Ф КГМУ 4/3-04/01

ИП № 6 УМС при КазГМА

от 14 июня 2007 г.

ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ

ЕДШ және физиотерапия курсымен әскери-далалық хирургиясы бар

№1 хирургиялық аурулар кафедрасы

Дәріс «Сіреспенің себебі, патогенезі, клиникасы, емі, алдын алуы» тақырыбы

Жалпы хирургия пәні

051301 - Жалпы медицина мамандығы үшін

3 Курс

Уақыты (ұзақтығы) 1 сағат

Қарағанды 2009 ж.

Кафедраның әдістемелік жиналысында бекітілген

«____»_________________ 2009 ж. № ____ Хаттама

Кафедра меңгерушісі, профессор ________________ Ержанов О.Н.

• Тақырыбы: «Сіреспенің себебі, патогенезі, клиникасы, емі, алдын алуы»

• Мақсаты: студенттерді сіреспе түрлерімен, емдеу принциптері, жаралық процесс, жараның жазылуы, негізгі техника, нәтижелер, сіреспе емдеуімен таныстыру.

• Дәріс жоспары:

1. Сіреспені алдын алу шаралары

2. Сіреспе ауруының көріністері.

3. Жаралардың ерекшеліктері.

4. АХӨ жара кезіндегі БМК.

5. Алғашқы хирургиялық өндеу.

6. Тігістер – бірінші ретті, бірінші – кейін тірілген, екінші ретті..

7. Жараның асқынуы. Жалпы жараны емдеудегі сұрақтар.

8. Сіреспемен науқастарға мед бикенің күтім ерекшеліктері.

9. Сіреспе дамуындағы жаңа қөз қарастар.

• Дәріс тезистері

Сіреспе

Сіреспе (тетанус – столбняк) ауруы - әлемнің көптеген елдерінде кеңінен таралған. Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының толық емес мәліметтері бойынша жыл сайын сіреспеден жер бетінде 50000 адам өледі. Егер нақты мәлімет алам десеңсіз осы санды 3 еселеу керек. Дамыған елдерде бұл ауруға шалдығудан өлетін адамдар саны: АҚШ-та 500-600 адам, Германияда 400-дей адам тіркелген, Югославияда – 985–ке дейін, ал Японияда - 800-900 дейін жетеді (1994).

Жылы ауа – райы болатын аймақтағы нашар дамыған елдерде тырысқақ қазіргі денсаулық сақтау саласындағы ең күрделі мәселелердің бірі болып отыр. Ауыру деңгейі өте жоғары, ал өлім 80% -ға дейін жетеді.

Индия сіреспе ауруынан кейінгі жылдардағы өлім саны бойынша 4-ші орында тұр. Индияның ауруханаларында сіреспемен ауырған адамдар саны 18% -ды құрайды. Бұл ауруға шалдығудың ең үлкен көрсеткіші жаңа туған нәрестелерде көп, олар жетімсіз санитарлық жағдайда үйде босанудан осы ауыруға шалдығады.

Сан-Пауло штатында күнініне кіндік жарасының қабынып асқынуы кезінде 3 бала өледі. Жаңа туған нәрестелердің кіндік жарасынан сіреспеге шалдығуының негізгі себебі акушеркалардың кәсіби мәдениетінің төмеңгі деңгейде болуы және асептика – антисептикалық шараларды не екенін білмеуі, кіндік жарасына өрмекші торын, гүлдің тозаңын, шылым күлін, қорда ұнтағын қолданумен байланысты болады.

Экваторға жақындаған сайын бұл ауру ұлғая түседі. Қалыпты және суық ауа – райы болатын елдерде өлім аз кездеседі. Қазіргі ТМД елдерінде сіреспемен ауыру халықты арнайы тырысқаққа қарсы иммунизациялау арқасында біршама төмендеген немесе орта есеппен 100000 адамға 0,55 келеді, бірақ оңтүстік аймақта (Орта Азия, Кавказ) орташа мөлшерден жоғары асады:Тәжікстанда – 7,4, Молдавияда –2,4, Азербайжанда –1,8, Украинда – 1,6 есе артады. Сондықтан, сіріспе ауруын өзінің даму қабілетін жоғалтқан және сирек кездесетін сырқат ретінде қарау дұрыс көзқарас емес. Көптеген оңтүстік аймақтарда (Орта Азия, Кавказ, Молдавия, Украина, Қазақстан, Ресей) дәрігерлерге жиі кездесетіні – жаралану инфекциясынан болатын тырысқақ.

