5. Уақытша тістем кезінде балалардың тіс қатарларының трансверсальды және сагиттальды мөлшерлерін анқытау.

З.И. Долгополова (1973) жоғарғы және төменгі жақ тіс қатарларының енін (трансверзальды жазықтықта) бүйір күрек тіс, сүйір тіс, бірінші және екінші молярлардың арасынан өлшеуді ұсынды. Өлшеу нүктелері бүйір күрек тістің кесу қырының ортасы, сүйір тістерде – төмпешіктердің шыңы, бірінші және екінші молярларда – шайнау беттерінде, көлденең және тік жүлгенің қосылған жерінің алдыңғы шұңқырында. Диагностикалық мүсінде алынған нәтижелерді 5 және 6 кестелерде берілген нормамен салыстырады.

5 кесте

Уақытша тістем кезінде жоғарғы жақтың тіс қатарының трансверсальды мөлшерлерінің орташа шамасы

Жасы	уақытша тістемде тіс қатарының ені (мм):
	бүйір күрек тіс	сүйір тіс	бірінші моляр	екінші моляр
3 жас	17,6±0,2	26,4±0,3	26,4±0,2	40,8±0,2
4 жас	17,6±0,2	27,2±0,2	36,6±0,3	41,0±0,3
5 жас	18,1±0,2	27,1±0,2	35,5±0,2	41,0±0,2
6 жас	18,8±0,2	27,9±0,2	35,3±0,2	40,4±0,2

6 кесте

Уақытша тістем кезінде төменгі жақтың тіс қатарының трансверсальды мөлшерлерінің орташа шамасы

Жасы	уақытша тістемде тіс қатарының ені (мм):
	бүйір күрек тіс	бүйір күрек тіс	бүйір күрек тіс	бүйір күрек тіс
3 жас	13,3±0,14	21,1±0,2	29,8±0,2	35,6±0,2
4 жас	13,4±0,14	21,4±0,2	30,6±0,2	36,2±0,3
5 жас	13,8±0,21	21,7±0,2	30,2±0,2	36,1±0,2
6 жас	14,6±0,17	22,7±0,2	30,5±0,2	36,2±0,2

Уақытша тістем кезінде тіс қатарының ұзындығын (сагиттальды жазықтық) уақытша орталық күрек тістердің қосылған жерінен вестибулярлы бетінен уақытша екінші молярлардың дистальды шетін қосатын сызыққа дейін өлшейді. Диагностикалық мүсінде алынған нәтижелерді 7 кестеде берілген нормамен салыстырады.

7 кесте

Ауқытша тістем кезіндегі тіс қатарының сагиттальды мөлшерінің орта шамасы

Жасы	Уақытша тістем кезіндегі тіс қатарының ұзындығы ( мм):
	жоғарғы жақта	төменгі жақта
3 жас	30,0±0,2	26,2±0,2
4 жас	30,4±0,2	27,0±0,2
5 жас	30,2±0,2	26,6±0,2
6 жас	30,5±0,1	26,5±0,1

6. Жақтардың апикальды негізінің мөлшерін анықтау

Ортогнатиялық тістем кезінде тіс қатарлары мен оның апикальды негізінің арасындағы байланысты H. Howes анықтады.

Нормада әр жақтың 12 тұрақты тісінің сауыттарының Мd мөлшерінің қосындысына байланысты жоғарғы жақтың апикальды негізінің ені 44%, төменгі жақта – 43% құрайды. Н.Г. Снагина апикальды негіздің енін келесі формулалар арқылы есепеуді ұсынды:

жоғарғы жақ	жоғарғы жақ тістерінің ∑ 12 × 44 = --------------------------------------------- ; 100
төменгі жақ	төменгі жақ тістерінің ∑ 12 × 43 = --------------------------------------------- . 100

Трансверзальды бағытта апикальды негіздің енін келесі нүктелер арқылы анықтайды: жоғарғы жақта – сүйір тіс шұңқырының ең терең нүктелерінде, сүйір тіс пен премолярлардың түбірлерінің үстінде; төменгі жақта – сүйір тіс мен премолярдың арасындағы тісаралық емізікшенің шыңынан 8 мм төмен өтпелі қатпарға.

Апикальды негіздің тарылуының екі дәрежесі бар (Снагина Н.Г., 1965ж.):

жоғарғы жақта – I дәреже – от 42 до 39%,

II дәреже – от 39 до 32%;

төменгі жақта – I дәреже – от 41 до 38%,

II дәреже – от 38 до 34%.

