейден өткізгіш ауданға немесе валентті ауданнан қоспалы деңгейге өте алады. Фоторезисторлар – оптикалық сәулеленудің жартылайөткізгіш қабылдағыштары, ағынның әсерінен ішкі фотоэффект салдарынан электрлік қарсылық өзгереді. Фоторезисторларды меншiктi және қоспа өткiзу қабiлетi бар жартылай өткiзгiштерден әзiрлейдi. Фоторезистор материалы ретінде селен, күкiрттi талли, күкiрттi қорғасын, күкiрттi висмут, күкiрттi кадми тағы басқа жартылай өткiзгiштер қолданады. Конструктивті фоторезисторлар ретінде изоляциялы пластинаға түсірілген жарықсезгіш жартылай өткізгіштің жіңішке қабаты пайдаланылады. Температура артқанда фоторезисторлардың қарсылығы азаяды, оны өлшегіш техниканың құралдарында ескеру керек. Фотодиодтар – ішкі фотоэффктке негізделген оптикалық сәулеленудің жартылай өткізгіш қабылдағышы, р—n- өткелінің бір жақты өткізгіштігі қолданылған, оптикалық сәулелеу кезінде фото-ЭДС немесе қорек көзі бар болғанда кері токтың мәнінің өзгеруіне әкеледі. Фототранзисторлар- ішкі фотоэффктке негізделген оптикалық сәулеленудің жартылай өткізгіш қабылдағышы, екі р—n- өткелі бар, оның біреуі фототокты арттыруға арналған.