• сандық технологиялар саласындағы жоғары құзыреттілік.Келесі бөлімде біз «білім алуды үйрету» деп түсінетін құбылыс және мұғалім оқушыларға осындай оқу тетіктерін қалай бере алатыны қаралады.

Сыныпта «білім алуды үйрету» білім ортасын құру

Сыныптағы оқу үдерісінің пайдасын айқындайтын негізгі факторлар мыналар: (1) балалардың білім алу үдерісін түсінуі; (2) нені оқу керектігін түсінуі; (3) білім алу үдерісін қалай құрылымдау туралы ұғым қалыптасуы; (4) сонымен қатар оқу нәтижелілігін бағалау мүмкіндігін игеруі.

Нені Балаларға білім алу қағидаттарын оқуда көмек көрсету. Келесі бөлімдер аудиторияның ішінде не болып жатқанына арналады, бұл орайда сыныптар бүкіл білім беру жүйесінің жекелеген бөлшектері болып табылатынын ұмытпаған жөн және бұл байланыс оқу материалын әзірлеу кезінде ескерілуі тиіс. Нәтижесінде оқушылар өздерінің отбасы тарапынан қолдау табады, сондай-ақ мектептің ішінде және одан тыс жерлерде олардың білім алу әлеуеті артады.

Балалар қалай оқитынын назарда ұстау

Білім үдерісінің нәтижелі болуы мұғалімдердің оқушы өздігінен меңгеріп, таныта білген білім-дағдылары мен амал, көзқарастарын зейін қойып, зерделей білген білім модельдері аясында ғана жүзеге асырылады. Білім беру бағдарламасының басында мұғалімдер оқушылар не біледі, оларда қандай қате-пайымдаулар бар және бұны қалай түзету дұрыс екенін білу үшін арнайы құралдарды пайдаланады. Қарастырып өткен бөлім оқу үдерісінің басында оқушылардың талқыланатын тақырып туралы шамалы білімі болғанын және .

37

қажетті дағдылар мен білімді береді. Мұғалім оқушыларда Чиксентмихаи (2008) «өзіндік мақсат» деп атайтын (11-сурет) және Райан мен Деки (2009) «ішкі уәж» деп атайтын қасиеттердің болуына жағдай жасауға тырысуға тиіс. Басқаша айтқанда, оқушылар өзін-өзі ынталандыра алады және осыған орай, оларда ұмтылыс пен қызығушылық пайда болады. Бұны жазалауға ұшырамау немесе емтиханнан құламау түрткі болып табылатын сыртқы ынтадан ажырата білген жөн.

Міндеттер Машықтар (жоғары) (төмен)

(төмен) (жоғары)

Дереккөз: Flow: The Psychology of Optimal Experience

МихайЧиксентмихай (74-бет)

Алаңдау Зерігу Ағын

Оқушыларда «өзіндікмақсатты» қалыптастыруға арналған жағдайлар Осымақсаттамұғалімдержұмысүдерісінемақсатқажетужүйесіненгізеді, нәтижесіндеоқушылардыңжоспарлауменбелгілібірнәтижегежетужетістігінекөңілдерітолады. Сабақтар жүйесі оқушылардың нақты жай ғаназараударуқа білеті дамитындай және сабақтар топтамасының материалын жүйелі түрде игере отырып ұзақ уақыт назарда ұстайтындай құрылады. Мұғалімдер оқушыларды жұмыс қаынт аландырады жәнесыныптаболатын жағдайлардың бәрінебелсендіқатысуғамүмкіндікбереді.Түйіндеме: оқушыоқуүдерісінебелсендіқатысқандағанаматериалды терең меңгеруге қолжеткізеді.

39

Оқу дағдылары

Түсіну

Метатану

Нәтижелерді бағалау

Оқу тактикасы және нәтижелерді бағалау

Өз пәнін білетін мұғалімдер пәнді оқушылардың өз түсінігі мен пікірі қалыптасатындайетіп бере алады. Олар пәннің логикасы мен оқушыларға тиімді қарқынмен мағынаны ұғындыруәдістемесін түсінеді. Осылайша, оқушылар өз дағдыларын қолдануды үйренеді, сондай-ақ пәнніңқұрылымы мен мазмұнына тереңдейді. Олар пәннің негізін қалайтын қағидаттар мен басты идеяны түсінеді. Бұл үшін білім беру тәсілдерін қолдану қажет, осының арқасында оқушылар оқужоспары пәндерінің «өзіндік жаратылыс әлемін» зерттеуге қабілетті болады. Бұл бейімделугеұқсас: Сіз аумақты зерделеп, қандай-қандай ресурстар қолжетімді екенін және бұл ресурстарды өзқызметіңізде өнімді пайдалану жолдарын білетін боласыз.

