Zbiory prawa

Przedjustyniańskie zbiory prawa:

• Mimo ogromnej liczby konstytucji wydanych w okresie pryncypatu brak było jakiegokolwiek ich zbioru

• Pierwsze zbiory:

• Gregoriusz – Codex Gregorianus - konstytucje od czasów Hadriana do roku 292

• Hermogenian – Codex Hermogenianus - liczne konstytucje Dioklecjana

• Kodeks teodozjański – z inicjatywy Teodozjusza II – urzędowy zbiór konstytucji powstały na wschodzie i jedyny zachowany – konstytucje Konstantego Wielkiego i jego następców aż do Teodozjusza II i Walentyniana III, a także nadawał moc obowiązującą dwom poprzednim zbiorom

  • Zbiory obejmujące zarówno literaturę prawniczą jak i konstytucje cesarskie

    • Fragmenta Vaticana

    • Mosaicarum et Romanarum legum collatio

    • Consultatio veteris cuiusdam iurisconsulti

      • Sentencje Paulusa – kompendium węzłowych zasad prawnych, wybranych z dzieł Paulusa, Konstantyn Wielki nadał im moc prawa obowiązującego

      • W okresie dominatu ogólny upadek kultury prawniczej – nie rozumiejąc finezji prawniczych stworzonej w literaturze i aktach normatywnych, posługiwano się (zwłaszcza w praktyce najniższych sądów) prymitywnymi i uproszczonymi pojęciami, zwłaszcza w zachodniej części Imperium – wulgaryzacja prawa – ale należy pamiętać, że okres poklasyczny wniósł do dorobku myśli prawniczej wiele wartości pozytywnych – dlatego zamiast prawo wulgarne – prawo pospolite – lepiej oddaje spospolitowanie prawa czyli wtargnięcie doń pierwiastka ludowego, oderwanego od finezyjnych rozważań teoretycznych okresu klasycznego

      • Wierne zasadom prawa klasycznego są państwowe zakłady nauczania – szkoły prawa – najsławniejsze w Rzymie, Bejrucie i Konstantynopolu (do Justyniana istniały jeszcze w Atenach, Cezarei, Aleksandrii i Kartaginie), nauka w nich trwała 5 lat, profesorowie szkół w Bejrucie (Dorotheus, Anatolius) i Konstantynopola (Theophilus, Cratinus) wnieśli duży wkład w dzieło kodyfikacji justyniańskiej

Ustawodawstwo justyniańskie:

• Uporządkowanie leges i ius

• Dzieło – pomnik rzymskiej myśli prawniczej ukształtowanej w ciągu wieków CORPUS IURIS CIVILIS, obejmujące cztery części

• Codex

  • Komisja 7 osobowa

  • Praca nad zbiorem konstytucji cesarskich

  • Zbiór leges

  • Komisja dysponowała trzema kodeksami i mogła się ograniczyć do skompletowania konstytucji wydanych po kodeksie teodozjańskim by ustalić stan prawa na tym odcinku

  • Po opracowaniu dwóch kolejnych części kodyfikacji zaszła konieczność przeredagowania Codexu, ponieważ Justynian wydał szereg nowych konstytucji, ponadto ujawniły się niezgodności

  • Kodeks z 534 r (codex repetitae praelectionis) obejmuje konstytucje od Hadriana do Justyniana

  • Dzieli się na 12 ksiąg, te na tytuły, w których chronologicznie uporządkowane są konstytucje tematycznie związane z tytułem

  • Oznaczenie: C zaś kolejne cyfry oznaczają – 1 księgę, 2 tytuł, 3 konstytucje, 4 paragraf danej konstytucji

• Digesta

  • Zwana też Pandektami (Pandectae)

  • Zbiór ius

  • Składa się z fragmentów dzieł 38 prawników rzymskich, z których tylko trzech tworzyło w okresie przedklasycznym a dwóch w okresie poklasycznym

  • Komisja nie przestrzegała więc nakazu Justyniana, by uwzględnić tylko tych, którzy posiadali ius publice respondendi

  • Komisja złożona z 17 osób podzielona na podkomisje opracowujące tzw. masy:

    • Sabiniańską

    • Edyktalna

    • Papiniańską

    • Luźna

  • Pracę zakończono w 533 r.