Ұлы отан соғысы жылдарында да сіріспе ауыруы жиі кездескен: 1000 жараланғандарда - 0,7% жиілікте. Сіреспе инфекциясы кейде күйіктің асқынуы мен үсінудің ерекше ауырлықтарына байланысты сипат көрініспен ерекшеленеді.

Ауру тосыннан дамиды және өте тез арада бүкіл денеге таралады. Табиғатта кең тараған clastridium tetani – ауруды қоздырады. Ол шабындық алқабында, бау–бақша, көше шаңында, жас орман, тауда да және қазіргі операциялық жағдайларда да кездеседі.

Сіреспе қоздырғышы - күрделі анаэроб, оған қапшық (спора) және улы заттар (токсин) түзушілік тән қасиет болады.

Өсіп өнген түрі улы заттардың екі түрін шығарады: тетанас – плазмин жүйке торшаларына әсер етеді және сіреспеге тән клиникалық көрініс береді. Тетаногемолизин қан құрамындағы бөліктерді ыдыратады (гемолиз), бірақ та оның аурудың дамуына тигізетін әсері әлі анықталмаған.

Сіреспенің клиникасы денеге енген қоздырғыштан емес, экзотоксин әсерінен дамиды, - деп есептеледі. Өсіп-өну кезеңінің ұзақтығы – улы заттардың қанша мөлшерде шығуына, қандай жылдамдықпен орталық жүйке жүйесіне енуі мен қандай жылдамдықта өзгеріс дамуына байланысты болады.

Майер және Рамзан (1905) тұжырымдауы бойынша улы заттар шеткергі жүйелерден, бұлшық ет–жүйке бағанасы мен жүйке орталығына, одан жұлынның нейрон аралығына дейін жетеді. Кейіннен оның таралуы жұлынның ұзын бойымен жүреді. Тіндер мен бұлшық еттер қысымы арасындағы айырмашылық (60 мм су бағанасында) және жұлын–ми сұйықтығы қысымы (16 мм су бағанасында) жоғары болғандықтан улы заттардың жылжуы ұлпа аралық кеңістіктегі аксондар мен жүйке талшық шоғырларымен жүруі мүмкін.

Сіреспенің дамуында ерекше А.Д. Сперанскийдің болжамы бойынша (1935) жүйке қоздырғыш улы заттың шеткергі жүйке өрімдеріне тигізетін ықпалына зор мән береді. Улы заттар алғашқы тасмалдаушы және бастапқы өзгерістердің нәтижесі болып табылады. Аурудың дамуы бұдан кейін жүйке жүйесінде қалыптасқан паталогиялық кері өзгерістер түрі бойынша жүреді. Сырқаттың қалыптасуында улы заттардың әртүрлі құбылыспен (гуморально) таралуына басты мағына беріледі.

Улы заттар енген жерлерінен қанға 98% -ы сіңетіні белгілі. Гассердің болжамы бойынша (1980), улы заттар қан айналымымен дененің бұлшық еттеріне жетіп, содан кейін қозғаушы жүйке арқылы орталық жүйке жүйесіне жетеді, - деп санайды. Жүйке бағанасының ұзындығының өсуі төменгі бағытта болғандықтан қолдың және кеуденің жүйкесі арқылы улы заттар орталық жүйке жүйесіне ерте жетеді. Сондықтан, тырысқақ ауруының көрінісі дененің төмендегі аймағында көрінеді, ал алғашқы белгілері баста, бетте және кеудеде байқалады.

Сіреспенің жалпы көрінісі анық 4 кезеңге бөлінеді:

1. Жасырын (инкубация) дамып, өсуі.

2. Алғашқы қалыптасуы.

3. Қарқынды даму кезеңі.

4. Жазылу кезеңі.

Жасырын (инкубация) даму кезеңі жарақат алған уақыттан бастап алғашқы ауызша немесе жергілікті көрініс белгілерімен сипатталады. Оның қаншалықты ұзақты – қысқалығына байланысты қоздырғыш таяқшаның денеге өтуі де ауыр болады.

