50 Жылдардың басы мен 60 жылдардың аяғында мектептегі оқу мен

тәрбие жұмысындағы баланың жеке басының дамуына деген көзқарас жаңа

сипат алды. Бұл кезде Халық ағарту министрлігі бірінші рет суреттің

бағдарламасын шығарды. Бағдарламада Кеңес суретшілерінің шығармаларын

таныстырумен қатар, халықтың сәндік қолданбалы өнер туындыларымен

таныстыру көзделінді. Ал 1960-70 жылдардағы суретті оқу бағдарламалары

бұдан бұрынғы бағдарламалардың идеясын жалғастырып шет елдердің, орыс

және кеңес бейнелеу өнерінің классикалық шығармаларымен таныстыру

мәселесі қарастырылды. Бірақ бұл кезде қазақ бейнелеу өнерінің озық үлгілері

оқу материалы ретінде қолдану ісі жылжымай сол қалпында тұрып қалды. Бұл

кемшіліктің бір себебі маман суретші-педагог кадрларының жетіспеушілігі, оқу

кабинеттерінің, оқулықтардың, оқу-әдістемелік құралдары мен нұсқаулардың

кемшілігі болды.

30-60 жылдар арасындағы сурет пәнінің оқу бағдарламалары мен

әдістемелік әдебиеттерге талдау жасағанда сурет сабақтарының мазмұны

білімдік және тәрбиелік сипат алғанын байқауға болады. Сонымен қатар оқу-

тәрбие міндеттері, оқу тапсырмалары айқындалып, тақырыптары көлемі кеңіп,

бейнелеу нысандары ұлғая түскендігі. Бұл кезеңде сурет сабағының нұсқаға

қарап сурет салу, сәндік сурет салу, бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ

түрлерін жүргізудің ғылыми негізі жасалды. Оқу бағдарламалары мен көмекші

құралдарда нұсқаға қарап сурет салу, қоршаған ортаны танып білудің басты

мүмкіндігі екендігі көрсетілді.

1943 жылға дейін педагогикалық әдебиеттерді ұлттық бейнелеу өнері мен

халықтық сәндік қолданбалы өнерін тәрбие ісінде қолдану, балалардың 34

бейнелеу қызметі мен еңбек қызметіне байланысты қарау мәселелері көтерілген

жоқ. 1942 жылдан бастап 1951жылғы жалпы білім беретін мектептерде суретті

оқытудың негізгі міндеттеріне көлемді өзгерістер енгізілген жоқ.

Сурет пәнінің 1950-1960 жылдардағы оқу бағдарламасының мазмұнын

талдау нәтижесі, бұл кезеңдегі бағдарламаларда бейнелеу жолдарын үйрету,

қабылдау дағдыларын қалыптастыру міндеттері қойылмағанын байқауға

болады. Бұл бағдарламаларда шығармалар тізімі көрсетіледі, бірақ бұл

шығармаларды таныстыру берілген уақыт өте аз болды, оқушылардың

бейнелеу өнерінің түрлері туралы түсініктерін қалыптастыруға, олардың

бейнелеу мүмкіндіктерін ойластыруға көңіл бөлінген жоқ. Бағдарламаның

«Өнер туралы әңгіме» бөлімінде бейнелеу өнері шығармаларын таныстыру

көрсетіледі.

1964 Жылы ссср Ғылым Академиясының Көркемдік тәрбие беру

институты, В.И.Ленин атындағы Москва педагогика институты, Москваның

сырттан оқитын педагогика институтының ғылыми қызметкерлері бірлесіп

жасаған жаңа бағдарлама жарық көрді. Бұл бағдарлама бойынша «сурет» пәні

«бейнелеу өнері» пәні деп аталды. Бағдарламада нұсқаға қарап сурет салу және

бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақтарын өткізу міндеттері нақты

қарастырылды.

