Тасымалды, қол, маневр және пойыз сигналдары туралы жалпы мәліметтер

Тасымалды сигналға екі беті қызылға немесе бір беті қызылға, ал екіншісі беті аққа боялған төрт бұрышты қалқан және бір беті сарыға, екіншісі беті жасылға боялған шаршы қалқан; қадаларға бекітілген қызыл жарықты фонар, қадаларға ілінген қызыл жалау жатады. Сонымен қатар "қауіпті жердің басы", "қауіпті жердің соңы" және "С" - ысқырық беру сияқты тасымалды сигнал белгілері қолданылады. Тасымалды сигналы мен сигнал белгілері пойыздың жүру жолындағы кедергіден, екі аралықтағы және стансадағы жүмыс жасалып жатқан жерді, керекті жағдайда станса жолындағы құрамды қорғауға пайдаланылады.

Маневр жұмысында: маневр жасауға рұқсат дейтін - айдай ақ жарық, маневр жасауға рұқсат жоқ дейтін - көк жарық сигналын пайдаланылатын маневр бағдаршамы; пойыз құрамын сұрыптау жылдамдықтарына байланысты бірнеше сигнал көрсеткіштері бар дөңес бағдаршамы; маневр локомотивінің машинисіне "алға", "кейін", "жәймен", "тоқта" деген сияқты сигналды беруге қол және дыбыс сигналы қолданылады.

Пойызды, локомотив пен басқа да жүріс құрамын белгілеуге пайдаланылатын сигналдарға мөлдір ақ, қызыл, сары оты бар фонар, қызыл және сары жалау, қызыл дискі қолданылады. Сигналдың санына, түсуіне, өзара орналасуына және оның пойыздың басында не артында болғандығына байланысты, сигнализация нұсқауын көре отырып, күндіз де, түнде де пойыздың қай жолымен және қалай келе жатқанын білуге болады.

Пойыздар жүрісінің аралығын реттеу жүйелері.

Пойыз жүрісінің аралығын реттеуге екі аралықтағы сигнализация, орталықтандыру, блокировка (СОБ) және байланыс құрылғылары қызмет жасайды. Автоматика мен телемеханиканың бұл жүйесі әрі жүріс қауіпсіздігін, әрі қажетті өткізу қабілетін қатар қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақытта пойыз жүрісінің аралығын реттеудің негізгі құралдарына: автоматты және жартылай автоматты блокировкаға, автоматты локомотив сигнализациясы, пойыз жүрісін бақылайтын диспетчерлік құрылғылар, автоматты өткел сигналы жатады.

Жол блокировкасының құрылғылары келе жатқан пойызға сигналдың ашылуын, оның алдындағы аралықты пойыз босатпайынша мүмкіндік бергізбеу арқылы жүріс қауіпсіздігін сақтайды. Автоблокировкада блок - аралыққа пойыз кіргеннен кейін оны қорғауыш бағдаршам автоматты түрде жабылу керек. Пойыз жүрісінің қауіпсіздігін арттыру үшін автоблокировка жүйесі қосымша автоматты локомотив сигнализациясымен (АЛС) және автотоқтатқышпен жабдықталады. Пойыз жылдамдығы артқан сайын жол бағдаршамының сигналын машинистерге ажырату қиындай бастайды, сондықтан АЛС құрылғылары пойыз жүрісін реттеудің негізгі құралдары бола бастайды.

Автоматты блокировка

Автоматты блокировкада екіаралық блок - аралықтарға автоматты түрде жұмыс істейтін өтпелі бағдаршамдармен бөлінеді. Блок - аралықтың ұзындығы көрші бағдаршамдар аралығына тең. Үш мәнді сигнализациялы автоблокировкада блок - аралықтың ұзындығы пойыздың іске асыра алатын жоғарғы жылдамдығында қызметке байланысты тежеу кезіндегі жүретін жолының ұзындығынан; сонымен қатар оның ұзындығы шұғыл тежеу кезіндегі (автотоқтатқыш жұмысқа қосылғанға дейін жүрілген жолды қосқанда) жүрген жолдан кем болмау керек, сөйтіп оның ұзындығы 1000 - 2600 м дейін жетеді.

Өтпелі бағдаршамдағы сигнал көрсеткішінің автоматты түрде өзгеруі әр блок - аралығының шегінде орналастырылған электрлі рельс тізбектері арқылы пойыздың бағдаршамын басқаратын аппаратураға әсер еткендігінен болады. Электрлі рельс тізбектері арқылы блок - аралығының бос еместігі ғана бақыланып қоймай, сондай - ақ релістердің бүтіндігі (мысалы, рельстің толық сынғандығы немесе алып тасталғандығы анықталады) бақыланады. Қазіргі автоблокировка жүйесіндегі реліс тізбегінің электр сызбалары едәуір күрделы. 21.1 - суретте екі мәнді автоблокировканың жеңілдетілген сызбасы көрсетілген. Реліс тізбектері бір - бірінен ажыратқыш түйіспелерімен (АТ) бөлінген. Мұндай түйіспелер араларына фибрлі ажыратқыштар салынып, темір жапсырмалармен бекітілген. Басты жолдарда ажыратқыш түйіспенің жаңа түрі - желімді бұрандалы ажыратқыш қолданылады.

Реліс тізбектерінің ток көзі - жол батареясы(ЖБ). Оның құрамы - аккумулятор (А), түзеткіш (Т) және тоқты пайдаланушы жол релсі (ЖР). Автоблокировка жоғарғы вольтты электр беретін сигнал желісінен қоректенеді.