Сырқаттың алғашқы кезеңінде ауыз ашудың қиындығы, қысқа мерзімді тырысу (судорога), шайнау бұлшық еттерінде ауырсыну, бұлшық ет жиырылуы мен үйкелісін көруге болады. Басты қозғағанда жайсыздық немесе жүргенде, дене қозғалғанда арқада қатты ауырсыну сезімі болады.

Жалпы тырысқақтың алғашқы белгісін жұтынудың бұзылуынан, жұтынған кезде тамақтың жыбырлап ауыруы, кейде іштің бұлшық ет пердесінің жиырылып, тартылып ауырсынуынан көруге болады. Ауруларда қорқыныш сезімнің артуы, ұйқысының бұзылуы, жалпы қозу, жара бойында жергілікті ауырсыну сезімі күшейеді. Зақымданған жердің жүйке талшықтары бойымен бұлшық еттің жиырылып, тартылуы болады. Барлық осы аталған белгілер бірте – бірте үдей түседі. Ерін бұлшық еттерінің жыбырлауы, олардың қатты жиырылып, тартылуымен ауысады да, бет келбетіне мұңайған пішін береді немесе «сардоникалық күлкі» жиі болады. Дене қызуы көтеріліп, сырқат құйылып аққан терге шомылады. Арқаның ұзын бұлшық еттерінің жиырылып, керіліп қысқаруымен, шүйденің денеге тартылып, жиырылған, сіресіп, дірілдеген жағдайын (опистонус) береді. Сіреспенің бастапқы кезеңі – көріністі белгілердің өсу жылдамдығымен және аурудың даму қарқынымен сипатталады. Басынан бастап ол аурудың аурылығы мен болашағы жөнінде нақты белгі береді. Егер бастапқы кезең 3 тәуліктен асса, дұрыс ем қолданған жағдайда науқас жазылады. Егер ол 24 тәулікке жетсе немесе сырқаттың ағымы ауырлап, асқыну қарқыны күшейсе, тырысқаққа қарсы тек қана қарапайым ем ғана қолданған жағдайда өлім қауіпі болады.

Қарқынды даму кезеңі. Көлденең қатпарлардың пайда болуы, ауыздың бұрышы қисайып, жоғары қарай тартылуына әкеледі. Кейде айқын көрінген жақ – сүйектердің толық қарысып (тризм), тістесуіне әкеледі. Бұлшық еттің сіресуі артып, кеуде қуысындағы тыныс алу тез шектеледі, қимыл – қозғалыс азайып, кеуде – құрсақ аралық көкет көмегімен тыныс алады. Сіреспенің ауыр түрінде – аяққы кезеңінде көк етті тыныс алу бұзылады.

Уланудың қарқынды өршуі ОЖЖ (ЦНС) бағаналы бөлімдеріне жетеді. Осыған байланысты тершеңдік, дене қызуының жоғарылауы, жүректің жиі соғуы, ентікпе, қан қысымының төмендеуі байқалады. Бұл кезеңде бұлшық ет жыбырлап, жиырылып, қатаюдан (клонико – тонические), сіресу пайда болады. Ол сәл ғана ішкі қозудан болады. Күн сайын олардың қарқыны мен жиілігі артады. Содан кейін ұсақ жиырылу (тетанические), сіресу басталады, ол аяқ асты пайда болады және ауыр түрінде ол жиі – жиі қайталануы мүмкін.

Жайылған сіресуге байланысты көмекей – жұтқыншақ түйіліп, тарылуы (фаринголарингоспазм), тыныс алу бұлшық еттерінің түйілуі қосылады да, тыныс алуды тоқтатып, кеуде сүйектерінің қасарып, қатаюына (апноэтический тризм) әкеледі. Кеуденің қасарып, қатаюы мен тыныс алудың тежелуі кезеңінде ауруларға тез көмек көрсетпесе, олардың тұншығып өлуіне әкеледі. Бұл - сіреспе кезіндегі ең жиі де қатерлі асқыну болып саналады.

