2.2 Сорғыларды есептеу және таңдау

Бұл бөлімде бастапқы берілгендерге байланысты сорғылардың көрсеткіштерін анықтап, жасаушы зауыттың берілген мәліметтері бойынша сутөкпе қондырғысы үшін ұтымды жабдықтарды таңдау керек .

Есептеулер үшін мына бастапқы берілгендер болуы тиіс:

–қалыпты су жиылымы, м³/сағ., О_Н;

–су жиылымының көктем кезінде көбею коэффиценті,көтеріңкі су жиылымы, Р ув, м³/сағ.;

–жеке жазықтардың белгісі (биіктігі),м;

–күтілетін судың сапасы;

–шахта өнімділігі, т/жыл.

Сорғылар, сутөкпе қондырғыларының негізгі элементі болып табылады. Оларды таңдау, көп жағдайда каталогтарда келтірілетін, зауыттың сынау бетінде алынатын олардың өзіндік сипаттамалары бойынша атқарылады.

ҚБЕ-нің №681 талаптарына сәйкес, сорғы тәуліктік қалыпты су жиылымын 20 сағаттан аспайтын уақытта айдап үлгіруі тиісті.

Яғни, сорғының болжама өнімділігін былай анықтауға болады:

Q_Н = м³/с (1)

Желіде жұмыс істегенде манометрлік арын, геодезиялық биіктік Н_r мен сыртқы желідегі арын жоғалысы Нп-ның қосындысына тең болуға тиіс:

Н_м=Н_г+Н_п (2)

Н_г=Н_ø+h_bc+h_ïð, м – оң сору биіктікті насостық камералар үшін :

Н_г=Нø +h_çàã + h_ïð -h_под, м тереңдетілген сорғылық тұғырлар үшін, мұндағы Н_ш – сутөкпе қондырғысы орналасқан жазықтыққа дейінгі шахта тереңдігі, м; һ_bc – сору биіктігі (шамамен 3,0-5,5м); һ_по – құбырдың төгу ұшының оқпаннан шыққандағы жер деңгейінен жоғары шығыңқылығы, м (һ_по =1,5-2,0); һ_заг – жұмыстық салыстырғандағы сорғылық тұғырдың төмен тереңдетілуі мәні, м (һ_за=5,0-7,0, м); һ_под –су құдықтағы судың жоғарғы деңгейінен, сору құбырының осіне дейінгі аралық, м (һ_под =1,5–2,0м).

Шахталық сутөкпе жағдайында, үлкен геодезиялық биіктік (Н_г) салдарынан, арын жоғалыстары Н_г-ның 5-15 ℅-нан аспауға тиіс.

Н_г –ның 5℅ -ті аз арын жоғалысында қажет емес, себебі бұл ретте құбырлар диаметрі едәуір өседі. Онда ең төменгі қажет өнімділікте сорғы тудыруға тиісті болжам арын мына шарттар орындалуға тиіс:

>Н > (3)

Сорғы қажетті ең төмен өнімділігі (Q_min ) және болжамды манометрлік арынын (Н) біле отырып, өзіндік сипаттамалар бойынша сорғы тандалады. Олардың жұмыстық кестелері, барынша есептік мәндерге жақын жатуға тиісті. Бұл ретте мына шарттар орындауға тиіс:

1. Сорғының тұрақты жұмысы үшін

Н_г ≤(0,90-0,95) Н_оi (4)

мұндағы Н_о – сорғылардың жабық су жібергіш тудыратын арыны, м; і – қажет жұмыcтық дөңгелектер саны.

