1.2. В2 витамині, (рибофлавин).

Рибитал спирті қалдығымен байланысқан изоаллоксазин (гетероциклдік флавин) туындысы болып табылады. Рибофлавиннің бай көзі болып ашытқы саңырауқұлақтар, сүт тағамдары, бауыр, бүйрек, жүрек болып табылады.

Рибофлавин тағамдық өнімдерде белокпен байланысқан (флавинпротеиндер) флавинмононуклеотид (ФМН), флавинадениннуклеотид (ФАД) және флавин түрінде кездеседі. Рибофлавин биологиялық маңызы бойынша көптеген ферменттердің (60-қа жуық) кофакторы ретінде қатысады.

Рибофлавин ішекке сіңіріліп, фосфорилденеді. Осы кезде екі коферментті формалар түзіледі: ФМН және ФАД, ұлпалық тыныс алу процесінде сутегіні тасымалдау қызметін атқаратын тотығып-тотықсыздану ферменттік жүйенің компоненттері болып табылады және сонымен қатар оксидоредуктаза тобына жатады. Олардың біреуі оны ары қарай сәйкес келетін акцепторын тасымалдайтын (мысалы, НАД.Н-цитохром-с-редуктаза) никотинамидадениндинуклеотидті ферменттен (НАД.Н және НАДФ.Н) түзілген сутегінің акцепторы болып табылады. Ал басқалары НАД.Н және НАДФ.Н-тың (мысалы, D- және L-аминоқышқыл оксидазалары, моноаминооксидаза, ксантиноксидаза, альдегидоксидаза) қатысуынсыз сутегіні цитохром жүйесіндегі субстратқа тасымалдайды.

Ұлпада рибофлавин АТФ-қа тәуелді фосфорилдену жолымен ФМН-ге айналады. Ары қарай басқа АТФ молекуласының АМФ тасымалдану жолымен ФАД түзіледі:

В₂ гиповитаминоздары мен арибофлавиноздарының симптомдары:

- Хилез – агранулярлы стоматит (ауыз қуысындағы, еріндегі жырықтар);

- Мұрын-ерін қатпарындағы себорейлі дерматит;

- Глоссит-тіл бүртіктері тегістелген, тілдің түсі пурпурлі-көкшіл болып келеді (фуксинді тіл);

- Васкулярлы кератит көздің мөлдір қабығының айналасындағы конъюнктивті тамырларының кеңеюі;

- Гемералопия ( соқыр тауық) – көздің қараңғы түскенде көрмеуі;

- Жарықтан қорқу және көзден жас ағу пайда болады;

- Тыныс алудың әлсіреуі, жүрек қызметінің бұзылуы, температураның төмендеуі, қанда глюкоза деңгейінің төмендеуі байқалады. Созылмалы арибофлавинозда қан жасалудың бұзылуы (анемия), перифериялық нервінің және жұлынның артқы бағанының дегенерациясы кезінде байқалған.

Рибофлавин алмасуының бұзылуы кейбір бауыр аурулары, тері аурулары (мысалы, экзема), асқазанның және он екі ішектің жаралы ауруларының асқынуында байқалады.

В₂ витаминінің тәуліктік қажеттілігі – 1,5-2,2 мг.

1.3. В5 витамині (рр, никотин қышқылы, ниацин, никотинамид)

Ниацин (никотин қышықлының және никотинамид қоспасы) витаминдік қасиеті бар, птеридин- пиридин-3-карбон қышқылының туындысы болып табылады. Никотин қышқылы (никотинамид) дәнді дақылдарда, сүтте, етте, бауырда кедеседі, ал организмде ол триптофаннан синтезделеді.

Никотинамид дегидрогеназа коферментінің негізгі бөлігі болып табылады: никотинамидадениндинуклеотид (НАД) және никотинамидаденинди нуклеотидфосфат (НАДФ).

НАД – динуклеотид, никотинамидтен, рибозаның 2 молекуласынан, фосфор қышқылының 2 молекуласынан және адениннен тұрады. Амид никотин қышқылының каталиттік активті топшасы болып табылатын НАД-тың және НАДФ нуклеотидтері кең тараған коферменттерге жатқызылады. НАД және НАДФ 200 ферменттің кофакторы болып табылады.

Никотинамидке ауысатын НАД+ және НАДФ+ ферментативті синтезі никотин қышқылының цитолиз клеткасында өтеді, кейін ол келесі үлгі бойынша метилденеді: никотинат -> никотинат – мононуклеотид (НМН) -> дезамидо-НАД+ -> НАД+. Одан әрі НАД+-тан ОН-тобы бойынша фосфорилденіп, суретте көк түспен белгіленген НАДФ+ түзіледі.

Сонымен қатар, триптофан мен PRPP-нан (фосфорибозилпирофосфат) НМН синтезі болуы мүмкін.

НАД пен НАДФ коферментті функциялары негізінен тотығу-тотықсыздану реакцияларынан көрінеді және тотығатын субстраттан оттегіне электрондар мен екі атом сутегінің тасымалдануымен аяқталады. Суретте А субстратынан протон мен 2 электронның НАД+ молекуласына кері тасымалдануының мысалы көрсетілген:

НАД поли-АДФ-рибозилдеудің және ДНҚ-линаза үшін субстрат болып табылады. Бұл процесс репарация және репликация жүйелерінің жұмысы үшін өте маңызды. НАД жетіспеген кездегі поли-АДФ-рибозилдеу процесінің өзгерісі жоғары аэробты клеткалардың жойылу (апоптоза) механизмдерінің біріне әкеледі.

АІТ- нан В₅ витамині жақсы сіңіріледі. Өзгеріссіз түрде және өнім айналымдары түрінде бүйрекпен бөлінеді. Никотин қышқылы буын кеңейту әсерлеріне ие (терінің қызаруы, артерия қысымының төмендеуі, бастың айналуы), қандағы холестерин мен май қышқылдарының құрамын төмендетеді.

Ағзадағы В₅ витамнінің құрамының жетіспеушілігінен пеллагра ауруы дамиды (итальян тілінен аударғанда – “тартылған тері”) ”үш Д синдромы“: диарея, дерматит (ашық тері учаскелерінің қабынуы), деменция (әлсіз ақылсыздыққа ие болу).

- Глоссит-тілдің қабынуы;

- Гастрит;

Көптеген елдердегі пеллагра ауруы құрамында никотин қышқылы мен триптофанның аздаған мөлшері бар кукурузамен (жүгері) тамақтануымен байланысты. Никотин қышқылының алмасуының бұзылуы сульфаниламидті препараттарды қабылдағандағы инфекциялық, хирургиялық аурулар кезінде айқындалады.

Пеллаграның ерте клиникалық симптомдары болып ауыз қуысындағы өзгерістер (тілдің ұшы мен шеттерінің қызаруы) мен ішек (диарея) қызметтері табылады. Біраз уақыттан кейін көбінесе, дененің ашық жерлерінде орналасатын симметриялы қызыл дақтар (пеллагралы эритема) пайда болады. Үлкеншар қабатының ганглиозды клеткаларының зақымдануының нәтижесінде орталықтанған және периферикалық нерв жүйелерінің қызметтері бұзылады. Қанды зерттеген кезде гипохромды анемия байқалады. Зат алмасудың барлық түрлері жағынан өзгерістер белгіленеді.

В₅ витаминінің тәуліктік қажеттілігі – 14-25 мг.