7 Дәріс. Өндірістік жарықтандыру – нормалау, есептеу, жарық беру аспаптары, жұмыс орындарының жарықтанғандығын бақылау

Дұрыс жоспаланған және соған сәйкес орнатылған электр немесе табиғи жарық сол жарыққа байланысты атқарылатын жұмыстың жағдайын жақсартуды, өңдірілген өнімнің саны мен сапасы жоғарлатып, жұмысшының көңіл күйіне, психjлогиялық жағдайына жағымды әсерін тигізеді, сонымен қатар, өндірістегі еңбек жарақаттарын азайтады.

Өндірістік жарық төмендегідей сан көрсеткіштерімен сипатталады:

Ф-жарықтың нұры

I -жарық нұрының күші

Е-кеңістіктегі жазықтықтың жарықтануы

Я-жарықтанған денгейдің сапасы

-жарық түскен бет деңгейінен шағылысып кері тарау коэффецентті.

Жарық нұрының люмендегі (лм) өлшемі

Енді осы көрсеткіштерге тоқталайық.

I. Жарық нұры /Ф/, /световой поток/-бұл адам көзіне әсер ететің күшті жарық энергиясы болып есептеледі.

Барлық жарық көздерінең шығатын жарық нұрының айнала кеңістікке тарауын анықтайтын өлшем-жарықтың күші болып саналады.

II. Жарықтың күші мына формуламен анықталады:

I -жарықтың күші;

Ф-жарықтың нұры;

-кеңістік бұрыш (жарықтың тарайтын кеңістік бұрыш осылай белгіленеді).

III. Кеңістіктегі жазықтық бетінің жарықтануы

Е - бұл жарық нұрының жарықтандырып тұрған жазықтығының тығыздығы (плотность)

бұдан:

Жарықтану бірлігі ретінде люкс (лк) алынған

Ф-жарық нұры (ағымы);

S -жарықтанған беррік ауданы .

IV. Жарық нұры түсіп тұрған жазықтықтың (бетің) айқындылығы (яркость) L дегеніміз жарық сәулесі күшінің сол жарықтанған берген перпендикулярлы түрде қайта көтерілген проекциясына қатынасу.

Бұл мына формуламен анықталады:

бұдан,

-жарық күші

-жарықтанған беттің /кеңістіктің/ бұрышымен проекциясы.

Жарықтылық конделламен өлшенеді.

V. Шағылысу коэффецентті дегеніміз-жарықтанған беткейдің (поверхность) оған түскен жарық нұрын (поток) қайта шағылыстыру мүмкіндігі (әсерлігі).

Бұл мына формуламен анықталады:

бұған,

Ф ш.с - (айта шағылысқан сәуле)

Ф ш.с. (түскен сәуле)

Енді жарықтың (электір жарығының) сапа көрсеткіштеріне тоқталайық.

Сапа көрсеткіштері мыналар:

I. (Ф) затты орналастырып зерттейтің кеңістік беті

II. Зат пен кеңістік арасындағы түс айырмашылығы қатынасы (контраст обьекта с фоном) K)

III. Жарық сәулесінің қалыпсыздық тұрақсыздығының коэффеценті.

Еңді осыларға қысқа тоқталып өтейік :

1. Фон, яғни белгілі бір затты салып (орналастырып) зерттейтің кеңістік беті (Ф), мынадай көрсеткштермен айқындалады.

Егер фонның бетіндегі затты айқындау коэффецентті тен жоғары болса, ондай фон жарық түсті деп аталады. (светлый фон), 0, 2-0, 4 аралықтарында болса, орташа түсті деп аталады (средный фон), ал коэффеценті 0, 2-ден төмен болса, ол қараңғы түсті (темный фон) деп аталады.

2. Зерттелінетің зат пен фонның қатынасы (контраст обьекта с фоном) мына формуламен айқындалады: (К-контраст, айқындылық коэффеценті).

бұдан

зерттелетің заттын айқындылығы,

- фонның (сол зат көрінетің беттің) айқындылығы)

Егер «“K”» –ның мөлшері 0, 5-тен жоғары болса, онда зерттелетің зат пен фонның айырымдылыққа айқындылығы жоғары болғаны; 0, 2-0, 5 аралығында болса, зат пен фонның бір-бірінен айырымдылық шамасы орташа деп есептеледі, ал егер К-0, 2, 2-ден төмен болса кішкене, онда затпен фонның түс айырымдылығы өте төмен, зат нашар көрінеді ондай фонда деген сөз.

3. Жарық сәулесінің қалыпсыздығының коэффицентті - (коэффициентт пульсаций).

Былай түсінуге болады. Люминисцентті электор лампаларының жарық нұрының өте жақсы жарық жанып, бірде, әлсірей жанып тұрған кездеріндегі олардың бір-біріне қатынасының проценттік мөлшері. Оны мына фомуламен табуға болады:

Бұдан

-жарық нұрының ең жоғарғы деңгейі

-жарық нұрының ең төменгі деңгейі

-жарық нұрының орташа деңгейі

Өндірістік орталарда, жұмыс орындыарында электр жарығын тиісті норма бойынша өлшегенде, оның сан мен сапа қасиеттері түгел есепке алынады.

