2.15. Жылдам кескiш болаттарды термиялық өңдеу

Жылдам кескiшi жоғары қоспалы топқа жататын болады. Олар қызуға берiктiктермен бейнеленедi және өте берiктiк, қаттылық және тұрақты тоздырғыш қыздыруда 600–700°C қа дейiн сақтайды. Жоғарғы өнiмдiлiктiң кесетiн аспабының жасауы үшiн қолданылады.

Бұл болаттардың негiзгi легірлеушi материалдарымен вольфрам, ванади және хромдар болып табылады. Жылдам кескiш болаттардың қыздыру өңдеуi олардың төмендетiлген жылу өткiзуiмен шартталған ерекшелiктердiң қатары олардың карбидтардың маңыздылау санының құрылымында бар болумен алады, сонымен бiрге аласа әсемдiлiкпен болады.

Жылдам кескiш шынықтыруды температураға дейiн аспаптары сатылы қыздыратын болады: шынықтыруды ақырғы температураға дейiн температураларға дейiн бастапқыда баяу 800–850°C , содан соң тез 1200–1300°C дейін сатылы қыздыру бет және бұйымның өзегiнiң температурасының айырымы қыздыру беттерiн кiшiрейту есебiнен құтылуға мүмкiндiк бередi. Ол қыздыруды алдында көмiртексiздендiру аспаптың сақтаулары мақсатпен қаныққан ерiтiндiлерге бур ерітіндісіне батырады. Ақырғы қыздыруын алдында кейде алдын ала жылытқан 800–850°C аспапқа дейiн ұнтағымен құрғағын жабады .

Мұздатқыш орта ретiнде жылдам кескiш болаттардың шынықтыруының жанында жылытқан минерал майларды қолданады немесе ауадағы аспаптар тоңдырттырады.

Құрылым құрыш дене жылдам кескiш алғашқы мартенсит, қалдық аустениттен және күрделi карбидтар тұратын болады. Босандату жылдам кескiш шынықтыру iлесе мүмкiндiгiнше тез өндiрiп алу керек болады.

Әдеттегiдей, бiрнеше рет босандатудың хабары ұсынылады. Босандатудың температурасына дейiн болаттың (қыздыруды температура шекаралардағы 380–570°C маркаға байланысты босандатуда болатын болады) бiртiндеп және бiр қалыпты қызады. Шыдам қыздырудан кейiн сағаттың iшiнде өндiрiп алады. Суу ауаларда болады. Егер өңдеудi жылдам кескiш шынықтырулардан кейiн қолданатын температураның жанында суық - 80°C болса , онда бiр-ақ босандатуды өндiрiп алады.

Құрылымның қыздыру өңдеуiнен кейiн жылдам кескiш өлшеулi мартенситтен және карбидтардан тұратын болады. Жылдам кескiш үшiн қыздыру температурасы маркаға байланысты 950–1150°C құрайтын қақталатын болады.

Бiрiншi мерзiмге 850°C-қа дейiн, содан соң бiртiндеп қыздырады - тиiстi температурасына дейiн жылдам қақталады. Құм немесе күлде қақталатын болаттан кейiн бiртiндеп тоңдырттырады.

Ол қаттылықтың төмендетулерi үшiн 800–850°C температураға дейiн қыздырып және қима бойынша температураларды тегiстейтiн болады. Ол 650°C температураға дейiн тоңдырттыру бiртiндеп шығады.

2.16. Болаттардың беттiк шынықтыруы

Беттiк шынықтыру тез қыздыруынан шалағай қабаттай температураға дейiн болатын кризистiк едәуiр артық, және келесi оның тез сууы тұратын болады. Сонымен бiрге бөлшектi жұмсақ және әсем өзектiң жанында биiк шалағай қаттылық қамтамасыз етiледi.

Өнеркәсiптерде беттiк шынықтыру үшiн қыздырудың келесi әдiстерi қолданылады: (ацетилен - оттек жалындай) газ жалынымен; түйiскен немесе индукция электрмен жылытуы; электролитте; тұзды және металлдық ванналарда (шомылғыларда).

Индукция қыздыруы үшiн өнеркәсiптiк, орташа және жоғарғы жиiлiктiң тоқтарын қолданады.

2 кесте Жылдам кескiш болаттардың термиялық өңдеуiнiң тәртiптерi

Болат маркасы	Босаңдату		Шынықтыру			Босату		Өңделетін аспап
	Қыздыру темпера-турасы,С	Бринель бойынша қаттылық	Қыздыру темпера-турасы,С	Суыта-тын орта	Роквель бойынша қыттылық	Қыздыру темпера-турасы,С	Роквель бойынша қыттылық
Р9	830-860	207-255	1240-1260	Селитра, май,ауа	61-63	540-580	62	Кескіштер, бұрғылар, үңгілеулер, ұңғылағыштар, жонғыштар
Р18	830-860	207-255	1280-1300	Селитра, май,ауа	60-63	540-580	62	Фасонды кескіштер, созулар, модульді жонғыштар, бұранда жону құрал, кескіштер, тісқырғыштар, қатты болаттар үшін бұрғылар, үңгілеулер, жонғыштар, бұрандалы бұрандакескіштер
Р12	830-860	207-255	1260-1280	Селитра, май,ауа	61-63	540-580	62
Р9К6	850-880	210-260	1230-1250	Селитра, май	61-65	575-585	62-65	Тат баспайтын және ыстыққа нық болаттардың өңдеуi үшiн құрал, балқымалар және кесетiн құрал, жоғары температураларда жұмыс істейтін кезде
Р9Ф5	850-880	210-260	1230-1250	Селитра, май	61-65J	575-585	62-65	Таза және өңдеу операциялар үшiн кесетін құрал, илемдi массалар, титан балқымаларының өңдеулерi үшiн
ЕСКЕРТУ: жылдам кесетін болаттарды босандатуда 200-250оС температураға дейiн салқындату ортада май болады, содан кейін салқындату ауада жүргізіледі; сонымен қатар құралдарды балқытылған селитрлерде 450-550оС температурамен, содан кейін ауада суытады.

Шомылғылар бөлшекпен және корпустың аралығында тоқ электролиттер ретiнде қыздыруда өткiзу есебiнен - анодтармен 10% қолданылады - тұздауға асқа салатын сақар және кальциленген соданың ерiтiндiлерi қолданылады. Мысалы, беттiк шынықтыруды негiзгi артықшылық болады-кесiкке) үлкен тұрақты тоздырғыштың сақтау иілетін динамикалық жүктемелерiнiң әртүрлi тегiнiң әсерiне бөлшегiн шыдамдылығын жоғарылатады. Бұл әдiс қатты үйкелiске шыдамды беттi және әсем өзектi алуға мүмкiндiк бередi.

Өңдеудi уақыт беттiк шынықтыруды қолдана қысқартып, қыздыру өйткенi беттiк шынықтыруды қолдана қысқа мерзiмге созылатын болады. Өңдеулер ептеген уақытта көмiртексiздендiру және тотығуда болмайды. Беттiк шынықтырудың жанында газ жалынымен қыздыру үшiн ацетилен және оттек баллондарымен бiрлескен болып оттықты пайдаланатын болады.

Ацетилен - оттек жалындаймыз бұйымның беттерiн қыздырады. Оттықпен арқылы суды әперген түтiк тұйықтаған. Беттiң үстiнде нақтылы жылдамдықпен орын ауыстыруды уақытқа оттықтың жалыны ол қыздыратын болады, оттыққа онымен бiрге бет су, жылдам мұздатқыш бұйымды әперуге қыздырылған орын ауыстыратын болатын түтiк арқылы.