Еліміздегі ғылым мен техниканың қарқындап өсуі мектептегі білім мен

тәрбиенің мазмұнын қайта қарау қажеттігін туғызды. Осыған байланысты

КССРО Ағарту министрлігі, КССРО Ғылым Академиясының Көркемдік білім

берудің ғылыми зерттеу институты мен шығармашылық одақтарға эстетикалық

циклдағы пәндердің білім мазмұнын анықтау және эстетикалық тәрбие берудің

ортақ жүйесін жасау жөнінде тапсырма берілді. Бағдарлама мазмұнын

жетілдіруге арналған эксперимент жұмыстары 1972-1980 жылдар аралығында

Кеңес Одағының мектептерінде өткізілді. Бұл бағдарламаның мазмұнында оқу

материалдарын, әр түрлі сыныптың мүмкіндіктеріне қарай дұрыс бөлу

принципі негіз болды. Оқу мазмұны негізгі мынадай міндеттердің негізінде

құрылды:

Бірінші- жазықтың бетіне бейнелеудің жалпы мәселелері (нұсқадан сурет

салу, елестету мен еске түсіру арқылы бейнелеу және аппликация);

Екінші- жапсыру мен мүсін;Ү шінші- сәндік қолданбалы өнер (жазықтық

бетінде немесе көлемді бейнелеу); Төртінші- қоршаған орта әсемдігі мен

өнер шығармаларын қабылдауға үйрету мақсаттары қойылды.

Бұл бүкілодақтық эксперимент қорытындысы бойынша одақтас

республикалар ағарту министрлігінің 1981 жылғы қаңтардағы коллегиясында

бекітіліп, барлық мектептерге таратылды. Осыдан кейін 1984жылы республика

мектептерінің ерекшеліктері ескерілген Е.П.Митрофанова мен М.Кенбаевтың

жасаған жаңа бағдарламасы жарық көрді. Бұл бағдарламада оқушыларға

Қазақстан суретшілерінің шығармаларын таныстыру ісі қарастырылды. Мұнан

соң Ә.Камаковтың жасаған бағдарламасында Қазақстанда бұрын шыққан

бағдарламадан айырмашылығы жапсыру мен мүсін, қоршаған орта

нысандарының әсемдігін қабылдау сабақтарының міндетті түрде қосылуы,

сәндік сурет салу жұмыстарының құрамына заттарды конструкциялау мен 35

моделдеу істерінің қосылуы болды. Сонымен қатар, бағдарламаға оқыту

мәселелері болып табылатын балалардың түстерді тануы, табиғат нысандарын

танып білу, өндіріс шығарған бұйымдарды көркемдік талдау сияқты жұмыс

түрлері енгізілді. Бұл атқарылған істер белгілі дәрежеде Қазақстандағы

көркемдік білім берудің сапасын арттыруға ықпал етті. Қазақстандағы

көркемдік білім беру ісінің дамуына білім беру министрлігіне қарасты

республикалық оқу методикалық кабинеті мектептің бейнелеу өнері

мұғалімдеріне үнемі көмек көрсетіп келеді. Осы кезге дейін бұл әдістемелік

кабинет көптеген көмекші құралдар, бағдарламаға арнап нұсқаулар шығарды.

Соңғы кезде республика облыстарындағы суретші педогогтардың

мамандық сапасы арта түседі. Олардың ішінде С.Ысқақов (Алматы),

А.П.Белова (Талдықорған), Ш.А.Абдуллаева (Алматы), А.О.Марова, Л.Жүзеева

(Шымкент) сияқты мұғалімдердің тәжірбиелерін атау орынды. Бұлар ұлттық

өнер туындыларын оқушыларға таныстыру, терминдерді орынды пайдалану,

кеңістік көріністері туралы түсініктерді қалыптастыру мәселелерін орынды

шешіп, мұғалімдерге өз іс тәжірбиелерін зерттеуде облыс көлемінде де

көптеген маман – педагогтар игі істердің басында жүрді ,облыстық халыққа

білім беру бөлімдері мұғалімдердің білімін жетілдіру мақсатында курстар

ұйымдастырып, озық тәжірбиелерді жинақтап, оларды білім беру салаларына

таратып отырды.

Соңғы кезде республикада арнаулы көркем- сурет мектептерінің,

мектептер мен мектептен тыс мекемелердің материалдық базасын жақсартуға

көңіл бөлінуде. Қазіргі кезде 30-ға жуық арнаулы көркемсурет мектебі, 15 төрт

кластық көркем сурет мектебі, 1 республикалық көркемсурет мектеп-

интернаты, 3 көркемсурет колледжі, 11 көркемсурет- графика және өнер

факультеті, 1 көркемсурет академиясы жұмыс істейді. Кейінгі жылдары бұл

көркемдік білім беру жүйесіндегі оқу мен тәрбие беру ісіндегі республиканың

егемендік алуына байланысты ұлттық көркемдік тәрбие беру, халықтық

көркемдік дәстүрін қолдану бағытында игі істер атқарылуда. Дегенмен, бұл

салада әлі де болса кемшіліктер мен шешуін күткен мәселелер баршылық.