Қайталамалы сіресу және бұлшық еттердің қатты жиырылып (тонические) қатаюы етке үлкен ауыртпалық дағдарыс тудырады. Сондықтан, зат алмасу үдейді, бірақ жұтынудың бұзылуынан ағзаға коректік зат түсуі қиындайды. Бұл күрделі биологиялық, физикалық күштердің тежелуіне, қозғалыс – қимылдың және жүрек – тамыр жүйесінің бұзылуына әкеледі. Сіреспенің ауыр түрінде қарқынды өршу кезеңі 14-16 күнге дейін жетеді. Содан кейін жоғарыдан төмен сырқаттың сипат көріністері бәсеңдеп, біртіндеп қалыптаса жүреді. Сіресу төмендеп, жұтыну қалыпқа келеді, аурудың бет әлпеті өзгереді, желке, арқа, бел бұлшық еттерінің сіресіп, қатаюы төмендеп, жалпы жиырылу (опистонус) жойылады. Алдымен ұсақ жиырылу, сіресу жойылады, бірақ жоғарғы деңгейдегі еттердің қатаюы, ауыру сезімі бірнеше күнге дейін сақталады. Жиырылып – қатайып сіресу басылғаннан кейін аурулар 4-5 күннен кейін төсектеріне отыра бастайды. Ал тағы 3-5 күн өткен соң жүре бастайды. Сіреспенің ауыр түрінен кейін науқасты үйіне босату тек 5-6 жұмадан кейін болады.

Клиникалық көрінісі мен емнің бастапқы нәтижесіне байланысты сіреспенің 4 түрі немесе 4 сатысы бары айтылады. Өте ауыр түрі - оның жасырын дамып өсу кезеңінің (инкубация) мерзімі 9 күнге дейін, кейде 6 күнге созылады, ал алғашқы қалыптасу кезеңі 48 сағатқа дейін созылса, кейде – 24 сағатты құрайды. Бастапқы кезеңнен кейін сіресу бірнеше сағат бойына бірінен соң бірі қайталанып, аралық мерзімі қысқарады. Тыныс алу бұлшық етінің жиырылып, қатайып, сіресуі артады да ұзаққа созылған түйілу (спазм), көк еттің сіресуі, жиырылуы мен ауыр жұтқыншақ – кеңірдек түйілуіне (ларинотрахеоспазм) қосылады. Бұл жағдайда айқын тері көкшілденеді, дене қызуы 40-41 дейін көтеріледі. Тамыр соғысы әлсіз болады, 160-180 минутына. Жүйке жүйесін жайластырғыштар (нейроплегические), әртүрлі әрекеттің әсерін жоятын (седативное) немесе есірткілік заттар жиі болған сіресуді тоқтата алмайды және минут сайын тыныс алудың тоқтау қауіпі туады. Олардың мөлшерін көтеру өмірге қажетті мүшелердің қызметін басып, ауыр талықсуға (кома) әкелуі мүмкін. Сондықтан, мұндай ауруларға еттің жиырылуын басатын босатқыш (миорелаксант), өкпелерге жасанды тыныс алдырғышты (ӨЖТА – ИВЛ) қолдану үшін оларды белгілі мөлшелерде еңгізіп отыру керек және оларсыз науқас өміріне қауіп төнеді.

Сіреспенің ауыр түрі - қарқынды даму кезеңі мен жасырын даму кезеңі 15 тәулікке дейін созылса, ал алғашқы кезеңі 4 тәулік бойында қалыптасады. Алғашқыда олардың клиникалық көрінісі жұмсақ ағыммен ерекшеленеді.

Қарқынды даму кезеңінде – ұсақтау жиырылып, тартылып (тетанические) сіресу күшті және созылмалы болады, олар ішкі тітіркенуге жауап ретінде пайда болады. Тыныс алудың тоқталуының (апноэтический криз) алдын – алу үшін жүйке жүйесін жайластырғыш (нейроплегические) және әртүрлі әрекеттің әсерін жойғыш (седативное) заттармен сіресуге қарсы емдеу тәсілдерін жүргізу керек. Ішкі уланудың байқалуы, дене қызуының 39-40С дейін көтерілуі кей жағдайда денені мұздатуды талап етеді. Жұтынудың бұзылу себебіне байланысты ауруларды зонд арқылы тамақтандырады.

