2. Мырыш.

Ол адам және жануарлар қорегіндегі басты эссенциальды микроэлемент болып табылады. Организмдегі құрамы. Адам ағзасында цинк мөлшері 2-3 г, оның 60 % сүйек бұлшық еттерінде кездеседі. Ер адамда 15 мг мырыш қалқанша безінде болады.

Тағам көзі: бауыр, какао, ет,құс, сыр, креветки, греция жаңғағы, балық.

Тәуліктік қажеттілігі: 10-22 мг, жүктілерде -10-30 мг, емізетін аналарда-13-54 мг.

Алмасуы: мырыштың тағамнан сіңірілуі 50% құрамды, белоктық диета мырыштың сіңірілуін күшейтеді, ал фосфат немесе кальцийдің мөлшері керісінше төмендетеді, кальций фитин қышқылы кездескенде мырышты сіңірмейді, фитин қышқылы кальций және мырыш ионымен ерімейтін комплекс түзеді. Мырыш АІТ-нан бауырға альбумин комплексін түзіп транспортирленеді.

Биологиялық ролі: Мырыш қазір кезде 200-ден астам ферменттерде табылып отыр. Мырыш белок синтезінде және нуклеин қышқылдардың синтезінде үлкен ролб атқарады. Ол ДНҚ, РНҚ және рибосома қалыптылығы үшін қажет, ДНҚ кері денатурациясын қамтамасыз етеді, аминоацил –тРНҚ синтетаза және элангация, трансляция факторына кіреді. Мырыш кері транскриптаза құрамында анықталып отыр. Нативті ДНҚ-да мырыш фосфатты топтармен байланысады. ДНҚ жіпшелері тардатылған кезде мырыш ДНҚ азотты негіздерімен комплекстүзеді, ол белгілі – бір қашықтықта ұстап қос спиралдың қайта қалпына келуін қамтамасыз етеді. Мырыш коллаген синтезі жарақаттанғанда жоғарлатады және лизасома мембранасының стабилизациясын іске асырады, митохондриалды тыныс алу мен электронның тасымалдануын төмендетеді. Мырыш гексамер және басқа инсулиннің кристалдық формаларын түзуге қажетті. Мырыш дәмсезбеу анализаторының қызметіне әсер етеді: алкогольдегидрогеназ және карбоангидразаның негізгі құрамдық бөлігі болып табылады. Мырыштың биологиялық белсенділігінің болуы, оның тиотоптарда жоғарғы ұқсастығын көрсетеді.

Мырыш препараттар гепато-церебральды дистрофияны емдеуде қолданылады.

Мырыштың тағам құрамындағы мөлшерінің жетіспеушілігі және болмауы: арнайы микроэлементтердің дамуына әкеледі, ол бой өсуінің төмендеуі сүйек оссификациясының бұзылуы терінің патологиялық өзгерісіне әкеледі. Мырыштың жетіспеушілігі тері беткейінде көрініс береді (экзема, дерматит, т.б)иммун тапшылығы, глюкозадағы толеранттылықтың нашарлауы бой өсуінің төмендеуі және балаларда жыныстық жетілудің төмендеуі гиперхолестеринемия, жүйке жүйесінің ақаулары байқалады.

Мырыштың жетіспеушілігі ағзада қауіпті мөлшерде кадмий және свинецтің жинақталуына әкеледі.

Мырыш жетіспеушілігінің себептері: қан кету, ішек гельменттері, алькоголизм, бауыр циррозы, ішектің сіңірілуінің нашарлауы, жүктілік, инфекциялық сырқаттар, ауыр күйіктер, вегетариан болған жағдайда.

3.Мыс.

Ағзадағы мөлшері. Адам организміндегі орташа мөлшері 75-150мг, 50% шамасы бұлшық ет және сүйекте болады. Көп мөлшері бауыр, мида, жүрек және бүйректе болады.

Тағамның құрамында кездеседі: бауыр, теңіз өнімдері, гречка, жаңғақ. Сүт өнімдерінде мыстың мөлшері өте төмен.

Тәуліктік мөлшері: 80 мкг/кг балалар үшін, 40 мкг/кг жасы үлкен балалар үшін, 30 мкг/кг ересектер үшін.

Алмасуы. Мыс ішектің жоғарғы бөлігінде, кейбір бөліктер асқазанда альфа амино қышқылдар және арнайы тасымалдаушы белоктардың қатысуымен сіңіріледі. Сульфидтің әсерінен мыстың сіңірілуі төмендейді, олармен ерімейтін тұз түзеді. Альбумин сарысуымен комплекс түзетін мыс бауырға түседі, онда церулоплазмин белогының құрамына енеді.

Биологиялық ролі. Құрамында мыс бар 30 белоктық ферменттер бар. Мыс цитохромоксидаза құрамына кіреді, электрод митохондриальды жүйені тасымалдануында, биологиялық қышқылдану және АТФ генерациясының қышқылдық фосфорилденуі моноаминооксидаза, лизин, серотин, кетохоламин

Және т.б. қышқылдық дезаминденіп катализденді. Соңғы процесс коллаген және эластин молекуласының көлденең тігіс жүзінде анықтайды. Тирозиннің дофамин және меланинге айналуын катализдейтін тирозиннің түзілуіне қатысады. Итрозиназаның жетіспеушілігі немесе альбинизмге әкеледі, ал оның шамадан тыс көп мөлшері меланомға әкеледі. Церулоплазмин 8 атом мыс және антиоксидантты қасиеті бар, темір метоболизміне қатысады.

Мыстың жетіспеушілігінің себебі: сүтті диета, парентеральды тамақтану нәрестелерді мыстың мөлшері төмен сүт өнімдерімен тамақтандыру, мальабсорбция синдромы, нифотикалық синдром, белоктық-калориялық жетіспеушілік. Коллаген талшықтары ақауының комда болуы тамыр торшаларында байланыстырушы ұлпаның нашарлау, бас мүшелерде комплесінің кішірейгендігі байқалады.

Мыс мөлшерінің көптігі гепато-церебральды дистрофия және Вильсон-Коновалов ауруына әкеледі, ол ми, бауыр, ОЖЖ бұзылуына әкеледі. Шизофрения және эпилепсия кезінде мыс мөлшерінің құбылуы байқалады. Мыс препараты психикалық ауруларды қозуды төмендету үшін қолданады.

5.Иод

Адам ағзасында 15-20 мг иод болады, оның 8 мг қалқанша безінде кездеседі. Бейорганикалық иод ретінде ішекке сіңіп отырады.

Иодтың негізгі көзі – жергілікті суда болады.

Иодқа бай тағамдар теңіз капустасы, теңіз балығы және шаянтәрізділер. Етте, сүт тағамдарындағы иод мөлшері 7-16 мкг/100 г. Эндемиялық облыстарда зобтың алдын алу үшін иодталған ас тұзын қолданады. Иодтың тәуліктік қажеттілігі100-150 мкг.

Биологиялық маңызы. Иод – гормондардың биосинтезіне қатысатын белгілі микроэлемент (тироксин – қалқанша безінің гормоны). Тироксин энергетикалық алмасуды бақылап отырады. Адам ағзасында физикалық және психикалық дамуына әсер етеді. Тироксиннің молекулалық әсер ету механизмі оның биологиялық тотығу және тотығып фосфорилдену процесімен байланысты.

Қандағы иодтың мөлшері гипотиреозда төмендейді де, гипертиреозда жоғарылайды.Тироксин көбейгенде АТФ – тың интенсивті түзілуі төмендейді. Иодтың жетіспеушілігі эндемикалық зобтың пайда болуына әкеледі.