34. Хіх ғ. Философиясының ерекшеліктері.

Орыс философиясының орталық идеясы адамзат тағдыры мен жалпы өмірдегі Ресейдің ерекше орны мен ролін негіздеу және іздестіру болды. Және бұл орыс философиясын түсіну үшін маңызды, өйткені ол тарихи дамуының өзгешелігіне орай өзінің ерекше белгілерімен көзге түседі.

Орыс философиялық қызықты ізденістер XVI-XVIII ғасырлар бойында жалғасын тапты және екі үрдістің қарама- қайшылығы негізінде өтті.Мұның алғашқысы орыс ойының тілтумалығына басты назар аударып, бұл тілтумалылықты орыстың рухани өмірі өзгешелігімен байланыстырылады.Екінші үрдіс Ресейге еуропалық мәдениеттің даму үрдісін тануға тырысты. Бұл үрдіс өкілдерінің айтуы бойынша Ресей Еуропаның даму жолына барлығынан кейін түскендіктен , Батыстан көп нәрсені үйреніп сол өткен тарихи жолды қайталауы тиіс.

Бұл екі үрдістің айқын теориялық және қоғамдық – саяси тұрғыда қалыптасуы XIX ғасырдың 40-60 жылдары болды. Біріншісін славянофильдер, екіншісін батысшылар білдірді.Осыған байланысты орыс философиялық ойына екі бағыт қалыптасты.Бұл екі бағыттың да қалыптасуына П.Я.Чаадаев(1794-1856) үлкен рол атқарды .Өзінің көзқарастарын ол атақты «Философиялық хаттарында« баяндады. Чаадаев католиктік Батысты дәріптеп , оны Ресейге үлгі тұтты ,ал екінші жағынан , Ресейдің Батыстан айырмашылығы оның ерекше «ғаламдық миссиясында « деп айтты. Сондықтан ол Ресейдегі славианофильдіктің де , батысшылықтың да негізін қалаушы болып табылады.

Ресейдің дамуын еуропалық үлгі бойынша насихаттайтын бағыт- бұл батысшылдық.Бұл бағыттың өкілдері қатарына А.И.Герцен,Н.П.Огарев, К.Д.Кавелин , Т.Н.Грановский сияқты ойшылдар жатады, олармен В.Г.Белинский,И.С.Тургеневтер тығыз қатынас орнатты.

35. Өркениет ұғымы. А.Тойнби, О.Шпенглердің өркениет тұжырымдамалары.Өркениет (лат. сіvіlіs – азаматтық) – қоғамның материалдық және рухани жетістіктерінің жиынтығы. Ежелгі римдіктер бұл ұғымды “варварлықтар” деп өздері атаған басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Олардың түсініктері бойынша “Өркениет” азаматтық қоғам, қалалық мәдениет, заңға негізделген басқару тәртібі қалыптасқан рим империясының даму дәрежесін білдірген. Өркениет мәдениет ұғымымен тығыз байланысты