Алғашқы қалыптасу кезеңі – бұл орташа ауыр түрі, 3-4 тәулікке шейін жүреді. Сіресудің ұстамасы сирек және қысқа мерзімде – бір сағатта бір рет, ішкі тітіркенуге жауап ретінде пайда болады (егу, қатты таңу, айқайлы дыбыс, т.б.). Тыныс алуы қалыпты деңгейде немесе баяулайды. Жұтыну бұзылмайды, ұсақтау жиырылу, қарысып қатаю (тризм) онша жиі емес. Аурулар жұмсақ тамақтарды шайнап, өздігінен жұта алады. Науқастың ауруының ұзақтығы 2 аптаға дейін созылады және өлім өте сирек кездеседі.

Жасырын дамып өсуі – жеңіл түрі 2 аптаға созылады. Баяу таралған бұлшық ет күшінің артуы (гипертонус) байқалады, ұсақ жиырылып, қарысу, сіресу өте сирек кездеседі немесе тіпті болмайды да. Науқастың жалпы жағдайы қанағаттанарлық болып, көбі емді қажет етпейді. Аурудың барлық көрінісі 1,5 аптада жойылады. Жалпы сіреспе немесе өмірде кездесетін басқа да әртүрлі жергілікті сіреспеде де ағымы созылмалы болады. Олар соғыс кезінде жиі кездеседі және сіреспеге қарсы қолданылатын сарысу улы заттарды жартылай жояды. Жергілікті басты көріністері түрінде сіреспеде ет жиырылуы тек қозғалғыш қанқасында болады, ал мида, жүйкеде, көмекей-жұтқыншақ бұлшық етінде түйілу (спазм) пайда болып, жұтыну қиындайды. Ол бет жүйесінің салдануымен бірге жүруі мүмкін (беттің Розе сіреспесі).

Емделуі. Ұзақ уақыт бойы инфекционистер сіреспе ауруын емдеумен айналысты. Бұл соғыс кезіндегі емнің қортындысы теріске шығарылады. Себебі: инфекционистердің кейбір кезде қолданған әдістері қажетсіз болған. Ол кездің хирургтары сіреспе ауруын оқ тиген жарақаттан кейінгі асқынуы ретінде емдеген. Қазіргі кезде сіреспе ауруымен ауырған адамдарды арнайы қалпына келтіретін (реаблитация) орталықтарда немесе күрделі аурухана, емханалардың реанимациялық бөлімдеріне жатқызады. Қазіргі жағдайда аяқ – қолдағы бұлшық еттердің жиырылып, тартылуына қарсы өкпеге жасанды тыныс алдыруда (ӨЖТА-ИВЛ) арнайы аспап – жабдықтарды қолданады. Осылар арқылы сіреспе ауруынан кейінгі өлім жағдайы 22-30% -ға төмендетілді. Ол аспап – жабдықтар жүйесін дәрігер реаниматологтар, анестезиологтар және хирургтар бірлесіп пайдаланады. Ал бұл орталыққа науқастарды жеткізу үшін біраз шақырым жерге жүру қажет. Науқастарды басқа жерге тасымалдап, жеткізіп орналастыру (эвакуация) - өте жауапты іс. Бұған дейін сіреспе ауруларын тасымалдауға жатпайтындар (нетранспортабельный), – деп келген. Тасымалдау кезінде жолдағы аз жіберілген қателіктер сіресуден болған тұншығуға әкеліп, тыныс алу жолының жиырылудан, түйілуден бітелуіне, науқастың өліміне әкеп соқтырған. Сондықтан, сіреспемен ауырған адамды бір орыннан көшіруге тек арнайы даярланған және жабдықталған жедел жәрдем жүйесінің автокөлігімен дәрігерге ғана рұхсат етіледі. Науқасты көшіруге дайындауды маман – дәрігер арнайы қараңғыланған таза тыныш бөлмеде жүргізеді.

Міндетті түрде науқасты көшіру кезінде болатын аяқ асты асқынуларда: бұлшық еттердің қатты жиырылып, қол – аяқтардың тартылуының, жұтқыншақ – көмекей –кеңірдек түйіліп, тарылуынан жедел тыныс алудың жетіспеушілігінің алдын алу шараларын ойластырып жасау қажет. Ол үшін сол қараңғы бөлмеде ауруларға жүйке жүйесін жайластырғыш (нейроплегическая) қоспаны көктамырдан егіп, 30 минуттан кейін 5-10% глюкоза ертіндісімен гексенал немесе тиопенталды 300-500 –800 мг еңгізеді. Шамамен 10 минуттан кейін науқастар осы дәрілердің әсерінен ұйқыға енеді. Бұл кезде бұлшық еттер босаңсу жағдайында болады да, оларда жиырылу, тартылу, сіресу болмайды.

