17.Митохондриялық днқ-ның құрылыс ерекшеліктері

Митохондриялық ДНК негіздері құрамы және басқа физико-химиялық қасиеттері жағынан ядролық ДНК-дан өзгеше болады. Митохондриядағы ген митохондриядік информация көлемі көп емес. Негіздердің 15-75 мың жұбынан тұрады.гендік информацияның осы көлемі митохондрияның барлық структурасын қайтақұруға жеткіліксіз.

Митохондриялардың ДНК-сына барлық гендік қызметтер тән, атап айтқанда, мутация, рекомбинация, репарация, трансмиссия, т.б.

Митохондриялық ДНК қостізбекті сақинатәрізді молекула ұзындығы 5 мкм шамасында.

Митохондриялық ДНК көптеген қасиеті жағынан ядролық ДНК-дан өзге. Митохондриялық ДНК-ның молекласындағы гендік информацияның мөлшері осы органоидта бол митохондрияатын барлық ферменттер мен белоктардың синтезін қамтамасыз етуге жеткіліксіз. Жеке бөлігінен алынған митохондрия амин қышқылдарынан белокты синтездей алады.

Митохондриялық ДНК өзіне меншікті РНК-ның үш түрін де кодтайды: информитохондрия мациялық, тасымалдаушы, рибосом митохондрияалық. Ішкі мембрананың кейбір ферменттері синтезіне қажет информацияны митохондриялық ДНК-дан көшіреді, атап айтқанда цитохромоксидаза, в-с цитохромдардың комплексі мен АТФ синтазазалық комплекс.

18. Генетикалық ақпараттың негізгі берілу жолдары

Генетикалық ақпарат – организмдердің ұрпаққа беретін қастеттері жөніндегі ақпарат. Генетикалық ақпарат нуклеинқышқылында оның негіздерінің кезегі түрінде жазылған. Генетикалық ақпарат бір ұрпақтан екінші ұрпаққа нуклеинқышқылының транскрипциясы арқылы беріледі. Генетикалық ақпарат өзгерісті не өзгеріссіз сақталуы мүмкін. Бұған репарация, рестрикция, рекомбинация, т.б. қатынасады.

19. Днқ репликациясы.Репликация этаптары

ДНҚ молекуласының ең маңызды қасиететрінің бірі оның өздігінен екі еселенуі (репликациялануы) болып табылады. ДНҚ реплиеациясының негізінде тұқымқуалаушылық туралы ақпарат ұрпақтан-ұрпаққа өзгеріссіз, тең мөлшерде беріліп отырады және ұрпақтың жалғасуын қамтамасыз етеді. Көптеген тәжірибелер нәтижесінде ДНҚ молек-ң репликациялануы жартылай консервативтік жолмен жүретіндігі дәлелденді. Алғаш болып 1958 жылы Мезельсон және Сталь E.Coli жасушасында байқаған.

Рэпликация процесі 3 сатыдан тұрады:

1. Инициация кезеңі – репликация басталуы үшін аналық молекула қос спиралінің ширатылуы жазылып, бірбірінен ажырауы қажет. Содан кейін бір-бірінен ажыраған спиральдар 2-ші спиральдың синтезделуі үшін матрица (қалып) қызметін атқарады. 2-ші спиральдың синтезін ДНҚ-полимераза ферменті өз бетінше ДНҚ синтезін бастай алмайды. Ол үшін 3¹ –ОН ұшы бар ұйытқы қажет. Ал ондай ұйытқы рөлін РНҚ ұйытқы атқарады. РНҚ ұйытқы ДНҚ синтезін комплементарлы принципте бастайды да, әрі қарай жойылып кетеді. ДНҚ молек-ң спиралдары бір-біріне антипаралельді болып келеді. Яғни репл-қ ашада оныі 3¹ және 5¹ ұштары бір-біріне қарама-қарсы орналасады. Демек ДНҚ синтезі спиральдың 5¹ ұшынан 3¹ ұшына қарай жүреді. Сондықтан репликативтік ашаның 1 спиральында ДНҚ үзіліссіз синтезделеді. Оны бастаушы тізбек деп атайды.

2. Эллонгация кезеңі . 2-ші тізбек үзіліп-үзіліп жүреді. Оны артта қалушы тізбек деп атайды. Артта қалушы тізбекте синтезделетін ДНҚ үзінділері Окадзаки фрагменттері деп атайды. Себебі бұл құбылысты 1968 жылы Окадзаки ашқан. Окадзаки фрагменттері ДНҚ лигаза ферментінің қатысуымен бір-біріне жалғанады.

3. Терминация – ДНҚ репликациясының аяқталуы.