11.10.4. Allergik gatnaşyk heýlit

Allergik gatnaşyk heýlit (cheilitis allergica contactilis) dodaklaryň gyzyl gaýmasyna ýokary duý­jylygy bolan serişdesiniň gatnaşmasy esasda allergik hadysasynyň döremekligi bolup geç­ýär. Patologik fiziologiýasynda birnäçe himiki jisimlerine haýal döreýän allergik hadysasy ýatandyr.

Allergik gatnaşyk heýliti köplenç 20 ýaşdan uly bolan zenanlarda duş gelýär. Sebäbi zenan maş­galalaryň dodaklaryna çalmak üçin kosmetiki serişdelerini köp ulanýanlygyndadyr. Kä ýagdaý­larda diş ýuwujy hamyrlardan, emeli ýasalan diş protezlerinden, üflenip çalynýan saz gurallardan, galam­lar, syýagalamlary we ş.m.

Kliniki häsiýetnamasy. Patologik hadysa adatça ýokarky we aşaky dodagyň gyzyl gaýma­syn­da, kä ýagdaýlarda dodagyň derisinde, agzyň nemli bardasyna-da geçýär. Dodagyň gaýmasy gyzar­ýar, ýellenýär, wagtyň geçmekligi bilen onda kiçijik pakgarçajyklaryň peýda bolmaklygy tiz wagt­dan olaryň ýüzi ýyrtylyp eroziýalaryň, jaýryklaryň emele gelmekligi, näsaglaryň dodagynyň gije­mekligi we agyrlaryň peýda bolmaklygy bolýar. Wagtyň geçmekligi bilen dodagyň gyzyl gaýmasy guraýar we onda owunjak jaýryklar döreýär (11.56. surat).

Deňeşdirilip anyklanylyşy. Şu aşakdakylardan tapawutlandyrylýar;

• eksfoliýatiw heýlitden

• aktiniki heýlitiň guraksy görnüşinden

• atopik heýlitden

Bejerlişi. Allergik gatnaşyk heýlitlerde ilki bilen haýsy himiki jisimiň serişdesiniň allergiki ha­dysasyny döredenligini takyklamak zerurdyr. Munuň üçin ýöriteleşdirilen barlaglary geçirilýär. Be­jermeklik üçin ýerli düzüminde gormonal serişdelerini saklaýan ýaglary bolan “0.5% prednizo­lon”, “flusinar”, “lorinden” ulanmak maslahat berilýär. Günde 5-6 gezek şu ýaglardan haýsam bolsa birinden dodaklara çalmaklyk gerek. Umumy bedeniň ýokary duýujylygyny pese gaçyrmaklyk üçin desensibilizirleýji serişdelerini (suprostin, tawegil, fenkarol) içmekligi maslahat bermeli.

Gelejekde allergik gatnaşyk heýlitiniň gaýtalanmazlygy üçin kesel döreden serişdesinden gaça durmaklyk we beýleki öňüni alyş çärelerini geçirmeklik hem gerek bolup durýar.

11.10.5. Atopiki heýlit (adaty däl heýliti)

Adaty bolmadyk heýlit (cheilitis atopicalis) umumy beden üýtgeşmelerindäki ýagdaýlaryň bir alamaty (simptomatik) hökümde ýüze çykýan zepermäniň bir görnüşi, olaryň içinde neýroder­matit, atopiki dermatit we başg. Esasan bu heýlit ýaş çagalarda (7 ýaşda) we ýetginjeklerde (14-17 ýaş) kän duş gelýär.

Döreýiş sebäpleri. Döreýiş ýollarynyň esasyny genetiki sebäpler düzýär hem-de olaryň käbir se­rişdelere allergiki ýokary duýujylygynyň peýda bolmaklygyna şert döremekliginden ybarat. Ý­o­kary duýyjylyk bolup derman serişdesi, iýmitler, agaçlaryň tozgalamasy, ýada köçetozanlary, mik­robbedenjikleri, kosmetiki serişdeler we başg.

Kliniki häsiýetnamasy. Adaty bolmadyk heýlitde esasan zeperlenme ojagy dodagyň gyzyl gaýmasynda, serhetleşýan deri böleginde, hasam agzyň çuňklerinde kän ýerleşen. Dodaklar çişme suwukluklarynyň üşmegi bilen ulalýarlar, gaýmasynda owunjak teňňejikleriň we jaýryklaryň bol­maklygy (surat 11.57). wagtyň geçmegi bilen dodagyň gaýmasynyň üstüniň guramaklygy, onda jaýryklaryň, oýuklaryň peýda bolmaklygyna getirýar. Patologik hadysa agzyň nemli bardasyna geç­meýär. Käbir halatlarda näsagyň ýüzüniň derisiniň guraksylygy we tozgalamasy bolup geçýär.

Heýlitiň bu görnüşinde näsaglaryň arzlary dodagyň gijemekliginden, agyrlardan we onuň toz­galamalaryndan ybarat. Adaty bolmadyk heýlit köp ýyllap dowam edýär, onuň ýitileşýän döwürleri – güýz-gyş pasyllary, tomus aýlary yzyna gaýdýar.

Deňeşdirip anyklanyşy. Deňeşdirilip anyklanylyşynda ilki bilen bütün bedeniň derisindäki patologiki üýtgeşmeleri aýyl-saýyl edilmeli we adaty däl heýlitden tapawutlandyrmaly, ondan soňra şu aşakdaky zeperlenmelerden

• aktiniki heýlitden

• allergiki galtaşma heýlitden

• streptokokkly uçuklamadan

Bejerilişi. Adaty däl heýlitiň bejergisinde möhüm ähmiýete eýe bolup bedeniň desensibili­zir­leý­ji ugury bolup durýar. Ýagny antigistamin serişdelerini bermeklik (suprastin, diozolin, klaritin, fenkarol). Zeperlenmäniň uzak wagtlap dowam etmekliginde kortikosteroid serişdelerini umumy bermeklik (prednizolony çagalar üçin 8-14 ýaşda 10-15 mg / 24 sagatda, ulylar üçin 15-20 mg/24 sagatda ýada deksametazon serişdesini bermeklik. Bulardan başgada wena ýollaryna 30% tiosulfat natriniň erginini goýbermeklik, 5-10 ml erginini günde 1 gezekden 10 günüň dowamynda. Käbir adamlara gistaglobuliniň erginini deriniň astyna sanjym arkaly goýbermeklik gowy netijeleri berýär, jemi 6-8 sanjym. Içmeklik üçin witaminleriň “B” toparyny teklip edilýär (B₂, B₆, B₁₂). Dodagyň gaýmasyn ýerli çalmaklyk üçin kortikosteroid ýaglary – 0.5% prednizolon, “lorinden”, “flusinar” we başg. ulanmak bolar, günüň dowamynda 4-5 gezek çalmaklyk. Egerde ýokarda agza­lan bejergiler netije bermese onda Bukkiniň çäklendirilen şöhlelerini dodaga tutmaklygy maslahat berilýär. Näsaglaryň iýmitinde ýiti, turşy, duzly, ajy zatlary aýyrmaklyk hem-de ýokary duýujylygy dörediji – şokolad, kofe, alkogol içgilerini we uglewod önumlerini azaltmak maslahat berilýär.