1.3 Кеңес мектебінде суретті оқыту әдістемесі

Кеңес дәуірінде таптарға бөліну жойылып, мектеп демократизацияланды,

мектеп шіркеуден бөлініп, мектептегі оқыту ісі қайта құрылды. Халық ағарту

қызметкерлері алдында оқытудың мазмұнын, формасын және әдістерін қайта

құру міндеттері қойылды.

Бұл кезде формалистік өнер қайраткерлері көркемдік білім беру

саласында көптеген зиян келтірді. Көркемсурет академиясында гипстен

жасалған антикалық құймаларды лақтырып тастап, музейді құртып жіберді,

сурет салудың теориясы мен әдістемесінде хаос орнады. 1921 жылы шыққан

бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің бірыңғай еңбек мектебіне арналған

бағдарламасында ғылыми жағынан елеулі қателіктер жіберілді.

Жаңа бағдарламаның негізіне бейнелеу өнерінің сауаттылығын оқыту

емес, шығармашылық қабілетті дамыту әдістері біржақты алынды. 20

жылдардың алғашқы кезінде көптеген мектептерде балаларды сурет салуға

дұрыс үйретілген жоқ. Суретті оқытудың маңызына көңіл бөлінбеді. Олар сурет

баланың ақыл ойының дамуы үшін ештеңе бермейді деп ойлады. Шын мәнінде

олар эстетикалық тәрбие беруге кедергі жасады.

Суретті оқытудың жағдайы (1923-1925) жылдары «комплексті»

бағдарлама кезінде шиеленісе түсті. Комплексті бағдарламаны жақтаушылар,

балалардың табиғаты, өмірдегі құбылыстарды әрбір пән бойынша берілген

ерекше жүйелерге бөлуге қабілеті жете бермейді, оларды өмірдегідей етіп жеке

бөліктерге бөліп қарау керек, олар өмірде қандай болса, оны сол күйінде оқып

үйрену қажет деп есептейді.Осы жеке өмір бөліктерін «мемлекеттік ғылыми

кеңес» бағдарламаларында «Деревнядағы күзгі жұмыс», «Біздің қала»,

«Денсаулықты сақтау» т.б. тақырыптарға бөліп берді. Осы тақырыптар

бойынша балалардың бақылауы ұйымдастырылды, әңгіме жүргізілді,

иллюстрациялық жұмыстар орындалды, оқулық кітаптардағы мақалалар

оқылды, сонымен қатар қандай да бір қоғамдық пайдалы жұмыстар атқарылды.

20 Жылдардағы суретті оқыту әдістемесінің талдаулары әр түрлі

бағыттарда жүргізіле бастады, олардың ішінде әсіресе «еркін тәрбие»

теориясының көрнекті өкілі А.В.Бакушинский болды. Ол балалар

шығармашылығын зерттеуге дарынды адамдардың басын біріктірген көрнекті

өнертанушы болған. Оның қызметі үлкен қателікпен сипатталады. Ол баланың

шығармашылық қызметіне санадан тыс фактор әсер етеді» деп сендірді.

Сонымен қатар ол баланың алғашқы шығармашылық іс-әрекетіне педагог аз

араласуы тиіс. Баланың көркемдік қиялына, баланың көркемдік еркіне толық

еркіндік беру керек деп есептеді. 20

Осы кезеңде А.В.Бакушиснкийдің ойын суретші-футуристер әрі қарай

жалғастырды. Олар мектепте оқушыларды өнердің ережелерімен және

заңдылықтарымен таныстырудың қажеті жоқ деп түсінді. Футуристердің

балалардың көрініс бейнесін дәлме-дәл салу қажет емес, ол тіпті зиянды,

ұқсатып салудың перспективаны үйретудің қажеті жоқ, бала суретті қисық

қылып сала берсін, қисық сызықтардың өзі пайдалы, ол көңіл күйді көрсете

біледі деп есептеді. Бірақ техника дәлдікті талап етеді. Қисық суретпен

нақтылы бір нақтылыққа жетуге болмайды. Футуристер: «Бейненің нақты

болуын сызу оқыта берсін, өнердің мақсаты басқа» дейді. Бұл дұрыс емес.