Prawo rzeczowe

Rzeczy i prawa rzeczowe

Rzecz:

• Materialna część przyrody, mająca byt samoistny i tworząca określone dobro

• W rozumieniu prawa jakiekolwiek dobro, nawet niedostępne dla zmysłów

• Podział:

  • Res corporales – przedmioty materialne, które są dostępne dla zmysłów, można je dotknąć

  • Res incorporales – przedmioty niematerialne, które nie są dostępne dla zmysłów, twory abstrakcyjne, istniejące z mocy prawa (służebności, wierzytelności)

  • Res in commercio – rzecz dopuszczona do obrotu gospodarczego

  • Res extra commercium – rzecz wyłączona z obrotu gospodarczego

• Na podstawie prawa boskiego:

  • Res sacrae – rzeczy sakralne, poświęcone bóstwom (świątynie, ołtarze)

  • Res sanctae – rzeczy święte (znaki graniczne, mury i bramy miasta)

  • Res religiosae – rzeczy religijne, poświęcone kultowi zmarłych (groby)

• Na podstawie prawa ludzkiego:

  • Res publicae – rzeczy publiczne (drogi, place, teatry, łaźnie)

  • Res omnium communes – rzeczy wspólne (powietrze, woda morska)

• Res mancipi – rzeczy obejmujące podstawowe składniki majątkowe rolników (grunty italskie, niewolnicy, czworonożne zwierzęta juczne i pociągowe, najstarsze służebności gruntów wiejskich)

• Res nec mancipi – rzeczy nie należące do katalogu rzeczy res mancipi

• Rzeczy ruchome – rzeczy, które można przenosić z miejsca na miejsce

• Nieruchomości – rzeczy, których nie można przenosić z miejsca na miejsce (grunt i wszystko, co jest z nim związane na trwałe)

• Rzeczy zamienne (res fungibiles)– należą do tego samego gatunku, można je liczyć, ważyć i mierzyć

• Rzeczy niezamienne (res species)– rzeczy, które mają specyficzne cechy (niewolnik Stichus)

• Rzeczy zużywalne – przedmioty, których byt fizyczny ulega unicestwieniu w wyniku jednorazowego użycia (środki spożywcze, pieniądze !!!)

• Rzeczy niezużywalne – nie ulegają unicestwieniu

• Rzeczy podzielne – można je podzielić bez uszczerbku dla ich wartości i przeznaczenia społeczno - ekonomicznego

• Rzeczy niepodzielne – nie można ich podzielić bez uszczerbku dla ich wartości i przeznaczenia społeczno – ekonomicznego (koń)

• Univesitas rerum distantium – rzecz zbiorowa składająca się z wielu rzeczy pojedynczych, które w swej całości służą temu samemu celowi społeczno – gospodarczemu (trzoda, biblioteka), traktowana jako jedna całość

• Universitas rerum coherentuim – rzecz złożona, na którą składa się kilka pojedynczych elementów, połączonych ze sobą w sposób trwały, tak że tworzą jedna rzecz (wóz)

• Pożytki (fructus) – przychód uzyskiwany okresowo z rzeczy,

• fructus naturales – pożytki naturalne zebrane w wyniku gospodarczego oddziaływania (miód z pasieki)

• fructus civiles – pożytki cywilne na podstawie stosunku prawnego (odsetki od pożyczki)

• fructus pendentes – pożytki nie oddzielone od rzeczy macierzystej które nie stanowią oddzielnego przedmiotu prawa

• fructus separati – pożytki oddzielone od rzeczy macierzystej w sposób naturalny

• fructus percepti - pożytki oddzielone od rzeczy macierzystej z pomocą człowieka

• fructus extantes – pożytki zebrane

• fructus neglecti – pożytki nie zebrane np. przez niedbalstwo

Prawa rzeczowe:

• może istnieć tylko na rzeczy

• należy do praw podmiotowych bezwzględnych

• jest to stosunek między podmiotami w związku z uprawnieniem, jakie jeden z podmiotów ma do rzeczy

• są skuteczne wobec wszystkich – erga omnes – obowiązek polega na powstrzymywaniu się od działań wobec rzeczy, nad którą inny podmiot ma władztwo prawne

• actiones in rem mogły być wnoszone przeciw komukolwiek kto naruszał cudze prawa rzeczowe

• rodzaje praw rzeczowych:

  • prawo własności – jedyne pełne prawo rzeczowe

  • służebności

  • zastaw

  • dzierżawa wieczysta

  • prawo powierzchni

Władztwo faktyczne nad rzeczą

Posiadanie (possessio)

• władztwo faktyczne nad rzeczą, z zamiarem zachowania jej dla siebie

Dzierżenie (detentio)

• władztwo faktyczne, w którym występuje jedynie corpus, a władca nie ma zamiaru zachowania rzeczy dla siebie, lecz wykonuje władztwo w cudzym imieniu

Geneza possessio:

