11-дәріс

Дәріс тақырыбы: «Автоматика мен телемеханика туралы жалпы мәліметтер»

Дәріс мақсаты: «Автоматика мен телемеханикақұрылғыларымен танысу»

Жоспар

1. Автоматика мен телемеханика құрылғыларының қызметі. Сигналдарды жіктеу

2. Бағдаршамның құрылғысы

3. Кіре беріс және шыға беріс бағдаршамының қойылатын орындары және сигнал көрсеткіштері

4. Тасымалды, қол, маневр және пойыз сигналдары туралы жалпы мәліметтер

5. Пойыздар жүрісінің аралығын реттеу жүйелері

6. Автоматты блокировка

7. Автоматты локомотив сигнализациясы

8. Автоматты өткел сигналдары

9. Релелі жартылай автоматты блокировка.

Автоматика мен телемеханика құрылғыларының қызметі. Сигналдарды жіктеу

Бұл бөлімде пойыздар жүрісін реттеуді іске асыратын және стансалар мен олардың аралықтарында жүру қауіпсіздігін қамтамасыз ететін автоматика және телемеханика құрылғылары қаралады.

Жүріс қауіпсіздігін сақтауға және пойыздар жүрісі мен маневр жұмыстарын нақты ұйымдастыруға темір жолдағы сигнал беру құрылғылары қызмет жасайды.

Сигнал дегеніміз - көзге көрінетін немесе дыбыс арқылы белгілі бұйрық берілетін шартты белгі. Теміржол жұмыскерлері сигналдың қойған талаптарын орындау үшін мүмкіндігінше барлық құрал - саймандарды пайдалану керек. Теміржолда сигнал деп - сигнал құралын және оның сигналдық көрсеткішін түсінеді.

Көлік қатынастарында қолданылатын сигналдарды адамның қабылдау тәсіліне қарай көрінетін және дыбысталатын деп бөлінеді.

Көрінетін сигнал оттың, қалқанның, жалаудың, дискінің түстерімен; сигнал көрсеткіштерінің саны мен өзара үйлесімдерімен; сигнал оттарының жану тәртібімен және тасымал сигнал қалқандарының кескіндерімен белгіленеді. Көрінетін сигналдың артықшылығы дыбыс сигналының естілуінен гөрі әлде қайда алысырақ жерден байқалады.

Дыбыс сигналы дыбыстарының санымен және ұзақтығымен ерекшелінеді. Оның мәні күндіз де, түнде де бірдей. Дыбыс сигналдарын беруге локомотивтің, моторлы вагон пойызы мен дрезинаның ысқырығын, керней дауысын, сиренді, гудок пен петарды пайдаланады. Дыбыс сигналын бергенде, әсіресе елді мекенді жерде мүмкіндігінше шу шығармауға тырысады. Сондықтан олар онша қашық емес жерден естіледі. Дыбыс сигналын беруге көбінесе адамның қатынасы қажет.

Қолдану уақытында қарай көрінетін сигналды күндізгі, түнгі және тәуліктік деп бөлінеді. Күндізгі деп - тәуліктің жарық мезгілінде қалқанның, жалаудың, дискінің бояулы түрімен немесе түсімен, жану тәртібімен және сигнал құралы жарығының үйлесімімен берілетін сигналдарды айтады; түнгі деп - тәуліктің қараңғы мезгілінде жарықтың белгілі түсімен берілетін сигналды айтады; тәуліктік деп - күндіз де, түнде де түсімен, жану тәртібімен және жарықтың үйлесімімен берілетін сигналды айтады.

Көрінетін сигнал жалаумен, фонармен, қалқанмен және дискімен беріледі. Осы құралдардың қызметі, сигнал көрсеткіштері, тұратын жері мен пайдалану тәртібі ТПЕ және сигнал беру нұсқауларында белгіленеді.

Көрінетін сигналды оның құралдарына байланысты тұрақты, тасымалды, қолдық және пойыздық деп жіктейді. Тұрақтыға - жолдың белгілі жеріне орналастыратын бағдаршам мен локомотив бағдаршамы; тасымалдыға - жолдың кейбір бөлігі мен жылжымалы құрамды уақытша қорғауға арналған қалаларға бекітілген қалқан, жалау, фонар; қолдық сигналға - пойыздарға әртүрлі бұйрық пен нұсқау беретін жалау, диск, фонар; пойыздық сигналға - пойыздың басы мен соңын белгілейтін дискі, жалау және фонар жатады.

