2.21. Шойынның термиялық өңдеуi

Құрылымдарға байланысты шойындардың келесi сыныптары танып бiледi: феррит, феррит - перлит, перлит және перлит - цементитi. Өнеркәсiптерде феррит - перлит және перлит класстарын шойындарды қолданылады.

Шойындардың келесi түрлерi сонымен бiрге танып бiледi: және арнайы қоспаланған шойын қақталатын берiктiгi жоғары түрлендiрiлген боз, ақ.

Сұр шойындар әрiптермен СШ, берiктiгi жоғары – БЖ белгіленеді. СШ алғашқы екi цифр әрiп СШ кейiн созылуға берiктiк шектерiн көрсетедi, екiншi екi цифр - айналмаға берiктiк шегi. Пайыздардағы салыстырмалы ұзарттарды екiншi екi цифрдың БЖ кейiн белгi қояды. Шойынның механикалық қасиеттерiн жоғарылатулар үшiн қыздыру өңдеуiнiң келесi түрлерiн қолданылады: күйдiру, нормалау, шынықтыру және босату.

Қыздыру өңдеуiне шойындардың түгелдей дерлiк түрлерiне душар болады, және берiктiгi жоғары қақталатын әсiресе боз.

Төмен температуралы күйдiру 2 ден 8 сағ. аралығындағы сууды 500-550^оC шыдаммен температураның жанында орындайды 150-200^оC, содан соң ауадағы температураға дейiн сағатына жылдамдықпен 20- 30^оC - өндiрiп алады.

Iшкi кернеулердi алу үшiн, табиғи қартаюды алмастырады қолданылады.

Жоғары температуралы күйдiру пеш ағымында 4- сағатқа дейiн және суу 950-1000^оС қолданылады шыдаммен температураның жанында өткiзедi. Шойынның өңделетiндiгiнiң жоғарылатуы, оның қаттылығының төмендеуi үшiн қолданылады, ұзақ шыдамның жанында - созылымды шойынды алу үшiн (ауадағы 820 - 900^оC келесi суумен температураға дейiн қыздыруы) нормалау тұрақты тоздырғыштың жоғарылатуы және шойынның берiктiгi үшiн қолданылады.

Шойынның шынықтыруы кәдiмгi, изотермиялық пештердегiмен немесе жоғары жиiлiктi токтермен қыздыру бола алады. 830-900^оC ке дейiн қыздырады. Сууды изотермиялық шынықтырудың жанында ваннада ерiтiлмелi өндiрiп алады құюмен 200- 400 ^оC ке дейiн қыздырылған.

Бұйымдарды майда шынықтырудың жанында 830-870^оC ке дейiн, суда шынықтырудың жанында – 800- 820 ^оC қае дейiн қыздырады.

Шынықтыру қаттылықтың жоғарылатуы, тұрақты тоздырғыш, берiктiк шегi және тығыздық үшiн қолданылады.

Шынықтырылған шойын iшкi кернеулердi алу, әсемдiлiктiң жоғарылатуы және берiктiк үшiн (180-250^оC) төмен температуралы немесе (400-600^оC) жоғары температуралы демалысқа душар болады. Машиналардың бөлшектерiн құюлар үшiн 3,1 ден 3,6%ке дейiн көмiртектiң құрамымен сұр шойынды қолданылады, берiктiгi жоғары қақталатын, түрлендiрiлген; ерекше жауапты бөлшектер үшiн - арнайы (ыстыққа нық, коррозияға төзiмдi тағы басқалар) қоспасыз болат шойындар қолданылады.

Қоспасыз болат арнайы қосымшалар, сондай никелдер, молибден, кремни, хром және ванади болатын шойындарды легірленген деп атайды. Шынықтыруды мақсатпен қоспаланған шойындары 850- 880^оC температураға дейiн қызады, содан соң майларда суытады. Босандатудың температурасы 850–880°C.

Түрлендiрiлген шойын - бұл құюды алдында сұйықтықта түрлендiргiштер енгiзiлетiн шойын: ферросилиций, силикокальци және алюмини, церий, магний. Түрлендiргiштер алуға биiк берiк мүмкiндiк туғызады және шойынның басқа механикалық қасиеттерi. Созылымды шойын ақ немесе жолымен тиiстi күйдiрудi сұр шойындардан алады. Мұндай қыздыру өңдеуiнен кейiн ол тұтқырлық, жақсы өңделетiндiктi және механикалық берiктiктi алады.

Бақылау сұрақтары

1. Қандай жалпы қасиеттермен металлдар ие болады?

2. Оттек өзіне нені ұсынады және қандай қасиеттермен ол ие бола алады?

3. Шойын деген не?

4. Домен пешi өзіне нені ұсынады?

5. Қандай кендер негiзгi темiрлерге жатады?

6. Доменді қайта өндеу процессте қандай материал алынады?

7. Шойындар құрамына қандай химиялық элементтер кіреді және қандай ықпал оның қасиеттерiне болады?

8. Болаттар деп нені атайды?

9. Болаттардың белгiсi кезінде қандай әрiптер қолданылады және олар нені белгілейді?

10. Металлургиялық өндiрiстiң өнiмiне қандай түрлерде,тәртіп бойынша анықталады?

11. Немен түстi металлдар және олардың балқымалары бейнеленедi?

12. Жез өзіне нені бейнелейді?

13. Қандай зат майлаумен деп аталады?

14. Машина жасауда қандай майлаулар көбінесе таралған?

15. Абразивты материалдар қандай топтарға бөлінеді?

16. Термиялық өндеу қандай мақсаттарды қудалайды?

17. Термиялық өндеу кезде қыздыру үшiн қандай пештер өте кең қолданылады?

18. Болаттарды босандату не үшiн қолданады?

19. Сiзге шынықтырудың қандай түрлерi белгiлi?

20. Қандай материалдар жылдам кескiш болаттардың шынықтыруының жанында салқындат-қыш орталар ретiнде қолданылады?

21. Беттiк шынықтыруды негiзгi артықшылығы немен қорытындылады?

22. Болаттың цементация мәнi немен қорытындылады ?

23. Бақылау әдiстерiнiң шынықтыруларынан ең таралған қандай тәсіл?

24. Термиялық өңдеуге шойындардың қандай түрлерi өңдеуiне ұшырауға болады?

1- есеп

Р8М6 болат құрамына қандай элементтер кiредi.

2- есеп

Сiзге құрамды химиялық талдаусыз анықтауға тура келедi, Сіз оны қалай жасайсыз?