Сіресу белгісі – аурудың ең ауыр түрінде де қалыптасып, кездесуі мүмкін. Мұнда ұйқының ұзақтығы 4-6 сағат. Жеңіл түрінде тек жүйке жүйесін жайғастырғыш (нейроплегические) қоспаны енгізу және белгілі уақытта науқасты әуе көліктерімен – санитарлық тікұшақпен арнайы реанимациялық бөлімге жеткізу қажет.

Жантәсілім (терминальное) жағдайындағы ауруларды немесе екі жақты өкпе қабынуы кезіндегі күрделі тыныс алудың бұзылуы мен өкпенің ісігі қалыптасқан кезде немесе жүрек – тамыр жүйесі қызметінің жеткіліксіздігі байқалған кезде науқасты көшіріп тасымалдауға болмайды. Жүйке жүйесін жайластырғыш (нейроплегическая) қоспаны еңгізгенде кейбір қарт адамдардың жүрек қызметінің бұзылуының салдарынан оларды тасымалдауға болмайды. Оларға емдік шараларды сол алғашқы көмек жүргізілген, қабылданған бөлімде жасау керек. Мұндай аурулар түсетін арнайы дайындалған бөлімдерде: жасанды тыныс алу аппараты - РО-1, АНО-2, «Арман» рентген жылжымалы аппараты, барлық уақытта қолданылатын қанды зерттеу мен қышқылды - сілтілік тұрақтылығын анықтайтын лаборатория, бұлшық ет босатқыштар, жүйке жүйесін жайластырғыш (нейроплегические), жансыздандырғыш заттар (барбитураттар), сомбревин, стадол, риланиум, ардуан, калипсол т.б. жабдықталуы керек.

Мұндай бөлімдерге арнайы орта және кіші медицина қызметкерлерін дайындауға көп көңіл бөлу қажет.

Бөлімде күндіз – түні дәрігер – анестезиолог, анестезист, операциялық медбике жұмыс істеуі керек.

Емделуі – жүйелі түрде. Бұл сияқты ауруларды емдеудегі басты мақсат – сіресуге қарсы жетілдірілген жүйелі қолданылатын қарқынды емдеу тәсілдерін салыстырып, нәтижелі әсерлерін зеріттей келе сыртқы ортаның тітіркендіргіштеріне – жарық, дыбыс, т.б. ауыру сезімін болдырмайтындай жағдай жасап және әртүрлі дәрілік заттар береді.

Сіреспеге қарсы дәрілердің ең нәтижелісі фенотиазин туындылары мен негізгі релаксанттар болып табылады. Фенотиазин туындыларының ішіндегі сіресуге қарсы әсері көп аминазин, әсіресе, оның әсері жүйке жүйесін жайғастырғыш қоспа құрамына араласқанда жоғары болады. Әртүрлі патологиялық жағдайларды және артық қозғалыс-қимылдың (гиперкинез) пайда болуына жауапты ретикулярлы формация ядросының жоғарғы деңгейдегі қабілетін төмендету үшін аминазинді қолданады. Ол қаңқа бұлшық етінің қуатын (тонус), артық қозғалыс қарқынын төмендетіп, ауыру сезімін баяулатып, есірткі заттардың әсерін жоғарылатып, ұйықтатқыш және ауыру сезімін жоятын заттардың әсерімен ұйқыны физиологиялық жағдайға жақындатады. Жүйелі қоспаға скополамин мен атропинді қосқан кезде кеңірдек тармақтары бойындағы (трахеобронхеальные) бездердің сұйық түзілуін (секреция) төмендетеді, бірақ бұл жиірек жүрек пен тамыр қағысына (тахикардия) және кейде жүректің босаңсыған диастола кезінде оның тоқтауына әкеліп соқтырады.

