Prawa na rzeczy cudzej

Służebności:

• Ograniczone prawo rzeczowe upoważniające do korzystania z rzeczy cudzej w określony sposób

• Spośród tych praw ukształtowały się najwcześniej

• Dają prawo do korzystania z rzeczy cudzej, ale w sposób ograniczony i ukierunkowany w zależności od rodzaju służebności

• Służebności gruntowe wymagają do powstania dwóch gruntów – jeden jest władnący a drugi służebny – służebny ma zasilać swymi przymiotami grunt władnący (podmiotami są oczywiście właściciele gruntów !!!); grunt władnący miał prawo korzystać ze służebnego w sposób ograniczony

• Służebności osobiste – przysługiwały zawsze jakieś osobie (cecha charakterystyczna) – osobisty charakter służebności oznaczał, że była ona prawem podmiotowym niezbywalnym i kończyła się z zasady najpóźniej wraz ze śmiercią osoby uprawnionej

• Ze względu na przeznaczenie gruntu:

• Służebności gruntów wiejskich:

  • Prawo do przekraczania cudzego gruntu pieszo, na koniu albo w lektyce

  • Prawo do przechodu przez cudzy grunt łącznie z pojazdami, pojedynczymi zwierzętami i trzodą

  • Prawo drogi – najszerszy zakres

  • Prawo właściciela gruntu władnącego do przeprowadzenia przez cudzy grunt wody pitnej – w celach irygacji albo odprowadzenia wody

(4 powyższe należały do res mancipi)

• Prawo do wchodzenia na cudzy grunt w celu czerpania wody

• Prawo do wypasania bydła na cudzym gruncie

• Służebności gruntów miejskich:

• Obowiązujący właściciela gruntu służebnego zakaz budowy ponad określona wysokość

• Zakaz wnoszenia na gruncie służebnym konstrukcji zasłaniających widok

• Prawo do wejścia konstrukcja budowlana w słup powietrza nad gruntem sąsiada

• Prawo do wpuszczenia belki w mur sąsiada

• Prawo do oparcia konstrukcji budynku o budynek na gruncie sąsiada (ten ostatni musiał utrzymywać swój budynek w takim stanie aby możliwe było spełnienie służebności)

• Prawo do odprowadzania wody deszczowej na grunt sąsiada

• Prawo skierowania dymu i nieprzyjemnych zapachów na grunt sąsiada

  • Służebności osobiste:

    • Użytkowanie (usufructus)

      • Rzeczowe prawo do używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków, z obowiązkiem zachowania jej substancji

      • Charakter osobisty - niezbywalne, można było odstąpić osobie trzeciej możliwość korzystania z niego

      • Pożytki pobierał użytkownik, w sposób pierwotny w momencie pobrania

      • Obowiązek zachowania substancji rzeczy – nie można rzeczy zużyć, zmienić jej istoty (często było to zabezpieczone kaucją)

    • Używanie (usus)

• Prawo używania rzeczy cudzej bez możliwości pobierania z niej pożytków (chyba że są to owoce do zaspokojenia potrzeb własnych)

• Nie można odstąpić tego prawa osobie trzeciej – nawet w zakresie korzystania z niego

• Habitatio – rzeczowe prawo do zamieszkania w cudzym budynku

• Rzeczowe prawo do korzystania z usług cudzego niewolnika lub zwierzęcia

• Zasady ogólne:

  • Służebność nie nakłada na osobę obciążona tym prawem obowiązku pozytywnego działania, lecz najwyżej zobowiązywała ja do znoszenia czegoś (wyjątek – oparcie muru o mur sąsiada)

  • Nie można mieć służebności na rzeczy własnej

  • Służebność może istnieć tylko na rzeczy – nie można ustanawiać na służebności innej służebności

  • Ze służebności należało korzystać przy maksymalnym poszanowaniu praw własności gruntu obciążonego służebnością

