Айнымалылар типі айнымалылар тізімінен кейін (:)арқылы көрсетіледі ( : ). Сандық айнымалыларды әр түрлі беруге болады, олардың түрлеріне қарай (бүтін, нақты)

Бүтін тип
Byte	0…255	1 байт белгісіз
Word	0 ... 65535	2 байт белгісіз
ShortInt	-128…127	1 байт белгімен
Integer	-32768 ...32767	2 байт белгімен
Longint	-2147483648 ... 2147483647	4байт белгімен
Нақты тип
Single	7-8 значащих цифр -1.510-45 ... 3.410-48	4 байт
Real	11-12 значащих цифр -2.910-39 ... 2.910-38	6 байт
Double	15-16 значащих цифр -5.010-324 ... 1.710-308	8 байт
Extended	19-20 значащих цифр -1.910-4951 ... 1.910-4932	10 байт

Мәліметтерді енгізу шығару операторлары

Паскаль тілінде енгізу, шығару операторлары процедура болып анықталады. Енгізу операторы есеп шығаруға қажетті берілген мәліметтерді пернелерден немесе дискідегі файлдан программаға енгізу үшін қолданылады. Ол үшін мына операторлар пайдаланылады:

Read (<айнымалылар тізімі>);

Readln (<айнымалылар тізімі>);

Read оператор аты «оқу» дегенді білдіреді

Readln «қатарды оқу» дегенді білдіреді

Шығару операторлары есептің нәтижесін экранға немесе файлға басып алу үшін қолданылады. Бұл операторлардың жазылу форматы :

Write(<айнымалылар, тұрақтылар, арифметикалық өрнектер>);

Writeln(<айнымалылар, тұрақтылар, арифметикалық өрнектер >);

Мысалы, Write(2+У, Х); Writeln (‘A=’, а); Write(а, с);

Бүтін санды арифметикалық операция:

Операция	Қойылуы	Жазылу жолы	Қолданылатын айнымалылар типі	Нәтижелер тип
div	а / в бөлгендегі есептеуі	C:=a div b;	бүтін	бүтін
mod	а / в бөлгендегі қалдықты есептеуі	D:=a mod b;	бүтін	бүтін

Мысалы, Y := 25 div 3; (айнымалы Y 8 меншіктейді), Y := - 25 div 4; (айнымалы Y меншіктейді -6), Y := 13 mod 3; (айнымалыY меншіктейді 1), Y := 13 mod 4; (айнымалы У меншіктейді 1).

Сандық айнымалыларды түрлендіру функциясы

Функция	Қойылуы	Аргумент типі	Функция типі
trunc(x)	Санның бүтін бөлігін есептеу	Нақты Бүтін	Бүтін
int(x)	Нақты санның О ге ұмтылғандағы мәні	Нақты	Нақты
round(x)	Санды дөңгелектеу	Нақты Бүтін	Бүтін
Frac(x)	Санның бөлшегі	Бүтін	Нақты

Мысалы:

Y:=trunc(13.999); (айнымалы Y меншіктейді 13), Y:=trunc(13.111); (айнымалы Y меншіктейді 13).

Y:=round(3.145); (айнымалы Y меншіктейді 3), Y:=round(23.5); (айнымалы Y меншіктейді 24), Y:=round(-12.5); (айнымалы Y меншіктейді -13).

Y:=int(2.7) (айнымалы Y меншіктейді 2), Y:=int(-32.3) (айнымалы Y -32).

Сандық айнымалылардан басқа символды және логикалық айнымалылар қолданылады. Символды айнымалылар CHAR операторымен жазылады және берілгендердің типі жазылады. CHAR типті айнымалы бір байт орын алады.

Логикалық айнымалылар (тип Boolean) – бұл айнымалы, екі мәнді қабылдайды ақиқат - true (1) немесе жалған - false (0).

Логикалық операциялар	Атаулары
=	Тең
<>	Тең емес
And	Логикалық және (логикалық көбейту, конъюнкция)
Or	Логикалық немесе (логикалық қосу, дизъюнкция)
Xor	Логикалық немесе (нәтиже 1, )
Not	Логикалық НЕ

Реттелген айнымалы шамалармен жұмыс жасайтын функциялар:

Функция аты	Қойылымы	Аргумент типі	Функция типі
Pred(x)	Алдыңғыэлементтің мәнін табу
Succ(x)	Келесі элементтің мәнін табу
Ord(x)	Саналатын тип мәнінің реттік нөмірін анықтау	Саналатын тип	integer
Chr(x)	Реттік нөмірі арқылы символды анықтау	integer	CHAR

Программалар мысалдары:

Функцияның мәнін табу үшін қажет айнымалыларды атаңыз, y=x2.	Var x:real, y:real;
Дөңгелектің ауданын есептеудегі қажет айнымалыларды ата.	Var r1,r2,s:real;
Паскаль тілінде жаз : Y=-2,7x3+0,23x2-1,4	Y:=-2.7*x*x*x+0.23*x*x-1.4
Бөліндіден қалған қалдықты және екі санның бөліндісінің дөңгелектенген нәтижесін табу:	Var a,b,c,d:integer; Begin Writeln(‘Екі бүтін сан енгіз’); Readln(a,b); с:= a div b; d:= a mod b; Writeln(‘дөңгелектенген нөтиже - ’, c ); Writeln(‘бөліндіден қалған қалдық - ’,d); Readln; end.
Функция мәнін есептеңіз:	Var Y,x:integer; Begin Write(‘x=’); Readln(x); Y:=5*x*x+9*x+12; Writeln(‘Y=’,Y); End.
Шеңбер радиусы R (l=2πR) болса, l шеңберінің ұзындығын табыңыз	Const π=3.14; Var R:integer; L:Real; Begin Write(‘R =’); Readln(R); L:= 2*π*R; Writeln(‘L =’, L); End.