Жүйке жайғастырғыш дәрілік қоспа сіресуді төмендетумен қоса, тағы кері әсерін тигізеді. Олар тыныс алуды тоқтатып, жөтелу сезімін төмендетеді. Бұл кеңірдек бұтақтарында сұйықтың түзілуіне, шырыштың жиналуына қолайлы жағдай туғызып, өкпенің қабынуы мен солып қалуына (ателектаз)бірден - бір себеп болады.

Бұдан басқа, күшті сіресуге қарсы қолданылатын емдік дәрі – барбитураттар болып табылады: гексанал, тиопентал, пентотал, фенобарбитал және басақалары, бірақ бір есте сақтайтын жағдай жұтқыншақ түйілуін (ларингоспазм) тоқтату үшін барбитураттарды қолдану көмек етпейді және де жүйке жүйесін жайластырғыштарды қолданғанда ғана (нейроплегия) барбитураттар тыныс алуды төмендетеді.

Сіресумен күресте негізгі релаксанттарды, менефеназмин, миокаин, релаксил қолданады. Олар ми бағанасының субкортикальді облысында тежеу (депрессия) орталығына әсер етеді. Олармен сіреспенің жиырылып, қарысып, тартылуларын басуға болады, бірақ олар барлық уақытта да тиімді бола бермейді. Алдыңғы топтағы аталған дәрілердің туыстасы транквилизаторлар. Бұл топтағы мепрабомат әртүрлі симпатикалық рефлекторлық доғаға таңдамалы әсер етеді. Оны аминазин мен барбитурат қоспаларымен қосса өте жақсы нәтиже береді. Бұлшық етке 3-4 сағат сайын 400-мг полиэтиленгликоль ертіндісімен қосып тағайындайды. Сіресуге қарсы хлоралгидратты ересектерге 6-8 г етіп тәулігіне тағайындайды. Кейбіреуге этил спиртін түтікше катетер арқылы шеке немесе бұғана тамыры арқылы жібереді, ол сіресуге қарсы және энергия көзі ретінде пайдаланылады. Сіреспенің өте ауыр түрінде сіресуге қарсы нәтиже алу үшін дәрілердің мөлшерін көбейтеді. Бұл жағдайда жүйке жүйесін жайғастырғыш дәрілердің әсерінен ұзақ талуда (кома) өмірге ең қажетті ми қызметі тежеледі де, тез арада тыныс алу мен қанайналысы бұзылып, науқасты өлімге мәжбүр етеді.

Сондықтан, сіресу тыныс алудың бұзылуымен асқынған жағдайда қолданылған жоғарыдағы дәрілер күрделі нәтиже бермейді және де тыныс алудың бәсеңдеуі мен мида оттегіне тапшылық (гипоксия) артып, жүрек қызметінің бұзылуына әкеледі. Тез арада жүйке жүйесін жайластырғыш заттарды тоқтатып, оның орнына миорелаксанттар (недеполяризующие) диплацин, парамион, тубокурарин хлорид дәрілерін ӨЖТА ИВЛ) аспабын пайдалана отырып қоса еңгізу қажет. Сіреспенің ауыр сатысында бүкіл бұлшық еттердің босаңсып салдануының қажеттілігі әдетте 5 күннен 12-14 күнге дейінгі ауырған мерзімінде қолданылады. Бұған дейін және бұдан кейін де сіресуге қарсы жүйке жүйесін жайғастырғыштар мен бабитураттарды қолдана беруге болады.