Освальд Шпенглер (1880-1936) өзінің "Европаның дағдарысы” еңбегінде адамзат ұғымын өткір сынға алып, "әлемдік тарих” идеясына қарсы шықты. Шпенглердің пікірінше, мәдениеттер ішкі герметикалығымен ерекшеленіп, бір-бірін өзара бөтенсінеді. Ол үшін "адамзат” - бос дыбыс, өйткені, халықтар әртүрлі уақыттағы кеңістікте өмір сүреді. Әрбір мәдениеттің өзіндік арнайы сауыт сияқты табиғаты бар, оған өзге мәдениеттің адамы ене алмайды. Сондықтан әлемдік тарих - батыстық рационализмнің ойлап шығарған қиялы.Европалық рационализмді “өмір философиясы” тұрғысынан сынай отырып, ол өзінің мэдениет мифологиясы концепциясын ұсынады. Оның мәнісі, О.Шпенглер жануарлар мен өсімдіктер өмірі жэне адам өмірі арасында салыстыру (аналогия) жүргізіп, тарихты биологияландырады. Туылу, өсу, қартаю және жойылу - міне, тек өсімдіктер мен жануарларға ғана емес, саналы адамға да, оның шығармашылық күш-жігерімен құрылған мәдени ағзаларға да бұйырған үлес осы. “Өмірдің тамырының соғуы” пайда болу, даму және құлдырау кезеңдерін бастан өткізетін жекелеген оқшау тұйық мәдениеттердің құрылуына әкеледі. Ол осындай сегіз мәдениетті жариялайды: мысырлық, үнділік, вавилондық, қытайлық, аполлондық (грек-рим), “магиялық” (византиялық-арабтық), “фаустық” (батысевропалық) жэне майя. Әрбір мэдениет, Шпенглердің ойынша, өз “әлеміне” сәйкес ерекше “жанға” ие болады. Әрбір мэдениет туылысымен-ақ тағдырдың тәлкегімен өлімге бас тігеді. Жазмыш оған ақыры трагедиялық финалға жеткізетін мыңжылдық эволюция өлшеп береді.Шпенглер өзінің мифологиялық концепциясында әрбір мәдениеттің негізгі символын “прафеноменін” табу қажет, тек сол арқылы ғана оның “жанын” түсінуге болады деп есептеді. Ол ең басты назарды үш мәдениетке - греко-рим, батысевропалық және византиялық-араб мәдениеттеріне аударады. Олардың әрқайсысының “прафеномен” немесе базистік символ арқылы ашылатын өз “жандары” бар. Греко-рим мәдениетінің “аполлондық жаны” сезімдік тән (дене) символы арқылы ашылады. Батыстық мәдениеттің “фаустық” жаны шексіз кеңістік пен уақыт символында, ал “магиялық жан”- жан мен тәнді қарсы қою арқылы ашылады.Мәдениет “жанның ” пайда болуымен туылады және “жан” өз күшін сарқығанда өледі. Құлдыраушы мэдениет міндетті түрде өркениетке айналады. Мысалы “фаустық” мэдениет күйзеліс үстінде, яғни XIX ғасырда өркениет сатысына өткен ол өзінің машиналы кейіпінде адам тағдырларын тобырымен және бүкіл батыс әлеміндегі өмірдің өзін майдалап тастауда. Сондықтан да оның өзінің оқшау мәдениеттердің морфологиялық концепциясын жария еткен екі томдық еңбегі “Ервопаның дағдарысы” деп аталады. А.Тойнбидің тұжырымдауынша оқшау өркениеттер - бұл әлеуметтік және табиғи ортаның талабына деген жауап: табиғи- георафиялық орта адамзат қауымдастығынан үнемі “жауап” талап етеді, ал тарихи көршілер тарапынан төнген қауіп, діни кемсітушілік және т.б. әлеуметтік тұрғыдағы “талап” болып табылады.Өркениеттің тоқырауын Тойнби өзінің өткен жетістіктерін көшірумен ғана айналысып шығармашылық шарасыз күй кешкен шығармашылық элитаның өз күшін сарқумен байланыстырацы. Бұл қоғамның барлық жағцайына зиянцы әсерін тигізеці. Мұның нәтижесінце өркениет өзінің ішкі бірлігі мен өзінцік бағыт таңцау қабілетінен айрылцы. Өркениеттің құлцырау фазасы үш кезеңнен тұрацы: өркениеттің тоқырауы, бұзылуы, жойылуы. Тоқырау мен жойылуцың арасы ғасырларға, тіпті мыңжылцықтарға созылуы мүмкін. Мысалы, мысырлық өркениетте тоқырау б.з.ц. XVI ғасырца орын алса, ал оның жойылуы б.з. V ғасырына сәйкес келеці. Екі мың жыл бойы ол "өмірцің тас болып қалған өлімі” формасынца өмір сүрці. Тоқырауцан кейін це ұзақ өмір сүретін өркениеттерці белгілеу үшін А.Тойнби осы "тас болып қалған” өркениет терминін қолцанацы. Мысыр екі мың жылға қатып қалса, ал Қытай мың жылға тас болып қалған. Бұл өзге өркениеттерде де кездеседі.А.Тойнби тарихта типологиялық тұрғыца ажыратылатын отыз алты өркениет бар цеп есептейці. Ол өркениеттерді дамуы "толық іске асқан” және "іске аспаған” (мысалы, христианцық несторианцық, христианцық монофизиттік, христианцық қиырбатыстық және т.б.) цеп бөледі. Дамуы толық іске асқан өркениеттерцің өзі тәуелсіз және сателлиттер цеп бөлінеді. Тәуелсізцердің өзі мынацай өркениеттерге бөлінеді: өзгелермен байланысты емес (орта американцық, анцтық); өзгелерден туындамайтын (шумер-аккац, мысыр, эгей және т.б.); өзгелерцен туынцайтын (сириялық, африканцық, православиелік- христианцық және т.б.). Өркениеттерцің көпшілігі ацамзаттық прогрестің, әлемдік тарихтың біртұтас ағынына қосылып кетед