Сол сияқты теміржолда қызметі мен түрлеріне қарай сигнал белгісінің әр түрін пайдаланады. Оларды электрлі пойыздың ток қабылдағыштарын түсіретін жерінде, қар тазалағыштар жұмыс істеп жатқан жерлерде және басқа жағдайда қолданады. Сигнал белгілері локомотив машинисінен белгілі қимыл жасауды талап етеді ( мысалы, "тоқ қабылдағышты көтер") немесе оған белгілі мәліметті хабарлайды, ( мысалы, "пойыздың жылдамдығын баяулат") және т.б. Екі, одан да көп сигнал көрсететін бағдаршам мен сигнал көрсеткіштеріне қарағанда әрбір сигналдық белгі барлық уақытта тек бір ғана белгіні көрсетеді. Сондықтан оларды жақындағанда пойыз прожекторының жарығымен көрінетін жерге орналастырады.

Теміржолда тұрақты сигналдар есебінде барлық автоматика мен телемеханика жүйелерінде пайдаланатын бағдаршамдар қолданылады. Негізгі сигналдар стансалар мен блок - аралықтарды қорғайды және олар осы жерлерде пойыздың жүрісіне рұқсат немесе рұқсат жоқ деген сигналды көрсетеді. Ескерту сигналы негізгі сигналға жақындағанын және оның көрсеткішін хабарлайды.

Негізгі сигнал өз қызметтеріне қарай кіре беріс, өтпелі, маршутты және бөгеуіш болып бөлінеді: кіре беріс сигналы - стансаны көрші аралықтардан қорғау және пойызды стансаға қабылдауға рұқсат ету немесе рұқсат етпеу қызметін; шыға беріс сигналы - пойызды стансадан екі аралыққа жөнелтуге рұқсат ету немесе рұқсат етпеу қызметін; өтпелі сигнал - пойызды екі аралықта өздері қорғайтын блок - аралығына кіруге рұқсат; маршуттық сигнал - стансаның бір паркінен екіншісіне өтуге рұқсат ету немесе рұқсат етпеу қызметін атқарады; бөгеуіш сигнал теміржолдың басқа теміржолмен, трамвай немесе троллейбус жолымен бір деңгейде қиылысатын жерінде және де ашпалы көпірден өтер жерде бөгеуіш ретінде орналастырады. Сонымен қатар, бағдаршам маневрлік, дөңестік, қайталауыш, күзеткіш және локомотивтік ретінде қолданылады.

Көлікте негізгі сигнал түріне қызыл, сары және жасыл түстері жатады. Олардың таңдалуы кездейсоқ емес. Себебі, жарықтардың күші бірдей жағдайда, басқа түрлеріне қарағанда қызыл от жақсырақ көрінеді және оның өзгеру қателігі аздау болатыны анықталған. Сондықтан ол тоқтату сигналы ретінде қабылданған. Сары от қызылға жағындау, жасылға қарағанда көрінгіштеу, жүруге рұқсат етуді және жылдамдықты баяулатуды талап етеді. Тұман кезінде сары от қызғылт түрге жақындайды, сондықтан лны байқамай жүрісті белгіленген жылдамдықпен өтуге рұқсат беретін жасыл жарық ретінде пайдаланбайды.

Айтылғандардан басқа көк, айдай ақ, мөлдір ақ және сүттей ақ сигнал жарықтары қолданылады. Көк жарықты маневр бағдаршамында рұқсат етілмейтін белгі ретінде пайдаланады. Ұзаққа созылған өрде орналасқан өтпелі бағдаршамға қосымша шартты - рұқсат сигналы - "Т" әрпі тәрізді белгісі бар шағылдырғыш қалқан қойылады. Ол жүк пойызының машинисіне ерекше қырағылықпен ( егер алдында жүруге кедергі пайда болса, дереу тоқтатуға дайындықпен) қызыл жарықты бағдаршамға тоқтамай 20 км/сағ жылдамдықпен жүріп өтуіне рұқсат етеді. Айдай ақ жарық маневр бағдаршамында маневрге рұқсат, кіре беріс, шыға беріс және маршуттық бағдаршамында шақыру сигналы ретінде пайдалынады. Мөлдір ақ жарық қол фонарына, пойыз сигналына, гидроколонка және букстық қызулық көрсеткішіне және т.б. пайдаланылады. Сүттей ақ жарық бағыттама мен жолды қорғауыш көрсеткішіне пайдалынады.