  • Oznaczenie: D zaś kolejne cyfry oznaczają – 1 księgę, 2 tytuł w księdze, 3 – fragment, 4 paragraf

• 5% przejrzanego materiału weszło do Digestów

• każdą część rozpoczyna inskrypcja – z jakiegoś dzieła, jakiegoś prawnika

• Institutiones

  • Zawierają całokształt podstawowej informacji o prawie i miały służyć do zdobycia o nim wiedzy elementarnej

  • 3 osobowa komisja z Trybunianem na czele, w składzie: Teofil z Konstantynopola, Dorateus z Bejrutu

  • Jako element do nauki prawa, miały moc na równi z Kodeksem i Digestami

  • Autorzy opierali się na Instytucjach Gaiusa a nadto Ulpiana, Marcjana – bez przytoczenia skąd pochodzi tekst

  • Podzielone na 4 księgi

  • Oznaczenie: I, zaś kolejne numery oznaczają – 1 księga, 2 tytuł, 3 paragraf

• Novellae

  • Po zakończeniu prac kodyfikacyjnych, Justynian wydawał akty normatywne, którymi wyjaśniał, uzupełniał albo zmieniał prawo zawarte w samej kodyfikacji, albo wprowadzał zupełnie nowe uregulowania

  • Miał to zrobić sam, ale dokonali tego prywatni kompilatorzy (3 wersje – najbardziej kompletna zawiera 168 nowel)

• Trzy pierwsze składają się na dzieło kodyfikacyjne, opracowywane przez specjalnie powoływane komisje (wybitny prawnik, szef urzędów centralnych i minister sprawiedliwości – w pierwszej komisji jako członek a w następnych jako przewodniczący) które miały zebrać i uporządkować (skompilować) dotychczasowe prawo zawarte w konstytucjach

• Czwarta obejmuje późniejsze akta normatywne Justyniana i jego następców

• Kompilatorzy mieli prawo dokonywania zmian w przejmowanych tekstach (ujednolicenie i dostosowanie), dokonane w ten sposób zmiany wersji autentycznej to interpolacje

• Cel – unifikacja całego systemu prawnego, likwidacja pluralizmu instytucjonalnego i stworzenie dzieła pozbawionego wewnętrznych sprzeczności i odpowiadającego potrzebom życia i rozwoju społeczno – gospodarczego

• Wywarło wpływ na obowiązujące prawa wielu państw aż po czasy nam współczesne

• Po śmierci Justyniana – dwa nurty

  • Wschodni – bizantyjski, początkowo wartki, z upływem czasu słabnie

• Ponieważ Justynian zakazał komentować Digesta) tłumaczono tylko na język grecki – katapoda a krótkie streszczenia to indices oraz zestawienia faktów o podobnej treści – paratitla

• Leon III – wyciąg z kodeksu Justyniana – Ekloga

• Cesarz Macedo – Bazylika – najpoważniejsza i najobszerniejsza przeróbka (60 ksiąg bez podziału na codex i digesta + materie uregulowane nowelami)

• Wyjaśnienia i komentarze do Bazylik – scholie

• Sześcioksiąg – sporządzony przez sędziego z Salonik (nie jest praca oryginalną ale zwykłą kompilacją

• Statutu Litewskie

• Zachodni – początkowo w zaniku, odzywa na nowo w średniowieczu i bardzo zyskuje na silę i po dziś dzień twórczo użyźnia myśl prawniczą

  • Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego, rzymianie nadal żyli wg porządku prawnego ukształtowanego w czasach istnienia ich państwa

  • Lokalni władcy sporządzali urzędowe zbiory obowiązującego w ich państwach prawa rzymskiego (Edictum Teodorici, Lex Romana Burgundiorum, Lex Romana Visigothorum = Leges romanaae Barbarorum

  • Brevarium Alarici – południowa część państwa Franków

  • Kościół żył wg prawa rzymskiego

  • Szkoła glosatorów – Irneriusz, Martuinus, Bulgarus, Ugo, Jacobus, Aso i Accursius – ich działalność szła w dwóch kierunkach:

    • Wykładali prawo rzymskie

    • Objaśniali prawo rzymskie opatrując niejasne fragmenty krótkimi uwagami albo między liniami rękopisu (glosy interlinearne) albo na jego marginesie (glosy marginalne)

    • Wszystkie glosy wydane w Glossa ordinaria

    • Znaczenie teoretyczne a nie praktyczne

      • Postglosatorzy – komentatorzy – analiza źródeł prawa i glos, wprowadzają do nauki prawa porządek logiczny i sprowadzają normy prawne do określonych pojęć ogólnych by drogą dedukcji wyprowadzić pojęcia szczegółowe

      • Prawo rzymskie stało się lex generalis całego świata

      • Niemcy, XV wiek – recepcja prawa rzymskiego