Czynności prawne

Czynności prawne:

• Oświadczenia woli, zmierzające do powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego

Podział czynności prawnych:

• Jednostronne – do wywołania skutku prawnego wystarczy oświadczenie woli jednej ze stron

• Dwustronne – do wywołania skutku prawnego potrzebne było zgodnego oświadczenia dwóch stron

• Odpłatne

• Nieodpłatne

• Formalne – gdy ważność czynności jest zależna od zachowania wymaganej formy (mancypacja, stypulacja)

• Nieformalne – gdy nie jest zależna od żadnej formy

• Między żyjącymi – regulują stosunki za życia podmiotu działającego

• Na wypadek śmierci – skutek czynności ma nastąpić po śmierci podmiotu (testament)

• Zobowiązujące – powoduje jedynie powstanie zobowiązania (kupno-sprzedaz)

• Rozporządzające – powoduje bezpośrednią zmianę stanu prawnego podmiotu działającego (przeniesienie własności)

• Obciążające – nakładają obowiązek na obie strony (najem)

• Pod tytułem darmym – gdy czynność rodzi obowiązek jakiegoś zachowania się tylko po jednej stronie, a druga odnosi same korzyści (darowizna)

• Kausalne (przyczynowe) – gdy porządek prawny uzależnia skuteczność oświadczenia woli od istnienia celu społeczno – ekonomicznego zasługującego na ochronę prywatną

  • Causa obligandi – składający oświadczenie woli zmierza do zobowiązania kontrahenta wobec siebie

  • Causa solvendi – składający oświadczenie woli zmierza do rozwiązania węzła obligacyjnego

  • Causa donandi – składający oświadczenie woli zmierza do bezpłatnego dokonania przysporzenia majątkowego na rzecz kontrahenta

  • Causa – cel społeczno – gospodarczy, od którego istnienia określony porządek skuteczność oświadczenia woli

• Abstrakcyjne – gdy cel pozostaje prawnie obojętny, tutaj skutek prawny oświadczenia woli wyraża się w samym fakcie złożenia określonego oświadczenia woli, formalny charakter

Wady oświadczenia woli:

• Wola może stać się elementem składowym czynności prawnej jeśli zostanie objawiona na zewnątrz

• Objawienie może być wyraźne albo dorozumiane (można się go domyślać z zachowania innej osoby)

• Oświadczenie woli złożone nie na serio - czynność prawna wadliwa – w niej jest nieprawidłowość w powzięciu woli albo niezgodność woli z oświadczeniem

• Symulacja -czynność jest nieważna kiedy składający oświadczenie woli jest świadom niezgodności z wolą wewnętrzną (np. przy symulacji strony się umawiają że ich oświadczenia nie mają powodować żadnych skutków prawnych, albo że mają powodować inne niż te wynikające z treści oświadczeń

• Wadą jest również błąd (składający oświadczenie woli jest w błędzie co do treści – pomyłka językowa; lub co do wyobrażenia o istniejącej rzeczywistości:

• Error in negotio – w czynnościach dwustronnych, jeśli każda ze stron swym oświadczeniem woli zamierza wywołać różne skutki prawne, żadne z nich nie wywoła pożądanych skutków prawnych

• Error in persona – gdy ktoś składa oświadczenie woli wobec odbiorcy, którego błędnie wziął za kogoś innego (ocena kazuistyczna)

• Error in corpore – gdy strony się różniły w zakresie wyobrażenia o samym przedmiocie czynności prawnej – mylne wyobrażenie co do samego przedmiotu a nie jego właściwości fizycznych (error in substantia)

• Error in qualitate – błędne wyobrażenie o jakości jakiegoś przedmiotu

• Error – pozytywny stan błędnego wyobrażenia o rzeczywistości, ignorantia – stan negatywny czyli brak wyobrażenia o rzeczywistości

  • Motyw, którym kierowała się strona składając oświadczenie woli był obojętny z wyjątkiem obawy (metus) i podstępu (dolus)

    • Dolus – jeżeli błąd był istotny, pociągał za sobą nieważność czynności prawnej, a ta nie wywoływała żadnych skutków prawnych, jeśli błąd nie był istotny, podstęp nie prowadził do nieważności oświadczenia złożonego pod jego wpływem, ochrona prawna – exceptio doli specialis a potem generalis – tylko środek defensywny; actio doli – środek ofensywny (actio poenalis – zasadzenie na kwotę wyższą niż wartość)

    • Metus – obawa wywołana groźbą, pod której wpływem podjęto działanie powodujące szkodę majątkową, chodzi o stosowanie siły pismem, gestem lub pismem, musiała być bezprawna (wymusza zachowanie), ciężka (powoduje poważną szkodę w majątku),skierowana na spowodowanie określonego oświadczenia woli i uzasadniać obawę u każdego normalnego człowieka, oświadczenie woli złożone pod siłą wywoływało pełne skutki prawne – obrona procesowa exceptio metus (actio poenalis) – zasądzenie na quadruplum, w skrajnych przypadkach pretor mógł w drodze restitutio in integrum eliminuje skutki czynności prawnej wymuszonej i traktować ją jako niebyłą, fakt groźby uwzględniał w wyroku, orzekajac uwolnienie pozwanego

Elementy składowe czynności prawnej:

• Essentialia negotii – bez nich akt w ogóle nie dojdzie do skutku, decydują o typie aktu, istotne elementy składowe (np. kupno-sprzedaż – porozumienie co do towaru i ceny !!!)