  • Korzyść jaką przynosił grunt służebny musiała być trwała a nie jednorazowa i dotyczyła każdego kolejnego właściciela panującego

  • Odległość między gruntem panującym a służebnym musiała być odpowiednia, aby cel gospodarczy służebności był w ogóle osiągalny

    • Ustanowienie służebności mogło nastąpić przez in iure cessio, mancypacje, testament, wyrok sądowy lub dedukcję (zastrzeżenie sobie służebności przy przenoszeniu własności rzeczy)

    • Na prowincji także przez umowy nieformalne i stypulację

    • Justynian dopuścił także oddanie rzeczy w używanie i faktyczne wykonywanie treści serwitutów

    • Służebności gasły:

      • Na skutek zrzeczenia się uprawnionego

      • Przez długie niekorzystanie z nich

      • W przypadku nabycia własności rzeczy obciążonej służebnościami przez osobę uprawniona do servitutu

      • W razie śmierci uprawnionego (służebności osobiste !!!)

Zastaw:

• Prawo rzeczowe przysługujące wierzycielowi na cudzej rzeczy ruchomej dla zaspokojenia jego wierzytelności i to z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami

• Jeden ze sposobów zabezpieczania wierzytelności

• Prawo akcesoryjne, bo zależy od istnienia wierzytelności (nie ma bytu samoistnego)

• Elementy składowe:

• Dłużnik – dla zabezpieczenia wierzytelności ustanawia na rzeczy prawo zastawu (zastawca)

• Wierzyciel – na jego rzecz to prawo jest ustanawiane (zastawnik)

• Przedmiot zastawu

  • Trzy postacie zastawu:

    • Fiducia

      • Dłużnik w celu zabezpieczenia przenosił własność przez mancypację albo in iure cessio ale z zastrzeżeniem że po wykonaniu zobowiązania wierzyciel przeniesie ja z powrotem na dłużnika

      • Dłużnik traci swe prawo rzeczowe do rzeczy

      • Wierzyciel mógł z nią zrobić co chciał – nawet alienować – wtedy dłużnik nie mógł domagać się wydania rzeczy ale co najwyżej żądać odszkodowania za niedotrzymanie obietnicy

    • Pignus

• Zastaw ręczny

• Zastawca przekazywał zastawnikowi przedmiot zastawu, ale nie na własność ale we władanie faktyczne, zaś po spełnieniu świadczenia wierzyciel musiał przedmiot zwrócić – do tego czasu władał nim jako dzierżyciel a ochraniał go pretor za pomocą interdyktu posesoryjnego

• Pierwotnie mimo niewypłacalności dłużnika nie można było przedmiotu używać ani sprzedać (chyba że dodatkowa umowa)

• Wzmocnienie pozycji zastawnika

  • Umowa, na mocy której zastawnik miał prawo sprzedać przedmiot zastawu aby zaspokoić swe roszczenie

  • Umowa (gdy przedmiot przynosił pożytki), na mocy której zastawnik mógł używać przedmiotu a pobrane pożytki zaliczać na spłatę odsetek od udzielonego kredytu, a w dalszej kolejności na spłatę samego kredytu

  • Lex commissoria – nieformalna umowa, na mocy której zastawnik miał się stać właścicielem przedmiotu zastawu w wypadku, gdy zastawca nie zaspokoił w umówionym terminie jego pretensji

• Hypotheca

• Pod koniec republiki – hypotheca – zastaw umowny

• Dłużnik jako zastawca nie wręczał zastawnikowi przedmiotu zastawu, nadal był jego posiadaczem i właścicielem, a tylko umawiał się w razie niespłacenia długu wierzyciel zaspokoi swą pretensję przez sprzedaż przedmiotu obciążonego hipoteką, ale nie wydawano przedmiotu, wiec ten sam przedmiot można było wielokrotnie zastawiać ( kto lepszy co do czasu ten lepszy co do prawa)

• Aby móc zrealizować swe prawo musiało najpierw wejść w posiadanie przedmiotu zastawu