Ет және сүт кәсіпорындарының өндірістік жарық жүйесінің жалпы араласы және апатты жағдайдағы жарық деп аталатын түрлері қолданылады. Цехтарды көбіне жалпы жарық жүйесі пайдаланады.

Ал шикізаттарды витеринарлық, медициналық сарапқа салған уақытта жалпы жарыққа қосымша мөлдекті жарықта да пайдаланады. (аралас жарық)

Авариялық жарық (апат болатын жағдайда жанатын жарық) фарш жасайтын бөлмелерде, шұжық цехтарында немесе шұжық сүрлеу бөлмелерінде кенеттен жалпы жарық істен шығып, өшіп қалған жағдайларда осы заттарды бүліндіріп алмай, жұмысты аяқтап тастау үшін қажет болатын жарық. Екіншіден, кенеттен апатқа ұшырап, жарылыс болып қалған жағдайда, жұмысшыларды қауіпсіз жерлерге алып шығу үшін де осындай апат жарығы керек. Апат жарығы тоқты бөлек тоқ көзінен алады және ол автоматты түрде жалпы жарық өшіп қалған кезде адамның көмегінсіз өздігінен жанады. Апат жарығының қуаты жалпы мөлшері жалпы жарықтың кем дегенде 5% болуы тиіс. Жарықтың ең төменгі мөлшердегі көз жұмыстарының жағдайына қарай зерттелетін заттардың көлеіне қарай зат пен фонның қатнастарына қарай белгіленеді.

Ет және сүт кәсіпорындарында, мысалы, ет жібіту камераларында, шұжық сақтайтын, кептірілген қоймаларда және ауаның микробтары заласыздандырылатын бөлмелерде, бактерецинды жарық яғни, (бактериаларды жоятын) кеңінен пайдаланады.

Жарық көз ретінде ет және сүт кәсіпорындарнда қазіргі уақытта әртүрлі қызбалы лампаларының қатар люминиецентті (газ толтырылған) лампалар қолданылады.

Қызбалы лампалар: вакуммді-НВ, газ толтырылған -НГ т.б. болады.

Люминиецентті лампалар: күндізгі жарық ЛД, жақсартылған түсбергіші бар күндізгі жарық ЛДЦ, суық ақ ЛХБ, жылы ақ ЛТБ, ақ түсті ЛБ, т.б. болып бөлінеді.

Жарылу қауіпі бар заттар сақталатын қоймаларда тоңазытқыш машиналарының залдарында жарылысқа төзімді газ толтырылған лампалар орнатылады, мысалы: ВЗГ маркалы лампа т.с.с.

Ылғалды және шаң тозаңды көп болатын залдарға осы факторларға төзімд лампалар ПВЛ қойылады. Жұмыс орындарындағы жарықтың (күннің жарығын да, электрдың жарығын да) мөлшерін «люкс» өлшемімен Ю-116 деп аталатын объективті люксметрмен өлшейміз. Алынған мөлшерді санитарлық нормамен салыстырып тиісті қорытынды шығарамыз. Өлшем жүргізілетін орын кафедраның лабораториясы және далада.

Бақылау сурақтары:

1.Авариялық жарық деген не ?

2.Жарық ағынын қолдану коэффициенті нешеге тең ( 0.53)?

3.Қызбалы лампалар?

4.Люминиецентті лампалар?

5.Ылғалды және шаң тозаңды көп болатын залдарға осы факторларға төзімд қандай лампалар қойылады?

№1 Лабораториялық жұмыс

Шаңдардың дисперсті құрамдарын зерттеу әдістері

№ 1 тақырыбы: Жұмыс (өндіріс) орындарында ауа құрамындағы улы газдар мен буларды жедел анықтау жолдары.

(уақыты – 4 сағат)

Жұмыстың мақсаты:

Өндіріс орындарындағы ауаның құрамындағы улы газдар мен буларды УГ-2 маркалы газ сараптаушы құралымен анықтау

Негізгі керекті құрал: газ сараптағыш –УГ-2

Жұмыстың орындалу тәртібі:

1. Газ сараптағыш құралдың құрамы меноны пайдаланудың жолдарын игеру.

2. Зерттелген ауадағы улы заттың мөлшерін анықтау

3. Жүргізілген жұмыс бойынша қысқаша қорытынды шығарып, тұжырымдау. Тұжырымдамада мына төмендегілерге назар аударылуы керек:

• анықталған улы заттың қауіптілік класы

• ол заттың уландырғыш қасиетін саралау

• ол уландырғыш заттан жеке адамның қорғану құралдары және жолдары.

Жұмыс орындарында, атмосфералық ауада улы газдарды анықтаудың басқа да жолдары мен таныстыру: иіс сезу мүшелері арқылы (органолептикалық), индикациялық (анықтағыш қағаздар немесе ұнтақтар арқылы)жолымен.