Егер блок - аралық бос болса, тоқ қоректендіру көзінен реліспен жол релсіне жетеді, ол сигнал батареясының СБ тізбегін бағдаршамның жасыл отына тұйықтайды. Егер блок - аралық тіпті бір қос доңғалақпен бос емес болса ( не реліс сынса), онда ток дол релесіне жетпейді, оның якорі төмен түседі де, сигнал батареясының тізбегі бағдаршамның қызыл отын тұйықтайды.

Пойызды жүргізуге тұрақты немесе айнымалы тоқты электр жетек күші пайдаланылатын жолда санды кодты импульстер түрінде реліс тізбектері жасалады. Реліс тізбегінде коды бар автоблокировканы санды кодты автоблокировка дейді. Мұнда алда тұрған бағдаршамның сигнал көрсеткіші реліс тізбегі арқылы артта қалған бағдаршамға жеткізіледі. Осы бағдаршам алдындағы реліс тізбегінде жіберілген тоқтың белгілі сигнал коды әрбір сигнал жарығына сәйкес келеді; егер реліс тізбегіндегі код айналымында үш импульс болса (Ж код), онда алдағы бағдаршамда жасыл от жанады; код айналымында екі импульс болса (С код), онда алдағы бағдаршамда сары от жанады; егер код айналымында бір импульс болса (Қ код), онда алдағы бағдаршамда қызыл от жанады. Бұл сигнал кодтары локомотив бағдаршамының (АЛС) оттарын да басқарады. Электрленген жолда релістермен жетек күшінің тұрақты немесе айнымалы тогы және автоблокировканың реліс тізбектерінің айнымалы тогы жүреді. Жетек күштерінің тогын ажыратқыш түйіспелерден айналып өткізу үшін рельс тізбектеріне арнайы аспап - дрюссель - трансформатор және жиілік сүзгілері қосылады.

Автоблокировка сигнализациясының мәніне қарай: екі мәнді (Қ,Ж), үш мәнді (Қ,С,Ж), төрт мәнді (Қ,С,СЖ,Ж) болып бөлінеді.

Алыс сапарлық және қала мандық жолаушылар пойыздары араласып жүретін үлкен қалалар маңындағы жолда және жолаушылар жүрдек пойыздары көп жолда көбінесе төрт мәнді автоблокировка пайдаланылады. Жүрдек пойыздың тежелу жолының ұзындығы қала маңдық пойыздың тежелу жолынан әлдеқайда ұзынырақ болғандықтан оның тежеуіштерін бағдаршамның сары және жасыл оты қатар жанғанда іске қосады, ал қала маңдық пойыз тежеуіштерін бағдаршамның сары оты жанғанда іске қосады. Бір бағытта екі қала маңдық пойыздардың аралығын қысқарту үшін бағдаршамдарды осы пойыздардың тежелу жолының ұзындығына байланысты орнатады және де блок - аралығы 500 м-ден аз болмау керек.

Екі мәнді автоблокировкада әр бағдаршамның көрсету белгісі оның алдындағы бағдаршамның белгі көрсеткіштеріне байланысты емес, ол бағдаршамның тек өзіне қарасты блок - аралығының жағдайына байланысты: блок - аралығы бос болса бағдаршамда - жасыл , бос емес болса - қызыл жанады.

Үш және төрт мәнді автоблокировкада бағдаршамдар өзара электрлі байланыста, яғни бағдаршамның белгі көрсеткіші тек блок - аралығының жағдайына байланысты ғана емес, ол өзінің алдындағы бағдаршамның белгі көрсеткішіне де байланысты. Мұндай байланыстылық бағдаршамдар аралығындағы байланыс тізбектерінің құрылғысын (кабельді немесе сым) немесе кодты реліс тізбектерін пайдалану арқылы қамтамасыз етіледі.

Басқа жүйелермен салыстырғанда кодты автоблокировканың бірқатар артықшылығы бар: өтпелі бағдаршамдардың өзара байланысына сым желілері қажет емес, олардың орнына кодты реліс тізбегі пайдаланылады. Онымен қатар бағдаршамның көрсетуі локомотивтердің АЛС жүйесіне беріледі.

Санлы кодты автоблокировканың қос жолдық түрлері пайдаланылады. Пойыз жылдамдығы сағатына 140 км дейін қала маңдық жолда қалыптасқан үш және төрт мәнді автоблокировканың жүйесін ( мұнда АЛС қосымша сигнал жүйесі есебінде қаралады) пайдаланудан бас тартудың қажеті жоқ.

Кейінгі жылдары автоблокировканың жаңа түрлері жасалып, өндіріске енгізілуде, олар жетек күштерінің кез келген түрлері пайдаланылатын өте жоғары беріктілігімен айрықшаланады. Мұндай жүйелерде: жиілігі жоғарлатылған 100-140 Гц айнымалы токты релістер тізбегі мен АЛС жүйесін пайдаланатын жиілік автоблокировка; гетеродинді қабылдағыштары бар жиілігі 75-83 Гц айнымалы токты релістер тізбегін пайдаланылатын автоблокировка; ажыратқышты түйіспелерсіз және өтпелі бағдаршамсыз реліс тізбектері бар, әрі екіаралықтағы аппаратуралары көрші стансаларда орналастырылған жиілік автоблокировка; реліс тізбектерінің босатылуы мен жолдағы бағдаршамдарының көрсетулері бағдарламалы түрде бақыланатын бірыңғайланған автоблокировка жатады.