1. Экологияның ғылым ретіндегі анықтамасы. Экологияның мақсаты, объектілері, есептері және әдістері.

«Экология» терминін алғаш ғылымда 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель өзінің «Ағзалардың жалпы морфологиясы» атты енбегінде көрсеткен. «Экология» термині грек тілінен аударғанда oikos – үй, тұрақ; logos – ғылым мағынасында.

Экология, бұл – жалпы барлық тірі ағзалардың өзара қарым – қатынасы және олардың қоршаған ортамен қарым – қатынасын зерттейтін ғылым болып табылады.

Экология саласының мақсаты – адам денсаулығына және өміріне қолайлы болып келетін қоршаған ортаны қалыптастыру.

Экология есептері:

• Экологиялық жүйелердің барлық деңгейлерінің тұрақтылығын бағалаудағы теориялар мен әдістерді жасау;

• Даралар экологиясының, популяциялар экологиясының, бірлестіктер экологиясының, ғаламдық экологияның мәселелерін зерттеу. Қоршаған ортаға тірі биотаның әсерін реттейтін биоалуандылық мәселелерін қарастыру;

• Табиғи және антропогенді сипаттағы факторлар әсерінен туындаған биосферадағы өзгерістерге зерттеу жүргізіп, баға беру. Мүмкін болатын өзгерістерге болжау жасау. Сол өзгерістер нәтижесінде туындайтын экологиялық салдарға баға беру;

• Табиғат ресурстарының жағдайы мен динамикасына сапалы баға беру, оларды пайдаланудың экологиялық салдарын ашу;

• Қоршаған орта сапасын басқаратын әдістерді жаңартып шығару;

• Адамзат қауымында экологиялық ойлау саласын жақсарту, экологиялық этика мен мораль нормаларын қалыптастыру.

• Қоғам мен мемлекеттің экологиялық қауіпсіз тұрақты дамуы үшін экономикалық, әлеуметтік және т.б мәселелерді жақсарту.

Әдістері:

1. Дала әдістері. Табиғи жағдайда өмір сүріп жатқан популяцияның дамуы мен өміріне нақты әсер ететін барлық экологиялық факторлар кешенін зертеуге ыңғайлы әдіс болып табылады. Оған келесілер жатады:

• қоршаған орта жағдайын бағалау және тіркеу әдістері. Мысалы, метеоролгиялық бақылаулар, мониторинг және т.б.

• Ағзаларды санау әдістері. Бұл әдісті көбіне өсімдіктер және жануарлар экологиясында пайдаланады. Популяциядағы даралар динамикасын зерттеу үшін ең тиімді әдістердің бірі.

• биомасса және өсімдіктер мен жануарлар өнімділігін бағалау әдістері. Биомасса – тұратын жерінің ауданына немесе көлеміне сай келетін бір түрге жататын даралардың немесе барлық биоценоздың жалпы массасы. Биологиялық өнімділік – аудан бірлігіне шаққандағы уақыт бірлігінде түзілетін ағзалар биомассасының өсімі.

2. Тәжірибелік әдістер. Зертханалық жағдайда тірі ағзаға қоршаған ортаның жеке факторларының әсерін зерттеуге мүмкіндік туғызады.

3. Математикалық модельдеу және экологиялық болжау әдістері. Антропогендік факторлар әсеріне және климаттық өзгерістер әсеріне тәуелді экожүйелердің дамуын болжауға мүмкіндік жасайды.

2. Экологиялық білімнің қысқаша даму тарихы

Экологиялық білімнің қалыптасу тарихында негізгі үш кезеңді бөліп қарауға болады:

• Бірінші кезең - ХІХ ғасырдың 60-шы жылдарына дейін. Экологияның ғылым ретіндегі пайда болуы және қалыптасуы: тірі ағзалардың қоршаған отамен қарым-қатынасы туралы мәліметтерді жинап, оларды алғаш рет ғылыми тұрғыда топтастыру.

А.Реомюр, А.Трамбле, Ж.Бюффон, К.Линней, С.П.Крашенников, К.Ф.Рулье және т.б.

• Екінші кезең – ХІХ ғасырдың 60-шы жылдарынан бастап ХХ ғасырдың 50- ші жылдарына дейінгі аралық. Экологияның жеке білім саласы ретінде қалыптасуы.

Бұл ретте экология негізінің дамуына Ч.Дарвиннің еңбекетрі маңызды роль атқарды. «Табиғи

сұрыпталу жолмен түрлердің шығуы немесе тіршілік үшін күресте мықты түрлердің сақталуы»

атты еңбегі ерекше орынға ие. Осы ретте 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель Дарвин

еңбегін жалғастырып экологияны биологиядан бөлек салаға алып шығады.

В.И.Вернадский, В.Шелфорд, Ч.Эльтон, К.Раункиер, А.Тенсли, В.Н.Сукачев, Г.Г.Гаузе.

• Үшінші кезең – ХХ ғысырдың 50-ші жылдарынан бастап қазіргі күнге дейін. Экологияның кешенді ғылымға айналуы: оның құрамына биоэкология, география, геология, химия, физика әлеуметтану, мәдениет теориялары, саясаттану, медицина, қоршаған орта туралы ғылымдардың бөлімдері кіреді.

Ю.Одум, Ю.А. Израэль, Н.Н. Моисеев, В.И.Данилов-Данильян, Дж.М. Андерсен, А. Швейцер.