Индикациялық жолмен сараптаудың негізгі принципі

Ол мынаған негізделген: ауадағы улы затпен қолданылған реактивтің (анықтағыш заттың) арасында химиялық реакция жүрудің арқасында реактивтің түсі өзгереді. Ламборта-Вэридің заңына сәйкес реактив түсінің өзгеруі жылдам да қанықты жүрсе, соғұрлым улы заттың ауадағы мөлшері көп болмақ.

Анықтаудың қортындысын екі әдіспен жүргізуге болады: колориметриялық және сызықтық-колористикалық жолдарымен.

Колориметриялық жолмен анықтағанда сараптаудың қортындысын шығару үшін реактивтің өзгерген түсін стандартты түрлі түсті шкаламен салыстыру арқылы шешуге болады.

Сызықтық-колористикалық әдіс-негізгі әдіс болып саналады, ол практикада ауаның улы газдары мен буларын анықтауда жиі қолданылатын прогрессивті әдіс болып саналады. Бұл әдіс бойынша ауаны сараптаудың қортындысын анықтағанда, түсі өзгерген индикациялық ұнтақтың биіктігін ( немесе ұзындығын) шкалаға салып өлшеу арқылы мг/м³ мөлшерде табуға болады. Төмендегі айтылғалы отырған УГ-2 сараптағышының жұмысы да осы сызықтық-колористикалық әдіске негізделген.

УГ-2 ауа сараптағышының құрлысы

Ауа сараптағыш УГ-2 маркалы құрал мынадай бөлшектерден тұрады: ауа соратын цилиндр секілді кеңірдек сильфон, ол сыртқы ауамен резинка түтікшемен жалғасады, сыртқы темір қорапшаның бетінде шкала орналасатын қондырғысы бар: шток және оны енгізетін тесікше, тесікшенің жақтауында пружинвлы ұстағыш (фиксатор): темір беткейдің бір жақ бұрышында шток салатын тесік бар. Сильфонды сыртқы ауамен қосып тұрған резинка түтікшкнің сыртқы ұшына индикациалайтын ұнтаққа толтырылған шыны түтік кигізіледі. Сильфонмен ауа сорғызылудан бұрын, штоктың көмегімен оны бағыттағыш түтікшеге кіргізіп, төмен қарай басып сильфонды қысады, сонда сильфонның ішіндегі ауа резинка түтікше арқылы сыртқа шығады. Штоктың жақтауындағы екі шұңқыр ойықшаның жоғарғысына дейін штокты қысып жеткізген соң, пружиналы ұстағышпен штокты қайта көтерілуін тоқтатып, ұстатады. Штоктың төрт жақтауында, оның жоғарғы жағындағы қалпақшасының астындағы көрсетілген сан, сол штоктың жоғарғы жағындағы шұңқырдан төменгі шұңқырға дейінгі аралықта ауа сорғыш, қанша ауа соратынына сәйкес келеді. Енді шыны түткішені индикациялық ұнтақпен толтырулы күйінде резинка түтікшеге кигізеді де, қондырғыдағы шкаланы орналастырады. Сөйтіп, штокты алақанмен сәл басып, пружиналы ұстағышты кейін тартып, штокты жібереді. Осы кезде уақытты белгілейді. Бұл кезде сыртқы зерттелетін ауа ұнтақ салынған шыны түтікше арқылы сильфонға сорыла бастайды. Индикациялайтын ұнтақ зерттеліп отырған ауадағы газды анықтауға арналған (специфический порошок) болуы шарт. Осы шарт бойынша ауадағы улы газбен ұнтақ реакцияға түсіп, ұнтақтың түсі өзгереді. Бұл өзгерістің шапшаңдығы мен айқындылығы ауадағы улы газдың көп-азына тікелей байланысты. Штоктың жақтауындағы жоғарғы және төменгі шұңқырдың арасына шток қанша уақыт көтерілетініне әрбір улы газдарға сәйкесті түрде белгіленген. Шток төменгі шұңқыршасына жеткенде ұстағыш сырт етіп сол шұңқыршаға түседі де, штоктың жүруін тоқтатады, бірақ бұдан кейін де сильфонға ауа сорылуы сильфондағы қалдық вакуумның әсері мен біршама тағы одан әрі жалғасады, сондықтан да ұстағыш төменгі шұңқыршаға дыбыс беріп түскеннен кейін де 1-2 минут ұнтақты түтікшені суырмай қол тұру керек. Белгіленген мөлшердегі уақыт еткен соң, ұнтақты түтікшені алып, шкаламен салыстырып, көрсетілген санды 10², яғни жүзге көбейту керек. Бұл табылған санды, яғни улы газды мг/м³ –ке айналдырған болып табылады. Енді табылған санды бір м³ –тегі улы газдың мөлшерін таблица бойынша белгіленген (ең жоғарғы мөлшер) нормамен салыстырып, егер улы газ мөлшері нормадан асып жатса, тиісті шара қолданылуы қажет.