Білімге бағдарланған оқу үдерісіндегі мұғалімдер үстірт білім беруге қарағанда тиянақты білімберуді көздейді. Мұндай үдерісте оқушылар ойлауға түрткі болатын түсініктемелер жасайды, жетекші сұрақтар қояды, сондай-ақ өз идеялары мен жолдастарының идеяларын талдай отырып, проблемаларды шешу жолдарын баяндайды. Оқушылар тәуекелге барудан қорықпайды, керісінше,олар үшін «тұйыққа тірелу» – жаңаны білу жолындағы кезекті қадам. Алтыншы тезис: Белгілі бір уақыт ішінде жұмыс істеуге арналған материалдың көлемі шектеулі.

Жетінші тезис: Мұғалімдер оқушыларға рефлексияны ынталандыру және өз идеяларын

41

және пән салаларын жылдамырақ оқуға және мұғалім тарапынан қосымша назар аударуды талап етпеуге жол ашатын ерекше мүмкіндіктер береді. Басқаша айтқанда, оқушылар білімалуындағы дербес тәуелсіздігіне қол жеткізеді. Соның салдары ретінде, олар әдетте:

• материалды «есте сақтау» және «түсіну» ұғымдарының әртүрлі әдістері бар екенін мойындап, мағынасын ажырата алуға үйренеді (мен мұны есте сақтай аламын ба? маған мұны естесақтау қажет пе? бұл тақырыпты мен шынымен игердім бе?);

• материалды сараптап, оны күрделілік деңгейі мен назар аудару талаптарының дәрежесібойынша бөлуге қабілетті (мына фрагмент қарапайым, ал келесіге назар аудару керек);

• материалды игеру деңгейін анықтай отырып, өз-өздерін тексеруге және тестілеуге қабілетті(мен мұны дұрыс түсіндім бе?);

• қай кезде мұғалімнің араласуы қажет екенін біледі (мен тығырыққа тірелдім және меніңстратегияларым нәтижесіз болып шықты, сондықтан маған көмек қажет).

Соңғы тармақ ерекше маңызды. Әдетте топта мұғалімнен үнемі көмек сұрайтын бірнешеоқушы болады. Кейбір өтініштер бос сөз және ол жай оқушының мұғалімге аса тәуелділігінкөрсетеді: метатануды игермеген оқушылар қиындық кездескен кезде үнемі басқа адамнан көмексұрайды. Метатану әдістерін игерген оқушылар білім беру мен оқудың үздіксіз үдерісінің жалпы мүддесінде мұғалімдермен тең әрекеттеседі және ақыр соңында мұғалімнің функциясынөздері атқарады. Егер оқу-лар өзінің оқу үдерісін бақылауды үйреніп, шын қажет болғандағана көмек сұраған жағдайда, мұғалімдерде оқу үдерісін

44

44

өнімді қылу үшін оқушылармен жекежұмыс жүргізуге уақыты көбейеді. Білімде тәуелсіздікті қамтамасыз ету оқуды даралаудың шешуші критерийі болып табылады. Кейбір білім беру модельдерінде мұғалім оқу үдерісінде өтебасым позицияда болады: ол білім міндеттерін және оларды іске асырудың нақты тәсілдерінтаңдайды; міндетті шешу кезінде оқушыға жетекшілік етеді; жұмысқа жұмсалатын уақыт регламентін белгілейді; оқушының жұмысы жөнінде баға береді және пікір айтады. Осындай типтіжүйеде оқушы мұғалімге тәуелді болады. Керісінше болған жағдайда, оқушы жұмыстың жекеқұндылығын айқындайды, оқудың мазмұны мен регламентін таңдайды және күтілетін нәтижелердіөзі жоспарлайды. Мұндай жүйеде оқушы үшінші тұлғалардың басқару қызметіне тәуелсіз болады. Екі тәсілдің артықшылықтары бар және оларды белгілі бір жағдайларға қолдануға болады.Бірақ оқушылардың есейіп, білімнің күрделенуіне және кәсіби қызметке тартылуына байланысты тәуелсіздікке қажеттіліктері артады. Қарқынды дамып жатқан өмір жағдайында үздіксізбілім алу қажеттілігі бізден тәуелсіз оқи білу қабілетін талап етеді. Сонымен, жаңа өтуіне қарай басқа адамдарға тәуелділігін қысқарту қабілетіне ие болған оқушылар ең нәтижеліоқушы болады. Тәуелсіз

оқушыларда тәсілдер, сапалар, дағдылар және білім кешені болады,олар бір нәрсені үйрену қажет болған кез келген жағдайда оны іске қоса алады. Есейген сайыноқушы тәуелсіздікті көбірек қажетсінеді; білім берудің әрбір кезеңін оқушы тәуелді жағдайдабастайды, содан соң (қолайлы жағдайда) мұғалімнің қолдауымен және мадақтауымен дербестікпен тәуелсіздіктің жоғары деңгейіне көтеріледі.

45