• Wejście w posiadanie – 3 sposoby:

  • Interdykt salwiański – skuteczny wyłącznie przeciw dłużnikowi

  • Serviana in rem actio – powództwo rzeczowe o wydanie przedmiotów, skuteczne przeciw każdemu

  • Actio hypothecaria – skuteczne przeciw każdemu (erga omnes), dotyczyło nie tylko ruchomości ale i nieruchomości (nowość!!! – w 2 pozostałych tego nie ma)

    • Prawo sprzedaży przysługiwało tylko pierwszemu zastawnikowi, następni o ile poprzedni są już zaspokojeni

    • Przy sprzedaży wierzyciel jest zobowiązany do maksymalnej staranności – z ceny zaspokajał swe roszczenia a nadwyżkę oddawał dłużnikowi

    • Zastaw powstawał:

      • W wyniku umowy z zastawnikiem

      • Z mocy ustawy – zastaw na rzecz fiskusa na całym majątku dłużnika z tytułu jakiegokolwiek długu, zastaw wynajmującego mieszkanie z tytułu czynszu

      • Z rozporządzenia władzy, wydanego z mocy wyroku sądowego

        • Zastaw gasł gdy:

          • Umorzono wierzytelność

          • Zniszczono przedmiot zastawu

          • Zastawnik nabywał przedmiot zastawu

          • Zastawnik zrzekł się prawa zastawu

            • Wierzyciel mógł zatrzymać przedmiot zastawu nawet po spełnieniu roszczenia, jeśli istniały inne wierzytelności nie zrealizowane

Emfiteuza:

• Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomościach

• Dziedziczne i zbywalne uprawnienia emfiteuty do eksploatacji cudzego gruntu z obowiązkiem płacenia rocznego czynszu

• Tereny państwowe leżące odłogiem zagospodarowywano w dzierżawę wieczystą bądź na kilka lat

• Tereny państwowe oddawane były w ius perpetuum zaś cesarza w emfiteuzę

• Emfiteuta

• dzierżawca wieczysty

• użytkował grunt

• nabywał wszelkie pożytki w momencie separacji

• mógł w sposób nieograniczony ulepszać,

• miał prawo ustanowić na gruncie służebność na rzecz osoby trzeciej

• miał prawo obciążyć zastawem

• mógł oddać w dalszą dzierżawę wieczystą

• korzystał z wszelkich powództw przysługujących właścicielowi podczas obrony swej własności

• korzystał z ochrony interdyktalnej

• miał prawo do przekazania osobom trzecim przez czynność jak i testament (gdy brak – dziedzice ustawowi)

  • właściciel:

    • prawo do pobierania czynszu dzierżawionego

    • mógł odwołać emfiteutę gdy ten zalegał z czynszem albo nie płacił danin publicznych albo grunt ulegał pogorszeniu

    • musiał być zawiadomiony (oraz o cenie) gdy emfiteuta chciał sprzedać swe prawo – właściciel miał prawo pierwokupu a jeśli z tego nie korzystał to otrzymywał 2% od ceny kupna

Superficies:

• Ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomościach

• Prawo powierzchni, dziedziczne i zbywalne dające możliwość pełnego korzystania z budynku wzniesionego na cudzym gruncie

• Cel - ułatwia rozwój budownictwa mieszkaniowego

• Budynek wzniesiony na cudzym gruncie stawał się własnością właściciela gruntu

• Ale już od czasów republiki osoby trzecie wznosiły budynki na terenach publicznych, a potem i prywatnych za zgodą ich dysponentów

• Z budynków tych mogły korzystać uiszczając jakąś opłatę

• Pretor chronił te osoby interdyktem skutecznym wobec wszystkich

• Justynian przyznał superficjariuszowi actio in rem

• Prawo powierzchni różniło się od emfiteuzy tym, że właścicielowi nie przysługiwało prawo pierwokupu a opłata nie należała do istotnych elementów superficies