• Naturalia negotii – stanowią normalna treść danego typu aktu, elementy nieistotne ale stosowane zgodnie ze zwyczajem, ich objecie wolą zależy od samych stron (kupno-sprzedaż – odpowiedzialność sprzedawcy za wady towaru)

• Accidentalia negotti – dodatkowe elementy składowe

• Warunek (condicio) – zastrzeżenie w wyniku którego skutek czynności uzależnia się od zdarzenia przyszłego i niepewnego

  • Zawieszający – gdy od zdarzenia przyszłego uzależnia się rozpoczęcie skutku czynności

  • Rozwiązujący – gdy od zdarzenia przyszłego uzależnia się ustanie skutku czynności

  • Dodatni – gdy zdarzenie przyszłe polega na zmianie uprzednio istniejącej sytuacji

  • Ujemny – gdy zdarzenie przyszłe ma istniejącą sytuację utrzymać

  • Potestatywny – gdy następstwo zdarzeń przyszłego i niepewnego zależy od woli kontrahenta

  • Kauzalny – gdy zdarzenie przyszłe zależy od przypadku

  • Mieszany

    • Termin (dies) – zastrzeżenie, w wyniku którego skutek czynności uzależnia się od zdarzenia przyszłego i pewnego

      • Zawieszający (dies a quo) – gdy z nadejściem zdarzenia przyszłego skutek czynności miał nastąpić

      • Rozwiązujący (dies ad quem) – jeśli z nadejściem zdarzenia przyszłego ustać ma skutek czynności

    • Polecenie (modus) – klauzula dodatkowa do czynności o charakterze darmowym nakładająca na odnoszącego korzyść z czynności obowiązek jakiegoś zachowania się, początkowo nie wypełnienie było niezaskarżalne, potem skarga o zwrot przysporzenia albo bezpośrednio domagano się zrealizowania polecenia

Zastępstwo:

• Czynność prawna wywołuje skutek w sferze prawnej tego kto składa oświadczenie woli

• Nie wszyscy mogą to zrobić z przyczyn natury faktycznej (nieobecność) albo natury prawnej (brak zdolności do czynności prawnych) => w takich przypadkach powoływano zastępcę

• Zastępstwo bezpośrednie – gdy oświadczenia woli mogą wywoływać skutek bezpośrednio w sferze stosunków prawnych zastępowanego

• Zastępstwo pośrednie – powoduje skutek wyłącznie wobec zastępcy, który w drodze dodatkowej czynności przenosi nabyte prawa i obowiązki na zastępowanego (głównie ta funkcjonowała)

• Zastępcą w procesie był kognitor i prokurator (prokurator może występować także poza procesem)

• Prokuratora można było powołać do załatwienia jednej sprawy, a można było powołać do prowadzenia całokształtu spraw majątkowych – rola administratora

• Zastępstwo dobrowolne

• Zastępstwo obligatoryjne - opiekun i kurator (opieka i kuratela)

• Posłaniec to nie zastępca – on tylko dostarcza coś osobie a nie występuje w czyimś imieniu

Zdolność do czynności prawnych:

• Zdolność do samodzielnego składania i przyjmowania oświadczeń woli wywołujących skutek prawny

• Nieodzowny wymóg prawnej skuteczności oświadczenia woli

• 4 czynniki ograniczające zdolność do czynności prawnych:

• Wiek

  • Dzieci (infantes) – przed Justynianem – te które nie umiały mówić, a od Justyniana do 7 roku życia – nie miały w ogóle zdolności do czynności prawnych

  • Niedojrzali (impuberes) – dziewczęta od 7 do 12 roku życia, chłopcy od 7 do 14 roku życia – mieli ograniczoną zdolność do czynności prawnych, możliwość samodzielnego przedsiębrania tylko takich czynności, które prowadziły do nabycia prawa a nie do zobowiązania, jeżeli doszło do zobowiązania to nie wywoływała zamierzonego skutku prawnego – czynność kulejąca – w pełni skuteczne były one tylko gdy były zawierane w obecności opiekuna lub kuratora

  • Dojrzali (puberes minores XXV annis) – od 14 do 25 lat – mieli pełną zdolność do czynności prawnych, ale z uwagi na małe doświadczenie, prawo chroniło ich przed wyzyskiem – albo exceptio albo restitutio in integrum, mogli również żądać ustanowienia kuratora do pomocy w zarządzaniu majątkiem

  • Dojrzali powyżej 25 lat (puberes maiores XXV annis) – jeżeli nie podlegali innym ograniczeniom to posiadali pełną zdolność do czynności prawnych

• Płeć – kobiety po wyjściu z wieku niedojrzałości nadal były ograniczone w zdolności do czynności prawnych, czynności te musiały podejmować za zgoda opiekuna

• Choroba umysłowa (furiosus) – całkowicie pozbawieni zdolności do czynności prawnych, odzyskiwał ją (przy jednoczesnym spełnieniu pozostałych warunków) w okresie przerwy w chorobie), majątkiem zawiadywał curator furiosi

• Marnotrawstwo (prodigus) – uznany przez pretora za lekkomyślnie trwoniącego majątek – ograniczona zdolność do czynności prawnych, do działań umniejszających majątek potrzebna była zgoda ustanowionego kuratora

3