Даму кезеңдері бойынша сіресуге қарсы жүргізілетін емдеу тәсілдері сіреспенің басты емі болып оның алдын алу, тыныс алу мүшелерінен болатын асқынуды нәтижелі емдеу болып саналады. Ол үшін емнің бүкіл барысында өкпенің қалыпты тыныс алуын қамтамасыз ету керек. Бұл сырқатта кеуде қуысының бұлшық ет қуаты (тонус) жоғарылағандықтан тыныс алуда оның қозғалғыштығы шектеледі, ал сіресу кезінде мүлдем тоқтайды, жұтқыншақ – кеңірдек түйілуі (ларингобронхоспазм) тыныс алудың тоқталуымен (апноэтический криз) аяқталады. Мұның әрбір асқынуы оттегіне тапшылықтың артуымен байланысты болғандықтан ауа өткізгіш түтікше (трахеостомия) орнату керек. Онымен қатар ауа өткізгіш түтікше (канюля – трахеостома) тыныс алу жолын қан сұйығынан, қақырық пен кілегейден тазарту үшін қажет. Қышқылдық артық болғандықтан сіреспе кезінде қақырықтың жабысқыштығы, тұтқырлығы жоғарылайды, өкпе сырылы кешірек басталады, бұған беткейлі тыныс алу жалғасады. Сондықтан, ауа өткізгіш түтікшені (трахеостома) орнатуды алдын ала жасау керек. Іретсіз босқылдау тыныс, терінің көгеруі, жүрек соғысының жиілігі, ағылған тер, жіңішкерген дауыс, үдайы мазасыздану, т.б. немесе жедел пайда болған іретсіз қалыптасқан оттегіне тапшылықтың белгілері болып саналады. Ауа өткізгіш түтік (канюля – трахеостома) арқылы кеңірдек пен оның тармақтарынан қақырық пен шырышты сұйықтықты сорып тазалауды жүргізеді. Сорып тазарту үшін залалсыздандырылған түтікшені қолданады және сорып тазалауды жасамас бұрын қолды толық тазалап, өңдеп немесе залалсызданған қолғап киеді. Қою қақырықты сұйылту үшін сорудың алдында алдын ала шприц арқылы кеңірдекке протеолиттік ферменттер-трипсин, химотрипсин немесе 1,5% бикорбанат ертіндісін еңгізеді.

Кеңірдекті және оның тармақтарын тазалап, сорып жууда мына қоспалар жақсы нәтиже береді: 5 % натрий бикорбанаты, фурацилин ертіндісі 15000 – 150 мл және тетрациклин, ципролет, эритромицин, гентамицин, монамицин, т.б. Сору кезінде ауруға қолайлы жағдайды қалыптастыру –дененің бас жағын төмен 30-40 шамасында түсіру міндетті түрде жасалады. Кеуде қуысында емдік гимнастика: соққылап немесе уқалап жетілдіруді (массаж) жасау қажет. Егер де өкпенің босаңсып, салдануы (ателектаз) болған жағдайда бронхоскопия тәсілінсіз диагноз қою мүмкін емес. Сондықтан, хирургиялық бөлімдерде бронхоскоп міндетті түрде қажет.

Сіреспемен ауырған адамдарға жүйелі, тұрақты күтім қажет. Науқасты әрбір 1,5-2 сағат сайын төсекте алмастырып ауыстырып жатқызу қажет. Күнара төсек орынды ауыстыру керек. Науқастың барлық денесін, терісін басынан аяғына дейін тәулігіне ең кем дегенде 2 рет камфорлы немесе құмырсқа спиртімен сүрту керек. Бөлмені күніне 2-3 рет ылғалдап тазалау және залалсыздандыру шараларын (дезинфекция) жүргізу керек.

Егер науқас ауа өткізгіш түтікпен канюля-трахеостома) жатса, онда бөлмеде ылғалдықты жоғарылату керек, өйткені тыныс алу жолдарының кілегейлі қабығы құрғап қалмауы үшін жасалады. Ол үшін ылғалды төсеніш іліп, арнайы ауаны ылғалдатқышпен (кондиционер) беріп, ылғалдылықты реттеп отыру керек. Трахеостома жарасы өте ұқыптылықты, жергілікті күтімді талап етеді. Байламды күнара ауыстыру кезінде жараға сүлгіні диоксидин, хлоргексидин, ферменттер ертінділерімен салады. Тәулігіне ішкі түтікті алып, яғни одан аққан іріңді немесе қанаралас қоюланған заттарды алып тастау үшін және жаңадан залалсызданған сол мөлшердегі пішінді түтікпен алмастырады. Барлық ауа өткізгіш түтік (трахеостомическая канюля) әрбір 1-2 күнде ауыстырылады. Егер жүйке жүйесін жайластырғыш заттар сіресуге қарсы әсер етпесе онда науқасты толық бұлшық етті босаңсытып, салдандыруға (миорелаксанты) ауыстырады, яғни бұлшық еттің жиырылып, қарысуға, тартылуға қуатын (тонус) төмендетеді. Бұл үшін ұзақ уақыт жасанды тыныс алдыру аспап – құралдарын, тағы да кеңірдекке тесік салып ауа өткізгіш түтік (трахеостомия – канюля) қолданылуы қажет.