• posiadanie nie jest prawem ale stanem faktycznym – posiadanie jest tym stanem faktycznym, który poprzedzał ukształtowanie się prawa własności

• obrona konieczna – odpieranie bezpośredniego ataku godzącego w sferę władztwa

• samopomoc – przywrócenie stanu poprzedniego władania

• pomoc państwa – prawo własności (początkowo posiadacze ziemscy)

• pretor – interdykty – ochrona pozaprocesowa – władanie gruntami publicznymi, wierzyciele zastawniczy, prekarzyści, depozytariusze sekwestrowi (są to dzierżyciele a nie posiadacze w kategoriach klasycznych)

Rodzaje posiadania:

• possessio iusta – właściciel rzeczy był zarazem jej posiadaczem

• possessio iniusta – posiadanie wykonuje ktoś, kto nabył rzecz bezprawnie (siłą, podstępem a także posiadanie prekaryjne nie miały ochrony prawnej)

• possessio bonae fidei – posiadanie przysługuje i jest w dobrej wierze (tylko taki właściciel może dokonać zasiedzenia)

• possessio malae fidei – wykonując władztwo nad rzeczą krzywdzi kogoś innego i jest przez to posiadaczem w złej wierze

• possessio ad interdicta – władztwo chronione w drodze interdyktów, takie władanie nigdy nie prowadziło do zasiedzenie

• posiadać można było tylko rzeczy materialne – ochrona procesowa

• potem wykonanie jakiegoś prawa połączone było z władaniem rzeczy – quasi possessio – ochrona interdyktalna

• Justynian – posiadanie prawa – ochrona dla tego co wykonywał władztwo nad cudzą rzeczą z tytułu prawnego

• Nie jest posiadaczem dzierżawca

Skutki prawne posiadania:

• Dążenie by posiadacz był jednocześnie właścicielem

• Gdy właściciel traci posiadanie, prawo udziela mu środków pretoryjnych w celu jego odzyskania

• Posiadacz, któremu nie przysługuje prawo własności może je nabyć z mocy prawa przez zasiedzenie

• Każdy posiadacz ma uprzywilejowaną pozycję – w procesie windykacyjnym nie ciąży na nim obowiązek dowodu, a po procesie (wygranym) nabywa na spornej rzeczy prawo własności

• Obrona konieczna – utrzymanie się w spokojnym posiadaniu rzeczy

• Pomoc własna – odzyskanie rzeczy

• W actio Publicana przy równości stron proces wygrywał posiadacz

Ochrona posiadania:

• Jednym ze skutków prawnych posiadania jest objęcie go ochroną (jako taka jest ona skuteczna nawet wobec właściciela)

• Pozaprocesowa ochrona pretorska – interdykty

• W postępowaniu przedmiotem rozpoznania jest nie prawo lecz fakt ostatniego spokojnego posiadania rzeczy

• Rodzaje interdyktów:

  • Interdykty retindae possessionis – położenie kresu przeszkodom w spokojnym korzystaniu

    • Interdykt uti possidetis – zakazujący dokonywania zmian w posiadaniu nieruchomości, wnosił go posiadacz nieruchomości, któremu nie można było przedstawić zarzutu wadliwego posiadania

    • Interdykt uturbi – ochrona posiadania rzeczy ruchomej, wnosił ten, który był niepokojony w swoim posiadaniu jak i ten, który posiadanie ruchomości utracił

  • Interdykty recuperandae possessionis – przywrócenie posiadania rzeczy która była w cudzym władaniu

• Interdykt de vi – nakazywał przywrócenie posiadania, wnoszony w przeciągu roku od chwili wyzucia z posiadania

• Interdykt de vi armata – przeciw osobie, która wyzucia z posiadania dopuściła się z bronią w ręku, nie przedawniał się po roku

• Interdykty adipiscendae possessionis – uzyskanie posiadania rzeczy dotychczas będącej w cudzym władaniu

• Interdykt Salvianum

• Interdykt quorum bonorum

• Zmierzały one nie do ochrony, lecz uzyskania posiadania, której się poprzednio nie miało, więc miały charakter petytoryjny a nie posesoryjny !!!

Nabycie i utrata posiadania:

• Posiadanie składa się z dwóch części – corpus i animus, aby nabyć posiadanie należało nabyć oba te elementy

• Traditio brevi manu – przez kupno samego animus – czynnik subiektywny – ktoś będąc dzierżycielem nabył rzecz przez kupno albo darowiznę i w ten sposób zmienił zamiar zachowania rzeczy – z dla kogoś na dla siebie

• Constitutum possessorium – posiadacz wyzbył się rzeczy a zatrzymał przy tym jej detencję – nabywca nabywał tylko animus, ale ponieważ zbywca wykonywał odtąd władztwo w jego imieniu, posiadaczem stawał się nabywca

• Do utraty posiadania wystarczyła utrata jednego z elementów

• Nie traci się posiadania oddając ja w detencję innej osobie