2-кесте

Сутөкпе қондырғыларының технологиялық сұлбалары

Сутөкпе қондырғы- ларының сұлбалары	Сұлбалардың сипаттамалары			Қолданылу аймағы
	Ұйымдастыру принципі	Сұлбаның салыстырырмалы артықшылықтары	Кемшiлiктерi
1.Бiр сатылы	Сутөкпе қондырғысы төиенгі жазықтықта орналасқан. Жоғары жатқан жазықтықтарда су төмен жіберіледі	1.Тау-кен қазбаларының көлемін төмендету. 2. Сорғылар, құбырлар, арматурлар мен аспаптар санын қысқарту. 3. Жұмыс сенімділігін арттыру. 4. Күрделі қаржылар мен пайдалану шығындарын төмендеті	1. Жоғарғы жазықтардан келіп түсетін 1м3 суды қайта көтерудегі электр энергиясының артық шығыны. 2. Тек құбырлардағы жоғарғы құсым және гидросоққы қаупі	Терең жазықтықтарда өндіргенде, егер жоғарғы жазықтықтардағы су жиылымдары аз болса, техника экономикалық есептеулермен анықталады
2.Суды тiзбектей айдайтын көп сатылы және аралық жазықтық-тардағы сужина-ғыштар	Сутөкпе қондырғылары әр жазықтықта орналасқан. Сорғылар жабдықтардың саны көп	1. Айдау құбырларындағы аз қысым және соған байланысты, әсіресе қышқылды кеніш суларын айдаудағы автоматты реттеуші аспаптардағы желіністердің төмендігі	1.Сутөкпенің қондырғыларға байланыстылығы, жоғары жазықтықтарда жұмыс істеуден бас тарту, төменгі жазықтықтарды су алып кету қаупі	Жазықтықтарда су жиылымдары көп және тең болғанда, техника – экономикалық есептеулермен анықтайды
		2. Сутөкпе қондырғыларының барлық кешенігің қарапайым конструктивті орындалуы.Төмен кернеулі электр жетегін қолдану мүмкіндігі. 3. Құбырлық коллектордың қарапайымдылығы және сұйықтық соққының қатерлі әсерлерін төмендету	2. Күрделі қаржылармен пайдалану шығындарының өсуі. 3.Жазықтық- тардағы сорғылық жабдықтаржың әр түрлігі, өзара алмастырушылықтың қиындығы. 4.Ара қашықты-тықтан бақылаудың күрделі сұлбасы. 5. Көп су құдықтарын тазалау қажеттілігі
3.Әр түрлі жазық-тықтарда орналас-қан сорғылар-ды сатылай тізбектей қосып	Сутөкпе қондырғылары екі жазықтықта орналасған, аралық жазықтық-тардың сулары негізгі сутөкпе қондырғыларының зумпфтарына жіберіледі	1. Жазықтықтар бойынша сутөкпе қондырғыларының шаңын азайту. 2. 2 – сұлбамен салыстырғанда күрделі қаржылар мен, пайдалану шығындарымен төмен	1.Сенімділікті төмендететін, технологиялық сұлба элементтерінің өзара байланыстығы. 2.Жоғарғы жазықтықтардағы сорғылардың тығыздағышгтарына жоғарғы қысым	Шахта тереңдігі 800м-дейін болжанда және онда да терең шахталардан қышқылды және қалыпты суларды айдауда
		3. Сутөкпе қондырғылардың жұмысын автоматты басқару мен ара қашықтықтан басқарудың қарапайым сұлбаларын қолдану мүмкіндігі. 4.Ұтымды жұмыс кестесі

1. Өнімділік Q_min , сорғылар өндірістік пайдалану аймағында жатуға тиіс. Бұл ретте болжамды жұмыстық кестеде сорғы ПӘК-і 2-кестеде келтірілгендерден төмен болмауға тиіс.

Секциялы сорғыны таңдаған жағдайда мына шарт бойынша жұмыстық дөңгелектердің (секциялардың) қажет санын анықтау керек.

i =H¹/H_k (5)

мұндағы Нк – бір жұмыстық дөігелек тудыратын арын, м, су бағанасы.

Есептік і –дің саны толық үлкен санға дөңгелектенеді

3-кесте

ПӘК – ің рұқсат етілетін мәндері

Qmin, м3/са¹.	50	50- 150	>150
	0,45	0,50	0,55

Егер өнімділігі мен арыны бойынша қанағаттанарлық насос болмаса, онда бірнеше сорғылық қатар (паралель) немесе тізбектей қабылданады.

Кеніштік тұрақты су төкпе мақсатына тек ортадан тепкіш сорғылар қолданылады. Ал поршеньдік және бұрандалы насостар, көмекші мақсаттарда қажет.

Шахталық сутөкпе үшін аса кең көлемде қолданылатын сорғылар – ортадан тепкіш көп секциялы, жазық жиналған ЦНС, ЦН,МД,НД – тексерген.

Қышқыл сулы (РН<5) шахталар үшін қышқылға төзімді материалдардан жасалған сорғылар, құбырлар және арматуралар қарастырылады. Қалыпты су жиылымы 50 м³/ сағаттан аз шахталар үшін, насостық станцияда екі сорғы орнатылады. Қалыпты су жиылымы 50 м³/сағаттан көп шахталарға , үш сорғыдан кем қоюға болмайды. Үлкен су жиылымында, егер оларды бір сорғы 20 сағатта айдап үлгірмейтін болса, жұмысқа қатарынан екі және одан да көп сорғылар қосылады. Сорғылардың жалпы мандарын 3-кестеден анықтауға болады.

Гидрогеологиялық жағдайларға байланысты аяқ асты су басып қалу қаупі туған жағдайда, сорғылар саны-сол басып қалған суды айдауға орай көбейтілуі тиіс.

4- кесте

Сорғылық агрегаттардың қажет саны

Сорғылық агрегаттардың жалпы саны	Соның ішінде
	жұмыста	қорда	жөндеуде
4	2	1	1
5	3	1	1
7	4	2	1
8	5	2	1
9	6	2	1
11	7	3	1