2. Пiшiндеу – «Жанама тәжiрибе»

«Олардың қолынан келген нәрсе менің де қолымнан келеді» деу – өзін басқа біреумен салыстыру үдерісінің негізі. Адамдардың қандай да бір салада болсын табысқа жеткен біреуді көрсе, өзіндік тиімділік деңгейі арта түседі, ал керісінше басқа адамның сәтсіздігін көргенде өзіндік тиімділік деңгейі төмендейді. Егер де адам өзінің моделіне өзінің сәйкес келетіндігін көрсе бұл үдеріс нәтижелірек болмақ. Егер де ұқсас қабiлеттерге ие деп қабылданатын жолдасы қандай да бір жетістікке жетсе, бұл байқаушының өзіндік тиімділігін арттырады. Оның үстіне модельдеу тәжiрибе сияқты әсерлі болмаса да, адам өзіне сенімсіз болған жағдайда күшті ықпал етеді.

3. Әлеуметтік сенім

Әлеуметтiк сенiмдер ынталандырумен/құптамаумен байланысты. Олардың ықпалы күштi болуы мүмкін: көптеген адамдар бір кездері өздеріне айтылған сөздердің олардың өз-өзіне деген сенiмдiлiгiне әсер еткенін естерінде ұзақ уақытқа сақтайды. Әрине, бұл жағымды пікірлер өзіндік тиімділігін арттырса, ал жағымсыз пікірлер оны әлсірете түспек. Демек, біреудің өзіндік тиiмдiлiгiн жоғарылатудан төмендету әлдеқайда жеңіл.

4. Физиологиялық факторлар

Ерекше ауыр стресс жағдайларында адамдарда сырқаттану нышандары: қалтырау, ауырсыну, шаршау, қорқыныш, лоқсу және тағы басқа белгілер пайда болады. Адамның мұндай реакцияларды қабылдауы оның өзіндік тиiмдiлiгінің деңгейiне едәуір әсер етеді. Егер адам халық алдында сөз сөйлерде қобалжыса, осы уақытта оның өзіндік тиiмдiлiгі төмен болса, ол мұны өзінің қабілетсіздігімен байланыстырады, бұл өзіндік тиімділігін онан әрі төмендетеді.

28

Аффективті Әлеуметтік Когнитивті

«Мен» тұжырымдамасы – бұл... үйлесімі

Біз өзімізді оқушының орнында қалай сезінеміз?

Әлеуметтік әрекеттестік арқылы оқыту

Не білеміз және не істей аламыз

Бiздің бақылап, бағалауымыз бен соның нәтижесінде өзіміз жөнінде қорытынды шығаруымызға байланысты «мен» тұжырымдамасын қорғап және қолдап тұратын екi маңызды мотив бар, олар – өзін-өзі сыйлау және өзін-өзі бақылау .

Өзін-өзі сыйлау «мен» тұжырымдамасының бағалау және эмоциялық параметрлерiне жатады. Ол екi компоненттен тұрады – жеке тұлғаның пікірінше оның қаншалықты қабылданғанын және бағаланғанын анықтайтын құндылық компоненті және жеке тұлға өзін нақты рөлде қабiлеттi және құзырлымын деп санайтындығын анықтайтын тиiмдiлiк компоненті (Bandura, 2001).

Бандура өзіндік тиiмдiлiктi қалыптастыруға ықпал ететiн 4 факторды ерекшелейді

1. Тәжiрибе – Қол жеткізілген нәтиже

«Игеру тәжiрибесі» – жеке тұлғаның өзіндік тиiмдiлiгін анықтайтын ең маңызды фактор. Қол жеткізілген жетiстiк өзіндік тиiмдiлiкті арттырады, ал сәтсiздiк оны төмендетедi. «Балаларды бос мақтаулармен және жалған мадақтаулармен алдауға болмайды. Олар өзін сыйлаудың шынайы да жақсы көріністерінің орнына жасанды түрде көрсетілген қолдауды қабылдай беретіні – шындық, бірақ «мен»-нің жинақталған ерекшелік сипаты мәдени мәні бар, «жетістік» деп аталатын нәтиженің бірізді және шынайылықпен орындалғанын мойындағанда ғана өз күшіне еніп, айқын танылатынын ескеру керек.

27