Zagadnienia wstępne

Systematyka prawa rzymskiego:

• Część ogólna (prawo osobowe, przedmioty stosunków prawnych, czynności prawne)

• Zobowiązania

• Prawo rzeczowe

• Prawo rodzinne

• Prawo spadkowe

Okresy historyczne rozwoju prawa:

• Okres królewski

• Władało 7 królów

• Wydawali leges regie – legendarne ustawy królewskie

• Senat jako ciało doradcze (100 osób pod koniec tego okresu 300 sób)

• Komisje:

  • Curiata (30 osób)

  • Trybuta (21 osób)

  • Centuriata (193 osoby – wg uzbrojenia na jakie było ich stać, 98 jeźdźców)

  • Komisje te przyjmowały lub odrzucały wnioski o ustawe

• Okres republiki

• Władali konsulowie

• Pojawili sie cenzorzy (duzy wpływ na senat – decydowali o składzie senatu)

• Pojawili się trybuni (nietykalni, prawo veta)

• Pojawili sie pretorzy (wymiar sprawiedliwości)

• Funkcjonował senat

• Okres pryncypatu

• Princeps – pierwszy obywatel

• Od Oktaiwana Augusta

• Posiadał władzę prokonsula (władza nad wojskiem), trybuna ludowego (nietykalność i prawo veta), konsula i najwyższego kapłana

• Okres dominatu

• Państwo jako dominnum, imperium

• Jedynowładztwo cesarzy

Podział prawa:

• ius – prawo ludzkie

• fas – prawo sakralne

• Zasada personalności prawa (osobowości) – każdy obywatel, bez względu gdzie się znajdował, musiał się posługiwać prawem civitas, do której należał

  • ius civile w szerokim znaczeniu (=ius Quiritium) – obywatele rzymscy – obejmowało ono ius civile w wąskim znaczeniu (plebiscita, uchwały senatu, konstytucje cesarskie i opinie jurysprudencji) oraz ius honorarium (edykty urzędników państwowych)

  • ius peregrinorum – prawo peregrynów (wg obywateli rzymskich, ponieważ dla peregrynów było to ich ius civile), w zależności – dawni sprzymierzeńcy Rzymu zachowali swoje prawo, samorządy itd, wrogowie i podbici – narzucone prawo rzymskie

  • ius gentium – prawo o zasięgu międzynarodowym, podstawą wzajemne zaufanie stron, zasady słuszności i sprawiedliwości

    • ius publicum – prawo publiczne, normy dotyczące organizacji ludu rzymskiego w postaci państwa (zasada – najwyższą powinnością prawa jest pomyślność państwa, konflikt – na korzyść interesu publicznego)

    • ius privatum – prawo prywatne, normy ustanowione w interesie pojedynczych obywateli

    • prawo przedmiotowe – całokształt norm regulujących (za pomocą przymusu państwowego) pewien zakres zewnętrznych zachowań ludzkich, podmiot może dostać zgodę na użycie przemocy aby przekonać drugi podmiot do należytego zachowania się

    • prawo podmiotowe – przyznane komuś przez prawo przedmiotowe możliwości pewnego zachowania sie oraz domagania się określonego zachowania od innej osoby (ale nie można przekraczać zasad słuszności i sprawiedliwości), jeśli przedstawia jakąś wartość ekonomiczną to jest to prawo majątkowe, jeśli nie – prawo niemajątkowe

    • ius commune – prawo powszechne – obejmuje normy mające ogólne zastosowanie

    • ius singulare – prawo wyjątkowe – obejmuje normy mające wyjątkowe zastosowanie (zakaz zawierania małżeństw przez żołnierzy), czasem uprzywilejowuje pewną grupę społeczną

    • prawo względne – uprawniony może domagać się pewnego zachowania tylko od osoby określonej, a obowiązek tej osoby może polegać na działaniu pozytywnym jak i negatywnym

    • prawo bezwzględne – podmiot uprawniony może wymagać określonego zachowania się od kogokolwiek (zachowanie to ma charakter negatywny i polega na wstrzymaniu się od ingerencji w sferę cudzego władztwa)

    • ius cogens - prawo względnie wiążące – obejmuje przepisy prawne, które każdy podmiot musi w konkretnym przypadku bezwzględnie respektować nie mając żadnej możliwości uchylenia ich zastosowania przez własne oświadczenie woli (głównie normy prawa publicznego)

    • ius dispositivum - prawo bezwzględnie wiążące – obejmuje przepisy, których zastosowanie może być w konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego podmiotu (znaczenie subsydiarne, pomocnicze)

    • prawo materialne:

      • w prawie cywilnym – normy regulujące stosunki majątkowe

      • w prawie karnym – dział prawa, który określa jakie czyny uznawane są za przestępstwa i jakie kary należy wymierzać za ich popełnienie

      • najogólniej – reguluje obowiązki poszczególnych podmiotów

    • prawo formalne (procesowe):

• w prawie cywilnym – normy regulujące postępowanie podmiotów prawnych i organów państwowych w toku dochodzenia przez podmiot zrealizowania norm prawa materialnego lub świadczenia odszkodowania za szkodę

• w prawie karnym – reguluje sposób ustalania, czy przestępstwo zostało popełnienie i przewiduje kto i w jakim trybie ma wymierzyć sankcję za przekroczenie normy prawa materialnego

• Najogólniej – reguluje postępowanie organów państwowych powołanych do wymiaru sprawiedliwości

Obowiązywanie normy prawnej w miejscu i czasie:

• Norma prawna ma na celu zmuszenie jednostki do określonego działania lub zaniechania, nakaz lub zakaz zachowań, norma jest prawna, gdy cel społeczny normy skierowany jest na skupienie jakiejś zbiorowości ludzkiej w organizacji, której cele determinowane są wspólnym dobrem tej zbiorowości i maja zmierzać do zachowania samej organizacji, jej moc jest uzależniona od istnienia państwa

• Stosowane w oparciu o zasady dobra, słuszności i humanizmu

• Norma traktowana w sposób abstrakcyjny, jako coś co wyprzedza zdarzenie

• Norma prawna nie ma zastosowania do zdarzeń, które miały miejsce przed jej powstaniem (chyba że względy natury moralnej, politycznej albo ekonomicznej)

• Prawo rzymskie obowiązywało na terenie imperium rzymskiego - zasada terytorialnosci

• zasada personalności prawa (osobowości) – każdy obywatel, bez względu gdzie się znajdował, musiał się posługiwać prawem civitas, do której należał