Балалардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінен табуды қажет ететін негізгі ерекшеліктер:

Ұтқырлық: ең жақсы түсініктемені табуға ұмтылу; үзілді-кесілді жауаптарды іздеудің орнына сұрақтар қою; дәлелдерді талап етіп, кез келген дәлелді есепке алып отыру; эмоцияға емес, себепкенегізделу (бірақ төменде айтылатын өзін-өзі тануға қатысты эмоция да болуы ықтимал). Сыңаржақтылықтың болмауы: барлық қорытындыларды бағалау; болжамды көзқарастармен мүмкіндіктердің барлығын қарастыру; баламалы интерпретацияларға ашық болуға ұмтылу.

Пайым: дәлелдердің деңгейі мен маңызын мойындау; балама жорамалдар мен мүмкіндіктердіңорынды екендігін немесе артықшылығын мойындау.

Тәртіп: тиянақты, нақты және жан-жақты болу (барлық дәлелдерді есепке алып, барлықкөзқарастарға көңіл бөлу). Өзіндік сана сезім: өзіміздің эмоциямыз бен көзқарасымызды, сеніміміз бен болжамдарымыздың субъективті екенін сезіну. Жалпы сыни тұрғыдан ойлайтын оқушылар белсенді. болады, олар сұрақтар қойып, дәлелдердіталдайды, мағынаны анықтау үшін саналы түрде стратегиялар қолданады; олар ауызша, жазбаша, көзбен шолу дәлелдеріне сенімсіздікпен қарай отырып, ештеңеге сенбейді, мұндай адамдаржаңашыл идеялар мен келешекке ашық болады.

Төменде берілген құрылымды өзіңіздің білім беруіңіз бен баланың білім алуы жайында сынитұрғыдан ойланып-толғануда да қолдануға болады: 1. Балаларға білім беру үдерісін бақылау нәтижесінде алынған дәлелдемелермен танысыңыз. 2. Тапсырмалар мазмұнын құрайтын оқу мақсатын түсініңіз. 3. Оқу мақсаттары мен ол мақсаттарға жету үшін

76

• релевантты ақпаратты жинақтау мен сұрыптау;

• тиянақты және ашық сипаттама;

• белгіленбеген жорамал мен құндылықтарды мойындау;

• шешім қабылдау мен дәлелдіктерді бағалау үшін деректерді өз бетінше түсіндіру;

• ықтимал тұжырымдарға келу және жалпылауды жүргізу;

• анағұрлым кең тәжірибенің негізінде сенім модельдерін түзету.

Баланың не үйренгені туралы сыни тұрғыдан ойлау

Рефлективті білім беруге балалардың не үйренгендері жайында сыни тұрғыдан ойлауы жатады. Бұл олар көрсеткен сыни тұрғыдан ойлау тәртіптері мен дағдыларын зерттеуді, жазып алудыжәне бағалауды талап етеді. Бұл қабілеттер мен дағдылар оқу үдерісіндегі белгілі бір дәлелдердіталқылап, қарастыруды қажет ететін тапсырмаларды орындау барысында көрініс береді. Бұларқылы олар, мәселен, саяхатшылар мен көлік туралы біледі, өйткені бұл адамдардың өмір жолынтілге тиек ете отырып, қажеттіліктерді танып-білуге құрылған немесе тарихтағы өзгерістер менүздіксіз ізденістер туралы біліп, адамның әлеуметтік-экономикалық өміріне әсер ететін қоршағанорта мен технологияның арасындағы қарым-қатынастармен танысу мүмкіндіктеріне ие болады. Сонымен қатар гуманитарлық ғылым мен социологияның кез келген аспектісін, мысалы, балалықшақ пен отбасы, тамақ, аспаздық ілімі мен тағамдар, киім мен дүкенге бару, бос уақыт пен спорт,музыка мен ойын-сауық сияқтыларды талқылауға болады.

75