Қазақстандағы көркемдік білім беруді сөз еткен жалпы білім беретін

мектептердегі бейнелеу өнері, сызу және еңбекке баулу пәндерінің оқу

бағдарламаларына тоқталмай кете алмаймыз. Бұл пәндердің бағдарламалары

Кеңес өкіметінің алғашқы кезеңінен бастап 80 жылдарға дейін Ресейдің

мектептеріне арналған көркемдік білім беру пәндерінің бағдарламаларының

қазақ тіліндегі аудармасы түрінде болып, сабақ сол бағдарламалар шеңберінде

жүргізілді. Бейнелеу өнері сабағының бағдарламасында қазақ халқының көркем

мәдениеті, бейнелеу өнері, даңқты суретшілері, олардың әлемге танылған

туындылары, еліміздің дәстүрлі сәндік қолданбалы туралы мәліметтер болған

жоқ. Кеңес Одағы халықтарының мызғымас бірлігін сақтау саясаты үстемдік

етіп тұрған кезде ұлттық өнердің озық үлгілерін оқу материалдарына

айналдыруға қандай педагогтың болса да батылы барып, бұл іске кірісе алмады.

Сонымен жалпы білім беретін мектеп оқушылары 70-ші жылдарға дейін

қазақтың көркемсурет өнері туралы қарапайым мәліметтердің өзін ала алған

жоқ. Олар тек қана Кеңес Одағы бейнелеу өнерінің кейбір озық 36

туындыларымен танысумен ғана шектелді. Бірақ осы кезде Ресейде В.С.Кузин,

Т.Я.Шпикаловалар, Украинада Н.Кериченко, Балтық жағалауында Н.Шепетис,

Азербайжанда С.Алиев, Өзбекстанда Р.Хасанов, Қырғызстанда Э.Муратовлар

ұлттық бейнелеу өнері мен халықтың сәндік қолданбалы өнерін көркемдік білім

беру мен эстетикалық тәрбие беру ісінде қолданудың мазмұнын, формаларын,

әдіс тәсілдерін іздестіру бағытында ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп,

мәселені шешу жолында біраз нәтижелерге жеткен болатын. Зерттеу

қорытындысы бойынша әдістемелік мақалалар, нұсқаулар, мұғалімге көмекші

құралдар шығарылып, В.С.Кузин, Т.Я.Шпикалова, С.Алиев, Р.Хасанов,

Э.Муратовалар ұлттық бейнелеу өнері саласынан кандидаттық дессертациялар

қорғағады, бірақ өкінішке орай бұл кезде де қазақ бейнелеу өнерінің білімдік,

тәрбиелік, мүмкіндігін ашу қолға алынбай қалды. Мұның басты себебі

Қазақстанда жастарға көркемдік білім беріп, әсемдікке тәрбилеу ісі мен

айналысатын суретші- педагог кадрларының басқа республикалармен

салыстырған да кеш дайындалуы болды.

Қазақстанда жас жеткіншектерге көркемдік білім беру саласындағы

ұлттық өнер дәстүрін үйрету, қазақ бейнелеу өнер шығармаларымен, өнер

шеберлерімен оқушыларды таныстыру, қазақтың ұлттық сәндік қолданбалы

өнерінің білімдік, тәрбиелік мәнін зерттеп, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін

табуға деген бетбұрыс 70 жылдардың екінші жартысынан бастап байқала түсті.

Осы бағыттағы кейбір ізденістер нәтижелері бойынша Қазақстанның

педагогикалық институттарының оқытушылары Ж.Балкеновтің (КазПи),

Ә.Қалмақовтың (Жамбыл Пи), К.Әмірғазиннің (Семей Пи), Қ.Ералиннің

(Шымкент Пи) мақалалары «Қазақстан мектебі», «Бастауыш мектеп», «Білім

және еңбек», «Мәдениет және тұрмыс» журалдарында жарияланып ұлттық

бейнелеу өнері жүйесіндегі лайықты материалдарды оқу бағдарламаларына

кіргізу туралы батыл ойлар айтылды. Ұ лттық өнердің көркемдік білім беру мен

тәбие процесіндегі ролі, оны оқытудың тәсілдері жайлы педагогтар

Е.Асылхановтың, Ұ .Ибрагимовтың, Д.Садығалиевтің, Қ.Тастеміровтің,

С.Төленбаевтің әдістемелік зерттеу нәтижелері педагогтық басылымдарда

жарияланып, жасөспірімдерге көркемдік білім беру саласын дамытуға қомақты

үлес қосты.