31. Экожүйелер өнімділігі (біріншілік және екіншілік)

Экожүйелердегі органикалық заттың жасалу жылдамдығын-биологиялық өнімділік деп атайды.

Бірінші реттік өнімділік деп, бірінші реттік өндірушілердің биомассасының түзілу жылдамдығын атайды.Бұл маңызды көрсеткіш. Себебі, ол экожүйенің биотикалық компоненті арқылы өтетін жалпы энергия ағынын, яғни экожүйеде мүмкін болатын тірі ағзалардың санын анықтайды.

Өсімдіктердің энергияны жинау жылдамдығын жалпы бірінші реттік өнім деп атайды.

Гетеротрофты ағзалардың органикалық заттарды жинау жылдамдығын екінші реттік өнім деп атайды.

32. Экожүйенің табиғи дамуы (1-лік және 2-лік сукцессия)

Бір территориядағы антропогенді және табиғи факторлар әсерінен бір биоценоздың екінші бір биоценозбен алмасу процесі сукцессия деп аталады.Біріншілік және екіншілік сукцессияларды ажыратады.

Біріншілік сукцессия — бұл ретте қауымдастықтар таза, өлі субстартта орналасады.

Екіншілік сукцессия — бір қауымдастықтың сол ортаға бейімделген екінші бір қауымдастықпен алмасуы.

33. Экожүйелердің біртұтастылығы мен тұрақтылығы. Табиғи экожүйелер тұрақтылығының негізгі көрсеткіштері мен критерийлері.

Экожүйе- зат, энергия, және ақпараттар алмасу нәтижесінде біртұтас ретінде тіршілік ететін кез келген өзара әрекеттесуші тірі ағзалар мен қоршаған орта жағдайларының жиынтығы.

34. Биосфера және оның тұрақтылығы.

Алғаш рет “Биосфера” терминін 1803 жылы Жан-Батист Ламарк өзінің Гидрогеология туралы еңбегінде Жер бетіндегі тірі заттар қауымдастығын белгілеу үшін қолданды. Кейін термин ұмыт болды.

Биосфера – грек тілінен аударғанда “биос” – тіршілік және “сфера” – шар, “тіршілік аймағы” мағынасында.

1875 жылы терминге жаңадан өмір берген Вена университетінің профессоры, геолог Эдуард Зюсс болды.

Биосфера терминін кейін 1914 жылы В.И. Вернадский өзінің Жер қыртысындағы рубидийдің тарихы туралы мақаласында қолданды.

1926 жылы академик В.И. Верндаский өзінің “Биосфера” атты классикалық еңбегін басып шығарды.

35. Биосфера концепциясының қалыптасуы, биосфера эволюциясы. В.И.Вернадскийдің Ноосфера және Биосфера туралы ілімдері.

В.И. Вернадский бойынша биосфера Жер шарының уникалды геологиялық қабықшасы, геохимиялық және энергетикалық ауысымдар тірі ағзалардың суммарлық белсенділігімен айқындалатын жердің ғаламдық күрделі жүйесі болып табылады.

В.И. Вернадский биосферада әр алуан, бірақ геологиялық тығыз байланысқан 7 типті заттарды бөліп қарастырды:

1. Тірі зат – Жерде мекендейтін барлық тірі ағзалардың жиынтығы.

2. Биогенді зат – тірі ағзалардың тіршілік әрекеті негізінде түзілген геологиялық жыныстар: тас көмір, әктас және т.б.

3. Косты зат – тірі заттың қатысынсыз түзілетін заттар қауымдастығы, мысалы, жанартау атқылағанда түзілетін тау жыныстары.

4. Биокосты зат – костты процестер және тірі ағзалардың бірлесе атқарған іс- әрекеттері нәтижесінде түзілетін заттар (топырақ).

5. Радиоактивті заттар - өздігінен сәулеленетін және радиактивті сәуле шығару қабілеті бар заттар және олардың изотоптары, мысалы, уран, торий, стронций және т.б.

6.Шашыраңқы атомдар – гелий, сутегі, оттегі атомдары.

7. Космостық табиғаты бар заттар – метеориттер мен космостық шаң-тозаң.

Биосфераның орташа қалыңдығы 12-17 км-ге тең болса, максималды қалыңдығы – 33-36 км-ден аспайды. Бұл шектеулер шартты болып келеді.

Қоршаған ортаның және қоғамның дамуы біртұтас процеске айналған. Биосфераның келешектегі геологиялық кезеңін – ноосфера деп атайды. Ноосфера кезінде адамның саналы іс-әрекеті табиғаттағы басым бағыттаушы күш болып табылады.

В.И. Вернадский ноосфера туралы ой-пікірлерін тек өмірінің соңына қарай қарастырған болатын. Оның ойы бойынша қоғамның табиғат жағдайларын ескере отрыпы дамуы үшін арнайы құрылымдық ұйымдар мен комиссиялардың құрылуы қажет. В.И.Вернадскийдің “Ғылыми ой – планеталық құбылыс” атты еңбегінде ноосфераны қалыптастыру үшін нақты жағдайлар қатары келтірілген:

• Адам Жердің барлық аудандарында орналасу керек;

• Мемлекеттер арасында ақпараттармен алмасу құралдарын алмастыру;

• Мемлекеттре арасындағы саяси байланыстарды нығайту;

• Адам өзінің геологиялық іс-әрекетін өзге әрекеттерге қарағанда жоғары қою керек;

• Биосфера шектерін кеңейтіп, ғарыштық кеңістікті игеру;

• Энергияның жаңа көздерін ашу;

• Әр дінге және нәсілге жататын адамдардың арасында теңдіктің орнауы;

• Ішкі және сыртқы саяси сұрақтарды шешуде қоғамның ролінің басым болуы;

• Қоғам өмірінде соғыстарды болдырмау;

• Ғылыми ойдың тар шеңбердең шығуы;

• Халықтық білім берудің ойластырылған жүйесін қалыптастыру.