Н.Г. Снагина бойынша апикальды негіздің ұзындығы келесі формулалармен анқыталады:

жоғарғы жақ	жоғарғы жақ тістерінің ∑ 12 × 39 = --------------------------------------------- ; 100
төменгі жақ	төменгі жақ тістерінің ∑ 12 × 40 = --------------------------------------------- . 100

Сагиттальды бағытта апикальды негіздің ұзындығын келесі нүктелер бойынша анықтайды: жоғарғы жақта –таңдайдағы күрек тістік емізікшенің шыңынан; төменгі жақта – төменгі орталық күрек тістердің түйіскен жерінен жоғарғы немесе сәйкесінше төменгі бірінші тұрақты молярларының дистальды шеттерін қосатын сызыққа дейін өлшейді. Апикальды негіздің нормасын сол сияқты 8 кестеден табады.

8 кесте

Тұрақты 12 тістердің сауыттарының Мd мөлшерінің қосындысына байланысты апикальды негіздің ені мен ұзындығының орташа шамасы

12 тістің Мd мөлшерінің қосындысы (мм)	Жоғарғы тіс қатарының апикальды негізі (мм)		Төменгі тіс қатарының апикальды негізі (мм)
	ені	ұзындығы	ені	ұзындығы
79	34,76	30,81	33,97	31,60
80	35,20	31,20	34,40	32,0
81	35,64	31,59	34,83	32,40
82	36,08	31,98	35,26	32,80
83	36,52	32,37	35,69	33,20
84	36,96	32,72	36,12	33,60
85	37,40	33,15	36,55	34,0
86	37,84	33,54	36,98	34,40
87	38,28	33,93	37,41	34,80
88	38,72	34,32	37,84	35,20
89	39,16	34,71	38,27	35,60
90	39,60	35,10	38,70	36,0
91	40,04	35,49	39,13	36,40
92	40,49	35,88	39,56	36,80
93	40,92	36,66	39,99	37,20
94	41,36	36,92	40,62	37,60
95	41,80	37,05	40,85	38,0
96	42,24	37,44	41,28	38,40
97	42,68	37,83	41,71	38,80
98	43,12	38,22	42,14	39,20
99	43,56	38,61	42,57	39,60
100	44,0	39,0	43,0	40,0
101	44,44	39,39	43,43	40,40
102	44,88	39,78	43,86	40,80
103	45,32	40,17	44,29	41,20
104	45,76	40,56	44,72	41,60
105	36,20	40,95	45,15	42,0
106	46,64	41,34	45,58	42,40
107	47,08	41,73	46,01	42,80
108	47,52	42,12	46,44	43,20
109	47,98	42,52	46,87	43,60
110	48,40	42,90	47,30	44,0
111	48,81	43,29	47,73	44,40
112	29,28	43,68	48,16	44,80
113	49,72	44,07	49,59	45,20
114	50,16	44,46	39,02	45,50
115	50,60	44,85	46,0	44,85
116	51,04	45,24	49,88	46,40

Ескерту: апикальды негіздің ені мен ұзындығы H. Howes индекстері бойынша есептелген

Мысалы: жоғарғы жақтың тістерің ∑ Мd 12 = 106 мм, төменгі жақ тістерінің ∑ Мd 12 = 98 мм. Жақтардың диагностикалық мүсіндері бойынша апикальды негіздің ені жоғарғы жақта – 40,05 мм, төменгі жақта – 42,0 мм. Жоғарғы жақтың апикальды негізінің ұзындығы – 42,80 мм, төменгі жақта – 36,0 мм. Норамны есептейді (немесе кестеден алады): жоғарғы жақта апикальды негіздің ені – 46,64 мм, төменгі жақта – 42,14 мм; жоғарғы жақтың апикальды негізінің ұзындығы – 41,34 мм, төменгі жақта – 39,20 мм.

Өлшеуден алынған нәтижелерден норманы азайтады: апикальды негіздің еніа – жоғарғы жақта 40,05 мм – 46,64 мм = –6,59 мм, төменгі жақта 42,0 мм – 42,0 мм = 0; апикальды негіздің ені – 43,80 мм – 41,34 мм = +2,46 мм, сәйкесінше 36,0 мм – 39,20 мм = –3,20 мм . Қорытындыласақ жоғарғы жақтың апикальды негізінің тарылуы бар 6,50 мм жуық (37%, II дәреже), жоғарғы жақтың апикальды негізінің ұзаруы бар 2,50 мм жуық және төменгі жақ апикальды негізінің қысқаруы бар 3,0 мм жуық.