36. Дүниеде қайсысы көбірек: реттілік пе немесе ретсіздік пе?

Әлемдегі реттіліктің белгілерінің немесе реттілікті жүзеге асыратын құбылыстардың болуы әлем өзінен-өзі реттілікке ұмтылады дегенді білдірмейді. Әлемнің мүндай реттеу қабілеті жоқ. Олай болса, реттіліктің себебі жаратылыстан тыс жерде болу керек. Бұл — бір нақты жайт.

37. Қазіргі заманғы жаһандық мәселелер. Әлемдік тәртіптерге жаһандық экологиялық өзгерістер, соғыстар қаупі, ядролық қауіпсіздік, азық-түлік тапшылығы, әлемдік ортақ ақпараттану, түрлі індет аурулары, индустриалдық-техникалық ортақтану, техногендік катастрофалар, халықаралық терроризм, наркотрафик, халықаралық заңсыз қару сату, халықаралық қылмыскерлік, адамдарды құлдыққа сату, діни экстримизм т.б. әлемдік қауіптер мен қайшылықтар үздіксіз өз ықпалдарын тигізіп отырды

38. Философияның өркениеттің үш ошағы Ежелгі Үнді, Қытай, Грекияда қатар пайда болуын қалай түсіндіруге болады. Белгілі бір адамдардың дербес қызметі ретінде философия ежелгі шығыс елдерінде – Қытайда, Индияда, т.б. елдерде, кейінірек антика дәуірінде ежелгі Греция топырағында қалыптаса бастаған. Бірақ, оның түпкі туындайтын түбірі адамдардың әлемдегі айрықша болмысында, дүниеге өзіндік қатынасында жатуы тиіс. Ол қатынас жануарлардың өзін қоршаған табиғи ортаға қатынасынан мүлдем өзгеше. Жануарлар табиғи дамудың төл туындысы, белгілі бір географиялық ортамен тікелей үйлескен, олар өздерін табиғаттан бөліп, оған бір бөгде күштей сырт қатынас жасай алмайды. Сондықтан олар үшін табиғатты игеру, оны түсіну, ішкі сырына қанығу мәселесі тұрған жоқ.

Адамдар болса, ортаға тікелей бейімделудің нәтижесінде емес, сол ортаны игеру қызметі нәтижесінде, оған дәнекерлі, құрал-саймандар арқылы, өзара қоғамдасу арқылы қатынасады. Бұл процесс өзі атқаратын іс-әрекеттерді де, оның өзгеретін объектісін де және ақырында өзінің кім екенін де белгілі дәрежеде көре білуді, түсіне білуді де қажет етеді.

Осыған орай адам табиғатқа, жалпы әлемге солардың тек бір бөлшегі ғана емес, олардан біршама бөгделенген, оқшауланған сырт күштей қатынас жасай алады. Сол арқылы ол өзін де өзгертіп, өзінің мүмкіндіктерін ортаның мүмкіндіктерімен ұштастырады, өзіне де сырт көзбен қарай алады. Бұл, әрине, адамдардың тарихында өзгере беретін жағдай.